Alâî b. Muhibbî eş-Şîrâzî ve Müşkilü’l-Kur’ân’a Dair Risâlesi

Alâî b. Muhibbî eş-Şîrâzî XVI. yüzyılda yaşamış bir Osmanlı âlimidir. Aslen Şîrâzlı olduğu anlaşılan müellifin Acem diyarından Osmanlı coğrafyasına hangi tarihlerde ve niçin geldiğine dair herhangi bir bilgimiz bulunmamaktadır. Farsça, Arapça ve Türkçe’ye şiir inşâd edebilecek düzeyde vâkıf olan Âlâî, farklı sahalara dair birçok eser telif etmiştir. Risâletü’l-es’ile ve’l-ecvibe fî ilmi’t-tefsîr ve’l-hadîs, müellifin Silâhdâr Cafer Paşa’ya (ö. 995/1587) ithafen, Müşkilü’l-Kur’ân ve Müşkilü’l-hadîs ilimlerine dair Türkçe olarak telif ettiği eseridir. İki bölümden oluşan eserin ilk kısmında, âyetlerde müşkil gibi görünen bazı noktaların tavzîhine yer verilmiştir. Müellif, yüz yirmi soru ve bu sorulara verdiği cevaplarla âyetlerle alakalı değerlendirmelerini yapmıştır. Alâî’nin, eserini telif ederken Vâhidî, Zemahşerî, Râzî ve Beyzâvî gibi meşhur müfessirlerden istifade ettiği görülmektedir. Fıkıhta Hanefî, itikatta Mâtürîdî olan ve Mevlevî tarîkatine müntesip olan Alâî, âyetlerin fıkıh, kelâm, belâgat ve tasavvuf gibi ilimlere taalluk eden yönlerine dair kendi perspektifi paralelinde görüşlerini belirtmiştir. Alâî, âyetlerin özellikle kelâm ilmiyle irtibatlı yönlerine dair ayrıntılara yer vermeye özen göstermiştir. Bu bağlamda yeri geldiğince Ehl-i Sünnet ve Mu‘tezile arasındaki tartışmaları zikretmiş ve Mu‘tezile’nin görüşlerini hatalı bulduğunu ifade etmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Risâletü’l-es’ile ve’l-ecvibe, Müşkilü’l-Kur’ân, Osmanlı, Alâî

‘Alā’ī b. Muḥibbī al-Shīrāzī and His Risālah on the Mushkil al-Qur’ān

‘Alâ’î b. Muhibbî eş-Şîrâzî was an Ottoman scholar lived in XVI. century. As understood he was from Shiraz but we are unable to get any information about when and why he migrated to Ottoman territory from Iran. Âlâ’i, who was highly competent in Persian, Arabic and Turkish languages, produced many works in various fields. Risâletü’l-es’ile ve’l-ecvibe fî ‘ilmi’t-tefsîr ve’l-hadîs was one of his studies in the Müşkilü’l-Kur’ân and Müşkilü’l-Hadis, was dedicated to Silâhdar Ca‘fer Paşa (d. 995/1587). This study was composed of two sections. In the first section, he brought explanations to some difficult points in the verses of the Qoran. He did this by answering one hundred twenty questions. We can see that he had benefited from the works of some famous interpreters like Vâhidî, Zemahşerî, Râzî and Beyzâvî while compiling this book. As a follower of Hanefi fiqh, Maturidi faith and Mevlevi sect, Alâ’î stated his specific ideas about the aspects of the verses concerning the fields of fiqh, kalam, rhetoric and mysticism. Alâ’î especially cared for giving details regarding the aspects of the verses related to kalam. In this context, he sometimes mentioned the debates between Ehl-i Sunnah and Mu‘tezile and found Mu‘tezile faulty.

Keywords:

Tafsir, Ottoman, ‘Alā’ī, Mushkil al-Qur’ān, Risālah al-as’ila wa’l-acviba,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel. Müsned. thk. Şuayb el-Arnavût. Beyrût: Müessestü’r-Risâle, 1999.
Alpaydın, Mehmet Akif. Osmanlılarda Türkçe Tefsir Geleneği. İstanbul: İFAV Yayınları, 2016.
Bağdâdî, Ahmed Ahdî b. Şemsî. Gülşen-i Şu‘ârâ. Galata Mevlevihanesi, 223: 191a-33b. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi.
Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-‘ârifîn esmâ’u’l-mü’ellifîn ve âsâru’l-musannifîn. İstanbul: MEB, 1951.
Bağdatlı İsmail Paşa. Îzâhu’l-meknûn fi’z-zeyl ‘alâ Keşfi’z-zünûn. İstanbul: MEB, 1972.
Benli, Mehmet Sami. “Miftâhu’l-Ulûm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 20-21. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiu’s-sahîh. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, ts.
Cebeci, Lütfullah. “Mefâtîhu’l-Gayb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28: 348-350. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Cerrahoğlu, İsmail. “Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 260-261. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
Çetin, Abdurrahman. “Vâhidî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42: 438-439. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
Dokuzlu, Emrah. Alâî b. Muhibbî eş-Şirazî’nin “Düstûru’l-Vüzera” İsimli Siyasetnâmesinin Metin ve Tahlili. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2012.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. es-Sünen. Kâhire: Dârü‘l-Hadîs, 1988.
Edirnevî, Ahmed b. Muhammed. Tabakâtü’l-müfessirîn. Veliyyüddin Efendi, 427: 1b-105a. Beyazıt Yazma Eser Kütüphanesi.
Gölpınarlı, Abdülbaki. Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik. Ankara: İnkılap Kitabevi, 1953.
Gölpınarlı, Abdülbaki. Mevlânâ Müzesi Yazmalar Kataloğu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1967.
Gölpınarlı, Abdülbaki. Mevlânâ Celâleddin, Hayat, Felsefesi, Eserleri, Eserlerinden Seçmeler. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1985.
Gölpınarlı, Abdülbaki. Mesnevi Şerhi. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 2000.
İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm. Mısır: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-‘Arabî, ts.
İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Kâhire: Dârü‘l-Hadîs, ts.
Karatay, Fehmi Edhem. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Arapça Yazmalar Kataloğu. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Yayınları, 1966.
Kâtib Çelebi. Keşfü’z-Zünûn ‘an Esâmi’l-Kütüb ve’l-Fünûn. İstanbul: MEB, 1971.
Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‘cemu’l-müellifîn. Beyrut: Mektebetü’l-müsenna - Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ts.
Kurtûbî, Ebû Abdullah Muhammed. el-Câmi‘u li-ahkâmi’l-Kur’ân. Ayasofya, 227: 1b-549a. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi.
Kurtuluş, Rıza. “Maârif”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27: 271-272. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmânî. İstanbul: Matba‘a-i ‘Âmire, 1308.
Müslim, Ebû’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc. el-Câmiü’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Kâhire: Dârü‘l-Hadîs, 1997.
Özek, Ali. “Keşşâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 329-330. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Tuman, Nail. Tuhfe-i Nâilî. Ankara: Bizim Büro Yayınları, 2001.
Zirikli, Hayrettin. el-A‘lâm kâmûsu terâcim. Beyrut: Dâru’l-‘ilm li’l-Melâyîn, 2002.