Türk Anıtlarında Bağlamın Biçim ile Kuruluşu

Biçim, uygarlık tarihinin her döneminde, nesnenin maddesel içeriğini üretmenin ötesinde, toplumlara ait varoluş değerlerinin aktarımı için yegâne araç olmuştur. Tarihin devingen işleyiş sürecinde her bir yeni sosyal-kültürel, toplumsal, ideolojik ve teknolojik gelişme önceki dönemlere ait biçim olasılıklarını tamamlar ve/veya değiştirir. Anadolu coğrafyasında, toplumsallığın yapısal tezahürleri Türk ulusal kimliğinin baskın izlerini taşımaktadır. Bu çalışmada, nesnenin yapısallığının özündeki imgesel referanslarla bütünleştirildiğinde okunaklı olabileceği argümanı üzerinden, Türk anıtlarında biçim ile tanımlanmış olan bağlamsal karşılığı araştırmak hedeflenmektedir. Bu amaçla, yazınsal ve görsel kaynaklardan toplanan verilerin tümel düzen içinde yorumlanıp, ortaya çıkan örüntüler üzerinden çeşitliliğinin irdelenmesine dayalı nitel bir çalışma yöntemi izlenmiştir. İçerik, Selçuklu, Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti Dönemi anıtlarının meydana getirdiği çeşitlilik özelinde ele alınmıştır. Çalışmada, dizge aktarımı kronolojik olarak gelişim gösterse de Anadolu-Türk kimliğini yansıtan biçim özelliklerinin belirginleştiği veya kırılmalara uğradığı inşa edimleri, yanıtların arayışında geniş bir söz alanı oluşturmaktadır. Anlamı taşıyan ifade değerinin tasarlanarak veya zamanla çağrışımsal olarak ortaya çıkışındaki ontolojik çeşitlilik, Türk mimari eserleri ve Türk sanat yapıtları başlıkları altında toplanmıştır. Türk mimarisinde, yapısal öğelerin düzeni ve çeşitliliği ile inşa edimi biçimin kökenlerine dair referanslar içermektedir. Türk sanatında ise, anlam aktarımının biçimsel araçları, bezeme ve bağımsız plastik öğeler ile farklı anlamsal karşılıkları yakalamaktadır. Bu başlıklardan elde edilen çıkarımlar doğrultusunda ortaya çıkan kuram ve bulgular, biçim ile taşınan koşut değerlere dayalı örtük bilgi üzerinden kuramın dönüşümünde etkili önemli tartışma alanlarını görünür kılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Anıt, biçim, bağlam, Türk Mimarisi, Türk sanatı

