AZMȊ-ZȂDE HȂLETȊ DȊVȂNI’NDA DEHR

Bu çalışmada, 17. yüzyıl şairlerinden Azmȋ-zȃde Hȃletȋ’nin Dȋvȃnı’nda dehr kelimesinin nasıl bir çerçevede kullanıldığı üzerinde durulmaktadır. Taranan metinlerden, dehrin farklı kullanımlarına dair örnek beyitler seçilmiş ve tahlil edilmiştir. Öncelikle dehr kavramının tasavvuf düşüncesinde önemli bir yere sahip olduğunu söylemek gerekir. Dehri mutlak zaman anlamında kullanan sufȋler, bu kelime ile Tanrı’nın zamanını kastederler. Onlara göre dehr zamansızlık olarak tanımlanırken, Tanrı da e’d-Dehr ismiyle anılmaktadır. Azmȋ-zȃde Hȃletȋ’nin şiirleri incelendiğinde, dehrin tasavvuf düşüncesindeki karşılığına doğrudan rastlanmadığı görülür. Bazı beyitlerde kelimenin mutlak zaman anlamına işaret edildiği söylenebilir. Dehr, hem zaman hem de mekȃn bildiren bir kelimedir. Şair bu kelimeyi sıklıkla her iki mȃnȃya da gelebilecek şekilde aynı beyitte tevriyeli olarak kullanmıştır. Söz konusu kelimenin, şair tarafından çoğunlukla olumsuzluk ifade etmek üzere kullanıldığı görülmüştür. Mesela şair için dehrden şikȃyet etmek onun aldatıcılığı, yıpratıcılığı ve geçiciliği üzerinden, aslında zamandan şikȃyet etmek şeklinde yorumlanabilir. Dünya anlamında kullanıldığında ise dehrin gam, ıztırap ve dert çekme yeri olarak tasvir edildiği söylenebilir.

___

  • ALTINTAŞ Hayrani, “Dehriyye”, Türkiye Diyanet vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt:9, Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1994, s.107-109.
  • DEMİRLİ Ekrem, İslam Metafiziğinde Tanrı ve İnsan, Kabalcı Yayınları, İstanbul, 2009.
  • DEVELLİOĞLU Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansliklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara, 1999.
  • KALIN Faiz, Felsefe ve Bilim Işığında Kur’an’da Zaman Kavramı, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2005.
  • KAYA Bayram Ali, Azmȋ-zȃde Hȃletȋ Dȋvȃnı Cilt 2, Harvard Üniversitesi Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü Yayınları, Cambridge, 2003.
  • ÖZEK Ali vd., Kur’ȃn-ı Kerim ve Açıklamalı Meȃli, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1993.
  • PALA İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, İstanbul, 2013.
  • REDHOUSE Sir James, Türkçe/Osmanlıca-İngilizce Sözlük, Sev Matbaacılık ve Yayıncılık, İstanbul, 1999.
  • STEINGASS F., Persian-English Dictionary, Librairie Du Liban, Beirut, 1975.
  • ŞEMSEDDİN SȂMȊ, Kȃmȗs-ı Türkȋ, Çağrı Yayınları, İstanbul, 2004.