HEMŞİRELERİN BAKIŞ AÇISINDAN ÖLÜM VE ÖTANAZİ İLİŞKİSİ ÜZERİNE FENOMENOLOJİK BİR ANALİZ

Bu çalışmada hemşirelerin ölüm, ötanazi ve ölümcül hasta kavramları hakkındaki düşünce ve deneyimleri üzerinden ölüm ve ötanazi arasındaki ilişkiyi sosyolojik bir perspektif ile anlamak ve anlamlandırmak amaçlanmıştır. Nitel araştırma yöntemlerinden fenomenoloji yöntemi üzerine kurulan bu çalışmada, kartopu örnekleme yoluyla 20 hemşireye ulaşılmış, yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılarak derinlemesine görüşme gerçekleştirilmiş ve elde edilen veriler analiz edilmiştir. Çalışmada hemşirelerin ötanazi algısının çoğunlukla “istemli ötanazi” yönünde olduğu, ötanazinin uygulanması konusundaki düşüncelerinin çoğunlukla olumlu ancak yine de ötanazinin uygulama zeminine karşı tereddütlü oldukları belirlenmiştir. Çalışmada, hemşirelerin ölümü “son”, ölümcül hastayı “terminal dönem hastası ve kanser gibi ağır hastalar”, ötanazi ile ölmeyi ise “doğal ve yapay ölüm ayrımı” üzerinden tanımladığı görülmüştür. Araştırmadan elde edilen, hemşirelerin ölüm, ötanazi ve ölümcül hastaya ilişkin fikirleri ve deneyimleri üzerine veriler, çalışma kapsamında, Foucault’nun kuramsal çerçevesinden, biyopolitika, tıbbi bakış, tıbbileştirme kavramları temelinde tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

biyopolitika, ölümün tıbbileştirilmesi, ölümcül hasta, ötanazi, tıbbi bakış

A Phenomenological Analysis of the Relationship between Death and Euthanasia from The Nurse’s Perspective

This study aimed to understand and make sense of the relationship between death and euthanasia from a sociological perspective. This relationship was assessed through the analysis of thoughts and experiences of nurses about the concepts of death, euthanasia and the terminally ill. The phenomenological methodological approach, as one of the qualitative research methods, was used in this research. Snowball sampling was used to reach 20 nurses, in-depth interviews were conducted using a semi-structured interview form, and the data were analyzed. In the study, it was seen that the nurses’ perception of euthanasia fell mostly within the category of “voluntary euthanasia”, and their thoughts on the implementation of euthanasia were mostly positive. However, the participants were hesitant about the practice of euthanasia. In the study, it was seen that nurses defined death as an “end”, terminally ill patients as “terminal-period patients and severe patients such as cancer”, and death by euthanasia through the “distinction between natural and artificial death”. The data gathered in this research regarding nurses’ thoughts and experiences about death, euthanasia and the terminally ill were analyzed within the theoretical framework of Foucault and the discussion was built on concepts of biopolitics, medical gaze, and medicalization.

Keywords:

