17. yüzyılda Bursa'da eğitim-öğretim hizmetlerine yönelik vakıflar

Beşikten mezara kadar her vatandaşın bir vesileyle yararlandığı vakıflar, kurum olarak Osmanlı Devleti’nin vazgeçilmez birer parçasıydılar. Osmanlılar, vakıfların devlet ve toplum için sağladığı faydaları görerek bu kuruma devletin kuruluşundan itibaren geniş bir işlerlik kazandırdılar. Topluma hizmetleri sayılamayacak kadar çok olan vakıfların bir faydası da eğitim-öğretim alanındaydı. Bu çalışma, 17. yüzyılda Bursa’da eğitimöğretim hizmetlerine yönelik vakıfları ortaya koymayı amaçlamakta olup “Sıbyan Mekteplerine Yönelik Vakıflar” ve “Medreselere Yönelik Vakıflar” olmak üzere iki ana bölümden oluşmaktadır. İlgili bölümlerde eğitimöğretim amacıyla kurulan vakıflarda örgün eğitimle ilgili okul (darüttâlim, mektep, medrese vb.), öğretmen (müderris) ve öğrencilere (talebe-i ulûm) ilişkin vakıflarla ilgili sayısal bilgiler verilecek ve değerlendirmeler yapılacaktır. Ayrıca bunlar için belirlenmiş vakıf şartları (gelirler/ tahsisatlar) sıralanacaktır. Temel kaynak olarak 17. Yüzyıl Bursa Şer’iyye Sicilleri (BŞS) ve Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA)’nde bulunan vakıf kayıtları kullanılmıştır.

Wakfs for educational and intructional services in 17th century- Bursa

The wakfs, from which almost every individual used to benefit from birth to death, were an indispensable part of Ottoman public life. Appreciating the benefits the wakfs brought to the state and people, Ottomans made those institutions perfectly functional starting from the foundation of the state. One major service given by wakfs, among countless others, was in the realm of education and instruction. The present study aims at giving an account of the wakfs established in the Seventeenth-Century Bursa with purposes directed to educational and instructional services and includes two sub-sections: “Wakfs Concerning Children’s Schools”, and “Wakfs Concerning Medresses”. Statistical information about the number of schools, medresses, teachers, and students sponsored by the educational wakfs in provided. Additionally, the means maintained and the conditions of use stipulated by the wakfs, such as revenues, payments and accommodations are laid down. This study is based on the Shari’a Court Records of Seventeenth-Century Bursa and Wakf Records at the Archive of the General Directorate of Pious Foundations.

PDF

___

Akdağ, M. (1999). Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası, Celalî İsyanları. Ankara: Barış Yayınları.
Akyüz, Y. (1993). Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1993’e). İstanbul: Kültür Koleji Yayınları.
Alkan, M. (2004). Adana’nın Bütüncül Tarihi Çerçevesinde Adana Sancağı Vakıflarının Analizi–TÜSOKTAR Veri Tabanına Dayalı Bir Araştırma. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
Barkey, K. (1991). Rebellious Alliances: The State and Peasant Unrest in Early Seventeenth Century France and the Ottoman Empire. American Sociological Review, 56, 699-715.
Barkey, K. (1999). Eşkiyalar ve Devlet. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Bursa Şer’iyye Sicilleri (BŞS) A Serisi: 152, 154, 155, 157, 158, 159, 160, 161, 162, 163, 164, 180, 187, 188, 201, 206, 208; B Serisi: 8, 9, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 73, 74, 75, 77, 80, 83, 87, 88, 90, 94, 96, 97, 102, 103, 104, 107, 108, 109, 110, 111, 112, 114, 115, 116, 118, 119, 129, 130, 131, 132, 133, 134, 135, 137, 138, 139, 140, 141, 142, 143, 144, 145, 146, 147, 148, 149, 150, 151, 152, 153, 154, 185, 186, 187, 204, 210, 283, 285, 286; C Serisi: 2, 3.
Çelebi, İ. (1999). Osmanlı Medreselerinin Kuruluşu, Yükseliş ve Çöküş Nedenleri. Osmanlı, 5, (Editör: Güler Eren), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 168- 175.
Erder, L., Faroqhi, S. (1979). “Population Rise and Fall in Anatolia, 1550-1620”, Middle Eastern Studies, 15, 322-345.
Fahri, U. (1999). Osmanlılarda Medrese Eğitimi. Osmanlı, C. 5, Editör: Güler Eren Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 149-160.
Hızlı, M. (1997). Mahkeme Sicillerine Göre Osmanlı Klâsik Dönemi Bursa Medreselerinde Eğitim Öğretim. Bursa: Esra Fakülte Kitabevi.
Hızlı, M. (1999a). Mahkeme Sicillerine Göre Osmanlı Klâsik Döneminde İlköğretim ve Bursa Sıbyan Mektepleri. Bursa: Uludağ Üniversitesi Basımevi.
Hızlı, M. (1999b). Osmanlı Sıbyan Mektepleri. Osmanlı, 5, (Editör: Güler Eren), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 207-217.
Kazıcı, Z. (1999). Osmanlı Eğitim ve Öğretim Sisteminde Genel Medreseler. Osmanlı, 5, Editör: Güler Eren, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 161- 167.
Kodaman, B. (1997). Şark Meselesi. Türk Yurdu, 17/122, 22-32.
Lewis, B. (1991). Modern Türkiye’nin Doğuşu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Özcan, T. (2002). Osmanlı Devleti'nde Eğitim Hizmetlerinin Finansmanı (Klasik Dönem). Türkler, 10, (Editör: Hasan Celâl Güzel ve diğerleri), Ankara, 872-877.
Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 3, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Pedersen, J. (1960). Mescid. İslam Ansiklopedisi, 8, İstanbul: Maarif Basımevi. 1-71.
Sezer, A. (1999). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Misyonerlerin Türkiye’deki Eğitim ve Öğretim Faaliyetleri. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Özel Sayı, 169-183.
Tabakoğlu, A. (1994). Türk İktisat Tarihi, 2. Baskı, İstanbul: Dergah Yayınları. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi Vakfiye Defterleri: 588, 594, 2163.
Yediyıldız, B. (1983). Osmanlıların Kuruluş ve Yükselişinde Rol Oynayan Müesseseler. Millî Kültür, 41, 41-47.
Yediyıldız, B. (1986). Vakıf. İslam Ansiklopedisi, 13, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 153-172.