Gazzîzâde Abdüllatîf Efendi'nin Fütûhâtu Kenzi'l-Kur'ân Adlı Fâtiha Sûresi Tefsîri

Gazzîzâde Abdüllatîf Efendi, Miladi XVIII. yüzyılın sonu ile XIX. asrın ilk çeyreğindeBursada yaşamıştır. Bu dönem Osmanlı devletinde yeniliklerin ve ıslahatların sonhızıyla devam ettiği bir dönemdir. Gazzîzâde, bu dönemde bir yandan devletin birliğive bekası için çaba gösterirken diğer yandan ıslahatların ve Avrupaya özentininhalkta meydana getirdiği yozlaşmaları tamir etmeye çalışmaktadır. Gazzîzâde,eserlerinde; özellikle Fâtiha sûresi tefsîrinde, dönemin siyasi, sosyal ve ahlakiproblemlerine genişçe yer vermiş ve bunların ıslahı için çare olarak bir mürşidinterbiyesinde, dini ve tasavvufi bir hayatın yaşanmasından başka çözüm yolununbulunmadığını vurgulamıştır. Eserde ana tema tasavvuftur. Ancak o ehl-i sünnetinitikadının doğruluğunu savunma ve bâtıl fırkalara cevap mahiyetinde kelama dagenişçe yer vermiştir

Futuhāt al-Kanz al-Qur ān: Exegesis of Sūrah al-Fātihah by Gazzīzāde Abdullatīf Efend

Gazzīzāde Abdullatīf Efendi lived in Bursa during late 18th and early 19th century. Theperiod was an era of intense reforms in Ottoman history. Gazzīzāde made his best inorder to ensure the unity and survival of the state on the one hand and tried to makeup for the corruption in society due to groundless admiration in Europe on the other.In his works, particularly in his exegesis of al-Fātihah, Gazzīzāde extensively treatspolitical, social and moral problems of his day and puts forth a proper Sūfī life as theonly way to cure the problems through education of mentors. Sūfism constitutes themain theme of the work. Nonetheless, he also comprehensively deals with Kalam soas to defend the righteousness of the faith among Ahl al-Sunnah and to provide aresponse against void and superstitious parties