biopolitics, medicalization of death, terminally ill, euthanasia, medical gaze,

PDF

___

Akcan, E. A. (2013). Ötanazi. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 71(1), 3-26.
Ariès, P. (1991). Batılının ölüm karşısındaki tavırları. (Çev: M. A. Kılıçbay), Gece Yayınları.
Arpacı, M. (2014). Modern görsel kültür, sinema ve video bakış, beden ve kameranın gücü. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (22), 95-106.
Arpacı, M. (2016). Foucault, biyopolitika ve biyotarih: tarihsel çalışma alanları olarak tıp, beden ve nüfus. ViraVerita E-Dergi, (3), 80-97.
Atalay, S. (2021). Riskin inşası ve sosyal kontrolün tıbbileştirilmesi bağlamında dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu: Hürriyet gazetesi örneği. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 9(27), 319-346.
Avşar, N. & Günay, P. (2016). Çoklu politika penceresinden ötanazi: Türkiye’ye bakış. Ekonomi Politika ve Finans Araştırmaları Dergisi, 1(1-2), 54-66.
Ay, M. A. (2013). Hemşirelerin ölüm, ölümcül hasta ve ötenaziye ilişkin tutumları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
Badur, S. (2004). Ölüm üzerine tıbbi çeşitlemeler. Cogito, (40), 93-105.
Başok Diş, S. (2018). Kozmopolit modern dünyada iyi ölüm imkânı. R. Karagöz, T. Kodaman, M. Premovic (Ed.), Sosyal ve Beşeri Bilimlerde Akademik Çalışmalar içinde (15-28. ss.), Ivpe.
Baştürk, E. (2013). Bir kavram iki düşünce: Foucault’dan Agamben’e biyopolitikanin dönüşümü. Alternatif Politika, 5(3), 242-265.
Baştürk, E. (2017). Biyopolitika ve savaşım: Foucault ve Agamben arasındaki ayrımın kavramsal içeriği. Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 5(2), 1-23.
Biton Serdaroğlu, E. (2016). Ötanazi-ölme hakkı. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 22(3), 463-491.
Bilgin, N. G. (2013). Ötanazi: tanım ve tarihçe. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 3(2), 25-31.
Bird, C. E., Conrad, P., Fremont, A. M., Timmermans, S. (2010). Handbook of medical sociology. (Ed.), Vanderbilt University Press.
Can, R., Tambağ, H., Öztürk, M., Kaykunoğlu, M., Erenoğlu, R., Gümüşoğlu, F. (2020). Yoğun bakım hemşirelerinin ötanazi, ölüm ve ölümcül hastaya karşı tutumları. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 10(2), 190-200.
Cresswell, J. W. (2016). Nitel araştırma yöntemleri: beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni. (Çev: M. Bütün, S. B. Demir), Siyasal Kitabevi.
Çelik, A. Y. (2016). İslam hukuku açısından yaşama hakkı ve ötanazi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Çetinkaya, F. & Karabulut, N. (2016). Hemşirelik yüksekokulu öğrencilerinin ötenazi hakkında görüşleri. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 3(2), 28-39.
Demir, G., Biçer, S., Ünsal, A. (2016). Hemşirelik öğrencilerinin ötanaziye ilişkin düşünceleri. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 5(1), 1-11.
Demir, S. T. (2017). Modernite ve ölüm: açık erişimli ölüm döşeğinden izole yoğun bakım ünitelerine bedenin ve ölmenin değişen yüzü. Global Media Journal TR Edition, 7(14), 190-202.
Demirörs, Ö. & Hızal, S. A. (2016). Türk ceza hukuku açısından ötanazi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 65(4), 1481-1516.
Dönmez, H. (2016). “İstisna hali” kavramı ışığında siyasal olana bakış. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Durutürk, B. (2019). Foucault, Hardt ve Negri’de biyoiktidar: Küreselleşme, özne ve çokluk hali. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(2), 345-363.
Foucault, M. (1992). Ders özetleri. (Çev: S. Hilav), Yapı Kredi Yayınları.
Foucault, M. (2008). The birth of biopolitics: Lectures at the college de France 1978-79. Palgrave Macmillan.
Gökçe, G. (2017). İyi ölümden kötü ölüme, “istemli” ölümden “istemsiz” hayata; öl [dür] me ve yaşa [t] ma hakkı üzerine. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (15), 57-91.
Göktaş Dörtyol, B. & Türkay, M. (2019). Sağlık kurumlarına başvuran hastaların ötanaziye bakış açıları. Akdeniz Tıp Dergisi, 5(1), 143-149.
Gülmez, Ö. (2015). Türkiye’deki hukuk profesyonellerinin ötanaziye bakış açısı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp ABD.
Howarth, G. & Jefferys, M. (1996). Euthanasia: sociological perspectives. British Medical Bulletin, 52(2), 376-385.
Inghelbrecht, E., Bilsen, J., Mortier, F., Deliens, L. (2009). Attitudes of nurses towards euthanasia and towards their role in euthanasia: A nationwide study in Flanders, Belgium. International Journal Of Nursing Studies, 46(9), 1209-1218.
Işıl, Ö. & Karaca, S. (2009). Ölüm yaklaşırken yaşananlar ve söylenebilecekler: Bir gözden geçirme. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, 2, 82-87.
