DAMGALAR VE ONLARIN İŞLEVLERİ (FONKSİYONLARI)

Damgalar etnik tarihi, etnik kültürü araştırma konusunda yazma eserler, yer-su, boy, uruğ ve halk adları, folklor bilgileri kadar önemli kaynaklardan biridir. Kaya, taş yüzeylerinde, mezarlarda v.s. bunun gibi eski abidelerde mevcut damgaların etnik tarih araştırmalarındaki önemi büyüktür. Yazma eserleri olmayan halklar, etnik grupların menşei, etnik durumu, yayıldıkları alanlar gibi etnik bilgilerin netleştirilmesinde damgaların büyük katkı sağladığı biliniyor. Damgalar konargöçer veya yarı göçebe boyların yayıldıkları alanları, göç yollarının ana hatlarını, onların etnik ve kültürel ilişkilerini ortaya çıkarılmasında yardımcı kaynak görevi üstleniyorlar. Damga işaretleri ve onların etnik ve kültürel tarihi, etnogenezi araştırmadaki rolü Kırgız araştırmalarındaki (tarih, etnografi, türkoloji) yeni alanlardan biridir. Kabileler, boylar, uruğlar, aileler ve özel kimselerin kullandığı damgalara, Kırgız ve diğer Türk-Moğol halkların dillerinde “damga” deniliyor. Eski kırgızlar ve diğer Türk boyları tarafından kullanılan bu tabir, Rus, Moğol, Fin-Ogurv.d. halklara da “damga” şeklinde yayılmıştır. Kaya, taş yüzeylerinde, mezarlarda v.s. bunun gibi eski abidelerde mevcut damgaların etnik tarih araştırmalarındaki önemi büyüktür. Yazma eserleri olmayan halkların ve etnik grupların menşei, etnik durumu, yayıldıkları alanlar gibi etnik bilgilerin netleştirilmesinde damgaların büyük katkı sağladığı biliniyor. Damgalar konargöçer veya yarı göçebe boyların yayıldıkları alanları, göç yollarının ana hatlarını, onların etnik ve kültürel ilişkilerini ortaya çıkarılmasında yardımcı kaynak görevi üstleniyorlar. Boy damgaları Türk-Moğol, Fin-Ogur, Farsça konuşan halklarda eskiden mevcuttu ve bazı bölgelerde, özellikle Kırgızlarda eskiden beri sürekli kullanılıyordu. Türkdamgalarıile ilgili Mahmud Kaşgari, Reşidüddin’in, Ebül Gazi Bahadır Han’ın eserlerinde ve Çin kaynaklarında bilgiler mevcuttur.

Anahtar Kelimeler:

Damga, Boy, Kırgızlar, Türk Yazıları, Devlet, Kültür

PDF

___

Aristov, N. A. (1894). Opıt Vıyasneniy aEtniçeskog o Sostava Kirgiz-Kazakov Bolşoy Ordı i Kara Kirgizov Na Osnovanii Rodoslovnıh Skazaniy i Svedeniy”, JivayaStarina, Sayı: 3-4, SPb.
Ataniyazov, S. (1988). Slovar TurkmenskihEtnonimov, Aşhabad.
Batmanov, İ. A. (1959).Yazık Eniseyskih Pamyatnikov Drevnetyurkskoy Pismennosti,Frunzeç
Vasılyev D. D. (1983). Korpus turkskih runiçeskih nadpise basseyna Eniseya. Leningrad.
Bernştam, A.N. (1956). İstoriçeskaya Prabda v Legendeob Oguz-Kagane, Sovetskaya Etnografiya, Sayı: 6, s. 181-184.
Butanayev, V. Ya.,Etniçeskaya İstoriya Hakasov XVII-XVIII vv., Moskova 1990.
Dlujnevskaya, G. V. (1982). Pamyatniki Eniseyskih Kırgızov v Tuve (IX-XII vv.), Moskova.
Karatayev, O.K. (2003). Kırgızdardın etnomadaniy baylanıştarının tarıhınan. Bişkek.
Karatayev, O.K.(2013). Kırgızdardı tegi, kelip çıgışı jana etnostuk-madaniy alakaları,Bişkek.
Kafesoglu İ. (1995). Türk milli kültüurü. İstanbul. s.284-287.
Kiselev, S. V. (1951). Kratkiy Oçerk Drevney İstorii Hakasov, Abakan.
KoşgariyMahmud. (1960-1963). DevonuLugat İt Tyurk, c. I-III, Taşkent.
KoşgariyMahmud. (1967). Devonu Lugat İt Tyurk. İndeks-Slovar, Taşkent.
KratkayaİstoriyaUygurov. (1991), Moskova.
Kuzeev, R. G. (1974). Proishojdeni eBaşkirskogo Naroda, Moskova.
Malov, S. E. (1957). Yazık Jeltıh Uygurov, Alma Ata.
Olhovskiy V. S.,Yatsenko, S. A. (2000). “O Znakah Tamgah İz Svyatilişa Bayte III Na Ustyurte”, Arheologiya, Paleoekologiya i PaleodemografiyaEvrazii, Moskova, s. 293-314.
Ögel B. (1998) Türk Mitolojisi I. Cilt. Ankara.
Pamyatniki Drevnetyurkskoy Pismennosti Tuvı. (1965). c. I-III, Kızıl.
Radlov, V. V. (1989). İz Sibirii. StranitsıDnevnika, Moskova.
Raşid Ad-Din. (1952). Sbornik Letopisey. c. I, I. Kitap, Moskova.
Simçenko, Yu. B. (1965). Tamgi Narodov Sibiri XVII Veka. Moskova.
Vaynberg, B. İ.,Novgorodova, E. A. (1976). “Zametki o Znakah i TamgahMongolii”, İstoriya i Kultura Narodov sredney Azii (Drevnost i Srednevekove). Moskova, s. 66-74.
Vaynşteyn, S. İ. (1972). İstoriçeskaya Etnografiya Tuvintsev. Problemı Koçevogo Hozyaystva,. Moskova.
Zuyev, Yu. A. (1960). Tamgi Loşadey iz Vasiliyih Kniyajsev”, Novıye Materiyalı Po Drevney i Srednevekovoy İstorii Kazahstana, Alma Ata, s. 94-60.