___

  • Acluni, İsmail b. Muhammed (ö. 1162/1749), Keşfü’l-Hafa, I-II, Beyrut: Müessesetü’r-Risale 1405/1984 Ata, Mehmet Mahfuz, “Kevaşi”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXV, 341. Atlansoy, Kadir, Bursa Şairleri, (Bursa Vefeyâtnamelerinde Adı Geçen Şairlerin Biyografyası), Bursa: Asa Kitabevi 1998. Bağdatlı İsmail Paşa (ö. 1920), Hediyyetü'l- Ârifin Esmaü’l-Müellifin ve Âsaru’l- Musannifin, I-II, İstanbul: Maarif Basımevi 1955 Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsîr Tarihi, I-II, İstanbul: BilmenYayınevi 1974. Bursalı, Mehmed Tahir (ö. 1925), Meşayih-i Osmaniye’den Sekiz Zatın Teracim-i Ahvali, İstanbul 1318. Bursevî, İsmail Hakkı (ö. 1137/1728), Ruhu’l-Beyân, I-X, İstanbul: Eser Kitapevi 1970 ----, Kitâbü’s-Silsile, İstanbul: Haydar Paşa Hastanesi Matbaası 1291. Çetin, Abdurrahman, Örneklerle Peygamberimiz, İstanbul 2011, 5. baskı. Deylemi, Ebu Şucâ Şîreveyh b. Şehridar (ö. 509/1115), el-Firdevs bi Me’suri’l- Hıtâb, I-V, Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiye 1986. Erol, Salih, Pehlivan İbrahim Paşa Vakayinamesi (Baba Paşa Tarihi), (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü) Eskişehir 2007. Fahreddin, Mehmed, Gülzâr-ı İrfân, Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Bölümü, nr. 1098. Gazzîzâde Abdüllatîf (ö. 1247/1832), Fütuhatu Kenzi’l-Kur’ân, BEYBEK Orhan Bölümü nr. 220,221. ----, Menâkıb-ı Ahmed Gazzî BEYBEK Orhan Bölümü nr. 1042. ----, Ravzatü’l-Müflihun, BEYBEK Orhan Bölümü nr.1041. ----, Vakıa fi’t-Tasavvuf, BEYBEK Orhan Bölümü nr. 705. Karaismasiloğlu, Adnan, “Hüseyin Vaiz-i Kâşifi” , TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XIX, 16-18. Karaköse, Şaban, Gazzîzâde Abdüllatîf Nakşbend Yolunun Esasları Mergûbü’s- Salikin, İstanbul: İnsan Yayınları 2004. Kâtip Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah (ö. 1067/1657), Keşfü’z-zunûn, I-II, Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye 1992. Kehhâle, Ömer Rıda, Mu’cemü’l-müellifîn, I-XV, Beyrut [t.y.] Kılıç, M. Erol, “İbnü’l-Arabi”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XX, 493-516. Ma’rife, Muhammed Hadi, et-Tefsîr ve’l-müfessirûn fî sevbihi’l-kaşib, I-II, [y.y.]: Camiatu’r-Rızaviyye 1997. Muslu, Ramazan, “Ebû Saîd Muhammed Hâdimî ve Nakşbenîlik Risâlesinin Tahlili”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4 (2001), s. 197-220. Mustafa Kara, Kadir Atlansoy ), I-II, Bursa: Uludağ Yayınları 1997. Münavî, Muhammed Abdurrauf (ö. 1031/1621), Feyzü’l-kadîr, I-VI, Beyrut: Darü’l-Ma’rife 1972. Müslim, Ebu’l-Hüseyn b. el-Haccâc (ö. 261/874), el-Camiu’s-sahîh, I-V, Beyrut: Daru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî [t.y.] Necmüddin-i Kübra (ö. 618/1121), Tasavvufi Hayat (haz. Mustafa Kara), İstanbul: Dergâh Yayınları 1996. Nursi, Bediüzzaman Said, Lemalar, İstanbul: Zehra Yayıncılık 2004. Okumuş, Ömer, “Cami, Abdurrahman”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), VII, 94-99. Osmanzade, Hüseyin Vassaf (ö. 1348//1929), Sefine-i Evliya, (çev. Dr. Mehmet Akkuş, Dr. Ali Yılmaz), İstanbul: Kitabevi Yayınları 2006. Özcan, Nuri, “İzzeddin Efendi, Eşrefzade”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXIII, 554-555. Saraç, M. A. Yekta, Şeyhülislâm Kemâl Paşazâde, Hayatı, şahsiyeti, Eserleri ve Bazı Şiirleri, İstanbul 1995. Suyuti, Celaleddin Abdurrahmân b. Ebû Bekr (ö. 911/1505), ed-Dürrü’l- Mensûr, Beyrut: Darü’l-Fikr 1993 (I-VIII). ----, el-Fethu’l-kebîr, I-III, Beyrut: Darü’l-kitabi’l-Arabi [t.y.] Şemseddin, Mehmed (ö. 1936), Yâdigâr-ı Şemsî (Bursa Dergâhları, (haz. Şemseddin Sâmi, Kâmûsü’l-a’lâm, Mihran Matbaası, İstanbul-1306 (I-VI). Taşköprîzâde, Ahmed b. Mustafa (ö. 968/1561), eş-Şekâiku’n-Nu’mâniye, İstanbul t.y. Tekeli, Hamdi, Gazzîzâde Abdüllatîf’in Hayatı, Eserleri ve Vâkıâtı, (Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü) Bursa 2000. Tirmizî, Ebu İsa Muhammed b. İsa (297/909), el-Camiu’s-sahîh, I-V, Beyrut: Daru ihyai’t-türâsi’l-Arabî[t.y.] Turan, Şerafettin, “Kemâlpaşazâde”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXV, 238. Türer, Osman, “Gazzîzâde Abdüllatîf Efendi”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XIII, 540. Uludağ, Süleyman, “Kâşânî Abdurrezzak”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXV, 5-6. Yayla, Mustafa, “Hadimi, Ebu Said”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XV, 24- 26. Yemani, Hadi Muhammed bin Ali (Tercüme eden Gazzîzâde Abüllatîf), Tercüme-i Zahire, BEYBEK Orhan Bölümü, nr. 828. Zehebi, Muhammed b. Hüseyn, et-Tefsir ve’l-Müfessirun, I-II, Darü’l-Kütübi’l- Hadise, Beyrut 1976. Ziriklî, Hayruddin, el-A’lâm: Kâmûsü Terâcim, I-XII, Beyrut 1984.