İnceoğlu, S. (1999). Ölme hakkı - ötanazi. Ayrıntı Yayınları.
İnci, F. & Öz, F. (2009). Ölüm eğitiminin hemşirelerin ölüm kaygısı, ölüme ilişkin depresyon ve ölümcül hastaya tutumlarına etkisi. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 10(4), 253-260.
İşlekel, E. S. (2016). Cinselliğin öznesi: Haz, biyoiktidar ve özneleşme. Z. Direk (Der.), Cinsiyeti Yazmak içinde (55-56. ss.), Yapı Kredi Yayınları.
Kalkan, M. (2014). Biyo etik sorunlar ve dinlerin ötanazi ve intihara bakışı. Kent Akademisi, 7(17), 15-25.
Kara, Y. (2017). Yaşlıların ötanazi hakkındaki görüşleri. Aurum Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 17-32.
Karaca, F. (1999). Ölümle ilgili davranış örüntüleri açısından modern Batı ve Türk İslam kültürü. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (12). 65-76.
Karahisar, F. (2006). Ölümcül hasta, hemşire ve hekimlerin ölüm ve ötenaziye ilişkin görüşlerinin incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
Kochkor Uulu, E. (2014). Biyoetik açıdan hayat üzerinde tasarruf hakkı: ötanazi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kutlu, İ., Çavuşoğlu, O., Uygun, K. K. (2018). Ötanazi algısı üzerine nitel bir araştırma. PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(2), 241-253.
Man, F. & Balcı, A. (2006). Postmodern dönemde modern bir pratik olarak sağlık. https://www.researchgate.net/publication/267409148_POSTMODERN_DONEMDE_MODERN_BIR_PRATIK_OLARAK_SAGLIK
Manav, F. (2017). Hastanın istem durumuna göre ötanazi türlerinin varoluşçu yorumu. Electronic Turkish Studies, 12(3), 413-424.
Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: an expanded sourcebook. Sage.
Nazlı, A. (2006). Bedenin ölümü: Modern öncesinden postmoderne beden ve ölüm. Sosyoloji Dergisi, (16), 1-15.
Neuman, W. L. (2013). Toplumsal araştırma yöntemleri, nitel ve nicel yaklaşımlar I-II. (Çev: S. Özge), Yayınodası.
Özarslan, A. D. (2017). Ölümün tıbbileşmesi ve heterotopya olarak yoğun bakım ünitesi. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(15), 30-44.
Özen, M. & Şahin, M. E. (2010). Ötanazi. Ankara Barosu Dergisi, (4), 15-36.
Özen Çınar, İ., Kartal, A., Önal, A. (2012). Yoğun bakım ünitelerinde çalışan hemşirelerin ötanazi hakkındaki düşünceleri. Turkiye Klinikleri J Med Ethics, 20(3), 146-152.
Özer, H. (2017). “Kalbi atan kadavralar” “sıcak ölüler”: Modern dönemde ölümün yeniden tanımlanma gereksinimine ilişkin sosyo-kültürel bir inceleme. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler, (15), 45-56.
Özer, Z. & Ateş, S. (2021). Geleneksel ve tamamlayıcı tıp uygulamalarının gülen yüzü: Kahkaha yogası. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 24(1), 108-116.
Patton, M. Q. (2002). Qualitative research & evaluation methods. Sage Publications.
Sağır, A. (2014). Ölüm sosyolojisi. Phonix Yayınları.
Sucaklı, M. H. (2013). Ölmekte olan hasta ve yaşam sonu bakım. TJFMPC, 7(3), 52-57.
Sulu, M. (2016). Ötanazi üzerine. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 22(1), 551-574.
Sümer, N. (2016). Yahudilikte, Hristiyanlıkta ve İslam’da ötanazi. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(14), 115-132.
Tepehan, S., Özkara, E., Yavuz, M. F. (2011). Yoğun bakım ve diğer birimlerde görev yapan hemşirelerin ötanaziye yaklaşımı. Adli Tıp Dergisi, 25(2), 115-124.
Tokaç, M. (2010). Ötanazi. Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi, 14, 74-79.
Toraman, A. & Erdem, R. (2016). Kavramsal açıdan tıbbileştirme. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 19(4), 423-442.
Trota, R. A., Vicuña, M. N., Muñoz, P., Ferrer, S., Marroquín, M. D., Babarro, A. A. (2021). Eutanasia¿ es esta la ley que necesitamos? Atención primaria: Publicación oficial de la Sociedad Española de Familia y Comunitaria. 53(5), 1-9.
Turhan, E. H. (2021). Ölüm sosyolojisi ekseninde ölüm kaygısı ve koronavirüs. Habitus Toplumbilim Dergisi, 2(2), 85-101.
Ünlü, G. (2019). Tıp Fakültesi öğrencilerinin empati düzeyinin ölüme ve ölümcül hastaya yaklaşım ile ilişkisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
Ünverdi, M. (2015). İnsan ve hayatın anlamı bağlamında ötanazi. Bilimname, 28(1), 167-199.
Üzen Cura, Ş. & Ateş, E. (2020). Palyatif bakım kliniğinde çalışan hemşirelerin ölmekte olan hastaya bakım vermede yaşadıkları zorluklar. Journal of Academic Research in Nursing, 6(3), 483-490.
Yıldırım, A. (2011). Yaşamın kutsallığı ve yaşama hakkından vazgeçme. Journal of Human Sciences, 8(1), 1-4.
Yurdakul, H. (2020). Michel Foucault, post-modernizm ve bilgi. NOSYON: Uluslararası Toplum ve Kültür Çalışmaları Dergisi, (6), 14-32.
Zafer, C. (2019). Ölüm olgusu ve ölümün sosyolojik etkileri. Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(15), 64-82.