Atatürk’ün öğrenim gördüğü manastır vilâyeti’nde eğitim

Bu çalışmanın amacı, Atatürk’ün fikrî gelişiminde büyük etkisi görülen Manastır vilâyetindeki eğitim kurumlarını, bunların gelişimlerini ve bölgeye yaptıkları katkıları ortaya koymaktır. Çalışmada, Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nden alınan belgeler, devlet ve vilâyet salnâmeleri ve telif eserler kaynak olarak kullanılmıştır. Osmanlı Devleti, modernleşme sürecine girdiğinde eğitim kurumları da bu durumdan nasibini almış ve batılı tarzda mektepler açılmıştır. Aynı zamanda devlet, bu eğitim kurumlarına devletin geleceğini kurtarma görevini vermiştir. Amaç gerçekleşmemişse de bu okullarda eğitim gören Atatürk, Türk Milleti’nin büyük kurtarıcısı olmuştur. 1845 yılında ordu merkezlerinde askerî idâdi açılmaya karar verilmiştir. Bu karardan sonra Manastır merkezinde Rumeli Ordu-ı Hümâyûnu’na mensup Mekteb-i İdâdi-i Şâhâne açılmıştır. Taşrada rüşdiye mekteplerinin yayılmasına karar verildiğinde 2 Temmuz 1853 (H. 24 N 1269) tarihinde seçilen 25 yerden biri de Manastır olmuştur. Böylece Manastır vilâyeti genelindeki rüşdiye mektepleri yayılmaya başlamış ve 5 Aralık 1885’te mülki idâdi mektebi açılmıştır. Yine vilâyette medreseler, Gayrimüslim ve yabancı okullar da eğitim-öğretim yapmaktadırlar. Atatürk’ün Askerî İdâdiye girdiği 1895 (R. 1311/1312) yılında Manastır vilâyetinde 2 mülkî idâdi, 1 askerî idâdi, 1 askerî rüşdiye, 15 erkek ve 1 kız rüşdiyesi bulunmaktadır. Daha sonraki yıllarda sayı giderek artmış ve Makedonya’nın merkezi konumunda olan Manastır, Osmanlı yönetiminden çıktığı 1912 yılına kadar eğitim kurumlarıyla ve fikri yapısıyla önemli devlet adamları yetiştirmiştir.

Education in and the province of bitola where Atatürk were trained

The aim of this study is to put forward Bitola (Manastır), which had a strong influence on the intellectual development of Ataturk, and the education institutions in the province of Bitola, the development of them and their contributions to the region. In this study, documents obtained from the Ottoman Archives, state and province annuals and copyright works will be used as sources. When the Ottoman Empire began the process of modernization, educational institutions had their share of this case and western-style schools were opened. Also, the state commisioned these education institutions to save the future of the empire. Although the target could not be achieved, Atatürk, who was educated in these schools, became an important liberator of the Turkish Nation. Military High Schools were decided to be opened in the army centers in 1845. After this decision, Mekteb-i İdâdi-i Şahane, which was connected to Rumeli Ordu-ı Hümâyûnu, was opened in the center of Bitola. When ıt was decided to open secondary schools (Rüşdiye) in the provinces, Bitola was between 25 places chosen on the 2nd of July (Hijri calendar- 24 N 1269). Thus, secondary schools spread around the province of Bitola and a civilian secondary school was opened on the 5th of December in 1885. At the same time, madrasas, schools for foreign ersandnon-Muslims in the province continued education. There were 2 civilian high schools, 1 military high school, 1 military secondary school, 15 secondary school for males and 1 secondary school for females in the province of Bitola in 1895 (R. 1311/1312) when Ataturk attended the military secondary school. In the following years, the number of schools were increasingly raising and Bitola, which was a center for Macedonia, with its educational institutions and intellectual life, educated important statesmen until 1912 when ıt separated from the Ottoman Empire.