PDF

___

Ahunbay, Z. (1997). Anıtmezar. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, cilt 1, YEM.
Akok, M. (1968). Kayseri’de Tuzhisarı, Sultan Hanı, Köşk Medrese ve Alaca Mescid diye tanılan üç Selçuklu eserinin rölövesi. Türk Arkeoloji Dergisi, 17, 5-41.
Akyürek, F. (2010). Türkiye’de heykel sanatı. Mimarist, 35, 53-59.
Alsaç Ü. (1973). Türk mimarlık düşüncesinin Cumhuriyet Devrindeki evrimi. Mimarlık, 121, 12-25.
arkitektüel (1 Şubat 2023). Çanakkale karasal sayısal yayın kulesi yarışması, Arkitektuel. https://www.arkitektuel.com/canakkale-anten-kulesi/
arkiv (1 Haziran 2023). https://www.arkiv.com.tr/proje/1-odul-canakkale-karasal-sayisal-yayin-kulesi-proje-yarismasi-/3014
Arseven, C.E. (1984). Türk sanatı. Cem Yayınevi.
Aslanapa, O. (1989). Türk sanatı. Remzi Kitapevi.
Balamir, A. (2003). Mimari kimlik temrinleri-II: Türkiye’de modern yapı kültürünün bir profili. Mimarlık, 324, 1-5.
Başoğlu, T. (1983). Türk heykel sanatı. M. Belge (Ed.), Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi içinde (896-906). İletişim Yayınları.
Berk, N. ve Gezer, H. (1973). 50 yılın Türk resim ve heykeli. Türkiye İş Bankası Yayınları.
Bora, E. S. (2016). Yapım ve yıkım eylemi olarak mimari manifestolar. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
Bozdoğan, S. (2005). Türk mimari kültüründe modernizm: Genel bir bakış. S. Bozdoğan ve R. Kasaba (Ed.), Türkiye’de modernleşme ve ulusal kimlik içinde (118-136). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Eco, U. (2019). Mimarlık göstergebilimi (F. Akerson Çev.). Daimon Yayınları.
Ekim, D. (2006). Sürdürülebilirlik kavramı sürdürülebilir mi? Arredamento, 187, 122-127.
Eldem, S.H. (1974). 50 yılda Cumhuriyet mimarlığı. IDGSA, 8, 10.
Ergin, N. (2010). Kentin heykeli üzerine bir analiz. Mimarist, 35, 60-63.
Flemming, R. (2013). Design education for a sustainable future. Routledge.
Giedion, L. S. (1958). Nine points on monumentality. L. S. Giedion (Ed.), Architecture: the diary of a development içinde (48-51). Harvard University Press.
Greenough, H. (1947). Form and function remarks on art, design and architecture. University of California Press.
Hagan (2001), Taking shape: A new contract between architecture and nature. Architectural Press.
Hasol, D. (2011). Mimarlık ve Strüktür. M. Ş. Küçükdoğru (Ed.), Mimarlıkta Taşıyıcı Sistemler Sempozyumu (s. 15-21). İstanbul Kültür Üniversitesi. Hasol, D. (2017). 20. yüzyıl Türkiye mimarlığı. YEM Yayınları.
Heidegger, M. (2011). Sanat eserinin kökeni (F. Tepebaşılı Çev.). De Ki Basım Yayım.
Hızal, M. (1983). Cumhuriyet Döneminde heykelcilik. M. Belge (Ed.), Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi içinde (891-892). İletişim Yayınları.
İBB (1 Haziran 2023). https://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/tr/Kitaplik/Hakkinda/Kitaplik-Hakkinda/100
Jenks, C, (1997). The architecture of the jumping universe a polemic: How complexity science is changing architecture and culture. Academy Editions.
Karamağralı, B. (1972). Ahlat mezar taşları. Selçuk Tarih ve Medeniyet Enstitüsü.
Koçu, R.E. (1963). Abide-i Hürriyet. R. E. Koçu (Ed.), İstanbul Ansiklopedisi içinde (169-171). Neşriyat Kollektif Şirketi.
Koçyiğit, G. (2022). Mimarlıkta çoklu bağlamsallıklar sorunsalı. Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları, 7, 763-780.
Kuban, D. (1973). Anıt kavramı üzerine düşünceler. Mimarlık Dergisi, 7, 5-6.
Kuban, D. (2007). Osmanlı mimarlığı. İstanbul: YEM.
Kuban, D. (2010). Cennetin Kapıları/Divriği Ulucamisi ve Şifahanesi'nde Hürremşah'ın yontu sanatı. YEM.
Kuban, D. (2019). Mimarlık kavramları. YEM.
Kütükçüoğlu, B. (2019). İki heykel. M. Haydaroğlu (Ed.), Kente bir açılım içinde (107-113). Yapı Kredi Yayınları.
Loos, A. (2016). Adolf Loos: Mimarlık üzerine (A. Tümertekin ve N. Ülner Çev.). Janus Yayıncılık.
Mitter, P. (2013). Monuments and memory for our times. South Asian Studies, 29, 159-167.
Necipoğlu, G. (2013). Sinan Çağı: Osmanlı İmparatorluğu'nda mimari kültür. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Nervi, P. L. (1965). Aesthetics and technology in building. Harvard University Press.
Ögel, S. (1994). Anadolu’nun Selçuklu çehresi. Akbank Yayınları.
Öney, G. (1970). Anadolu Selçuklularında heykel figürlü kabartma ve kaynakları hakkında notlar. Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 1, 187-191.
Peker, A.U. (1998). Ortaçağ Anadolu mimarisinde anlam. Arkeoloji ve Sanat, 85, 29-39.
Peker, A.U. (2007). Konya Mevlâna Külliyesi. Tasarım Merkezi Dergisi, 6, 24-32.
Riegl, A. (2015). Modern anıt kültü (E. Ceylan Çev.). Daimon Yayınları.
Ryn, S.V. & Pena R. (2003). Ecologic analogues and architecture. C.J. Kibert and J. Sendzimir (Ed.), Construction Ecology içinde (234-251). Routledge.
Sağocak, A. M. (1999). Mimarlığı anlama ve yorumlama bağlamında kavramsal bir model. [Yayınlanmamış doktora tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi.
Sözen, M. (1973). Türklerde anıt. Mimarlık Dergisi, 7, 7-20.
Sözen, M. (1975). Türk mimarisinin gelişimi ve Mimar Sinan. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Tansuğ, S. (2012). Çağdaş Türk sanatı. Remzi Kitabevi.
yarismo (1 Ekim 2022). Türkiye’de düzenlenmiş anıt ve anma temalı yarışmalar, TMMOB. https://www.yarismo.org/ara.php?q=an%C4%B1t
Yücel, A. (1982). Çevre, anlam ve mimarlığımız üzerine. Mimarlık, 11, 3-5.