PDF

___

BOA, A. MKT. MHM, 756/6, 7 L 1269. BOA, A. MKT.MHM, 270/96, 7 S 1280. BOA, İ.DH, 1084/85067, 04 N 1305. BOA, İ. MVL, 333/14308, 22 N 1271. BOA, İ. MVL, 355/15495, 21 N 1272. BOA, İ.ŞD, 104/6211, 17 Ca 1308. BOA, MF.MKT, 101/109, 24 M 1306. BOA, MF.MKT, 113/22, 15 S 1307. BOA, MF.MKT, 116/56, 23 B 1307. BOA, MF.MKT, 127/17, 06 Ş 1308. BOA, MF.MKT, 126/104, 21 B 1308. BOA, MF.MKT, 150/167, 12 Ra 1310. BOA, MF.MKT, 196/16, 11 Ş 1311. BOA, MF.MKT, 249/28, 17 Ş 1312. BOA, MF.MKT, 273/58, 23 M 1313. BOA, MF. MKT, 596/35, 21 N 1319. BOA, MF.MKT, 684/25, 14 Za 1320. 2- Mecmualar ve Salnameler 1311-1312 İstatistiği, (Maârif-i Umûmiye Nezâret-i Celilesi İdaresinde Bulunan Mekâtib-i İbtidâiye, Rüşdiye, İ’dâdiye, Âliye ile Mekâtib-i Husûsiye ve Ecnebiyenin ve Dersaâdet’te Tahrîri İcra Kılınan ve Taşrada Mevcut Bulunan Kütüphanelerin İstatistiği, 1311-1312 Sene-i Dersiye-i Mâliyesine Mahsûstur, Matbaa-i Âmire 1318.) Manastır Vilâyeti’ne Mahsus Salname, R. 1305. Manastır Vilâyeti’ne Mahsus Salname, H. 1308/2. Manastır Vilâyeti’ne Mahsus Salname, H. 1313/6. Salname-i Devlet-i Osmaniye, 1274, 1275, 1279, 1280, 1281, 1282, 1283, 1287, 1288, 1289, 1291, 1298, 1299, 1303, 1305. Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, 1316. Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, 1317. Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, 1318. Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, 1319. Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, 1321. 3- Telif Eserler Akyüz,Yahya, Türk Eğitim Tarihi, Pegem A Matbaası, Ankara 2004. Balkaya, İhsan Sabri, Ali Fethi Okyar (29 Nisan 1880-7 Mayıs 1943), AKDTYK Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2005. Bilim, Cahit Yalçın, Türkiye’de Çağdaş Eğitim Tarihi (1734-1876), Anadolu Üniversitesi Yay., Eskişehir 2002. Çaycı, Abdurrahman, Gazi Mustafa Kemal Atatürk Milli Bağımsızlık ve Çağdaşlaşma Önderi (Hayatı ve Eserleri), AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2002. Demirel, Fatih, Mekteb-i İdâdî, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2010. Demirel, Muammer, “Türk Eğitim Modernleşmesinde Rüşdiye Mektebleri”, Türkler, XV, ss. 44-60. Doğanay, Fatma Kaya, Tanzimât’tan Cumhuriyet’e Rüşdiye Mektepleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2011. Ergin, Osman, Türkiye Maarif Tarihi, Osmanbey Matbaası, İstanbul 1942, C. 2. Güler, Ali, Atatürk Soyu Ailesi ve Öğrenim Hayatı, Kara Harp Okulu Basımevi, Ankara 2002. İbrahimgil, Mehmet Z., “Manastır’da Osmanlı Dönemi Türk Eğitim Yapıları ve Atatürk’ün Okuduğu Askeri İdadî” Atatürk ve Manastır Sempozyumu Bildiriler, 12-13 Ekim 1998, Gazi Üniversitesi Rektörlüğü 1999, s. 109-123. Kodaman, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, T.T.K Yay., Ankara 1999. Mahmud Cevad, Maârif-i Umûmiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkîlât ve İcraatı, (Haz. Mustafa Ergün ve diğerleri), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara 2002. Omurtak, Salih, Yücel, Hasan Ali, ve diğerleri “Atatürk”, MEB İslâm Ansiklopedisi Unat, Faik Reşit, “Atatürk’ün Öğrenim Hayatı ve Yetiştiği Devrin Millî Eğitim Sistemi”, Belleten, Ekim 1963, C. XXVII, Sayı 108, ss. 601- 624. __________, Türk Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, MEB Yay., Ankara 1964. Ünlü, Mucize, Manastır Vilâyeti’nin İdari ve Sosyal Yapısı, (Yayımlanmamış Y. Lisans Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun 1996. Yücel, H. Ali, Türkiye’de Orta Öğretim, Kültür Bakanlığı Yay., İstanbul 1938.