Tenasüp ve Nabi Divanı’nda deniz temasına bağlı sözcüklerle kurulan tenasüp sıklığı

Edebiyatta üslup incelemelerinde, eserlerin söz varlığına yönelik analizler önemlidir. Bu bağlamda, bir edebî eserin sözvarlığı içinde kullanım sıklığı öne çıkan kimi öğeler yöntem olarak sıklık (frequency) analizleriyle incelenir. Türk edebiyatında 17. yüzyıl şairlerinden Nabî (ö. 1712)’nin Divan’ında, deniz sözcüğü ve bu sözcüğün anlam çerçevesine giren diğer sözcüklerle oluşan tenasüplerin, bir anlatım özelliği olarak sıklık gösterdiği tespit edilmiştir. Bu tespitten hareketle yapılan taramalar sonucu elde edilen malzeme, teorik olarak belagatte ve dilbilimde tenasübe yönelik görüşler çerçevesinde değerlendirilmiştir. Nabî Divanı’ndaki, deniz teması çerçevesinde oluşturulan tenasüpleri içeren beyitler, kendi içinde genel olarak değerlendirilerek, 1. Tenasüp Örnekleri, 2. İhamı Tenasüp Örnekleri 3. Mürekkep Teşbih ve Leff ü Neşr İçeren Beyitlerde Tenasüp Örnekleri olmak üzere üç ana başlık altında ele alınmıştır. Bu değerlendirmeler sırasında, Nabi Divanı’ndaki deniz sözcüğü ve bu sözcüğün anlam çerçevesine giren diğer sözcüklerden oluşan söz varlığı da ortaya konmuştur. Metin analizlerinde, tenasüpleri oluşturan söz varlığına ilişkin saptamalar, bu sözcüklerin düzanlamları itibariyle yarattıkları aynı temaya bağlı olma uyumuna göre yapılmaktadır. Yaygın olduğu şekilde düzanlamlarıyla değil de, metnin bağlamı içinde kazandıkları mecazî (figurative) anlamla tenasübe iştirak eden sözcüklerin, söz konusu tenasübü oluşturan sözcükler sıralamasında gösterilip gösterilmemesi konusu, Mecazlı Sözcüklerin Tenasüp İçindeki Yeri başlığı altında, Nabî’den derlenen örneklerle tartışılarak dikkatlere sunulmuştur. Nabi’nin, deniz temasına bağlı tenasüpleri bir anlatım tarzı olarak benimsemesinde, muhtemel iki hususun etkili olduğu öngörülmüştür. Birincisi, Nabi’nin deniz olan bir coğrafyada yaşama arzusu; ikincisi, deniz temasının hikemî üslupta soyut düşüncelerin somutlaştırılarak anlatılması esasına elverişli bir tema oluşudur. Nitekim konuyla ilgili şiir örneklerinde, bu soyut-somut ilişkisinin yaygın olduğu görülmektedir

Anahtar Kelimeler:

üslup, üslupbilim, sıklık, tenasüp, îhâm-ı tenasüp, çağrışım alanı, kelime alanı, söylem salkımı (configuration), düzanlam, mecazî anlam, Nabî (ö. 1712)

TENASÜP AND FREQUENCY OF TENASÜP OF WORDS IN DIVAN OF NABÎ ASSOCIATED WITH THE THEME SEA

Vocabulary analyses of literary works are critical in stylistic analyses in literature. In this context, certain centerpieces that are remarkbly prominent with frequency of occurrence in a given literary work are examined through frequency analysis methods. It has been found out that the word sea and the pertaining symmetries built with other words in the framework of meaning in Divan of Nabî (died in 1712), a poet in the 17th century Turkish literature, are frequently used as a part of wording. The material that has resulted from reviews bearing this fact in mind is theoretically examined within the framework of views about tenasüp in rhetoric and linguistics. Verses involving the symmetries built in the framework of the sea theme in Divan of Nabî are broadly judged on its own merits and grouped under three main titles: 1. Examples of Tenasüp, 2. Examples of İham-ı Tenasüp 3. Examples of Tenasüp in verses including Mürekkep Teşbih and Leff ü Neşr. The word sea and the vocabulary built with other words in the framework of meaning in Divan of Nabî are shown in this process. Explorations of vocabulary to produce symmetries in textual analysis are made according to theme specific tenasüp created by denotations of words. Whether the words that are included in tenasüp not with commonly used denotations but with their figurative meanings in textual context are shown in the sequence of tenasüp words is discussed and presented with extracts from Nabî, under the title of Role of Figurative Words in Tenasüp. It is assumed that there are two probable factors that influence sea-specific tenasüps in Nabî’s wording. The first is Nabî’s aspiration for a life in somewhere coastal and the second is the fact that the theme sea is eligible in concretization of abstract thoughts in didactic manner. As a matter of fact, it is obvious that such a concrete-abstract relationship is commonly found in the related poetic samples.

Keywords:

style, stylistics, frequency, tenasüp, îhâm-ı tenasüp, associative field, lexical field, configuration, denotation, figurative meaning, Nabî (died in 1712),

PDF

___

Ahmet Cevdet Paşa (2000), Belâgat-i Osmâniyye, haz. Turgut Karabey-Mehmet
Atalay, Ankara: Akçağ Yayınları. Aksan, Doğan (1971), Anlambilimi ve Türk Anlambilimi (Ana Çizgileriyle), Ankara: AÜ. DTCF Yayınları.
Aksan, Doğan (2006), Şiir Dili ve Türk Şiir Dili, Ankara: Engin Yayınevi.
Ayverdi, İlhan (2011), Kubbealtı Lugatı (Misalli Büyük Türkçe Sözlük), İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
Bally, Charles (1940), “Le Français Moderne”, VIII: 195-197.
Bilgegil M. Kaya (1989), Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgât), İstanbul: Enderun Kitabevi.
Bilkan, A. Fuat (1997), Nâbî Dîvânı, 2, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Coşkun, Menderes (2007), Sözün Büyüsü Edebî Sanatlar, İstanbul: Dergâh Yayınları.
Diyarbakırlı Sa’id Paşa (2009), Mîzânü’l-Edeb, haz. Saliha Aydoğan, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Filizok, Rıza (2001), Anlam Analizine Giriş, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını.
Filizok, Rıza (2005, 9 Kasım), “Metin Analizi Açısından Kelimeler”, Erişim tarihi: 06.2015, debiyat.org/modules.php?name=News&file=article&sid=156. http://www.ege
Filizok, Rıza (2010, 14 Ağustos), “ Edebî Eserlerde Figürler Düzlemi ve Derin Yapı”, Erişim tarihi: 30.06.2015, http://www.ege-edebiyat.org/wp/?p=1340
İsmail Habib (1942), Edebiyat Bilgileri, İstanbul: Remzi Kitabevi.
Mehmed Rif’at (1308), Mecâmi’u’l-Edeb, Dersaadet: Kasbar Matbaası.
Muallim Naci (1990), Istılahat-ı Edebiyye-Edebiyat Terimleri, haz. Alemdar Yalçın, Abdülkadir Hayber, Ankara: Akabe Yayınları.
Recaizâde Mahmud Ekrem (1299), Ta‘lîm-i Edebiyyât, İstanbul: Mihrân Matbaası.
Saraç, M.A. Yekta (2007), Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat, İstanbul: 3F Yayınevi.
Saussure, Ferdinand de (1931), Cours de linguistique générale, haz. Ch. Bally, A. Sechehaye, Paris.
Süleyman Nutkî (2011), Kâmûs-ı Bahrî-Deniz Sözlüğü, haz. Mustafa Pultar, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Şanlı, İsmet (2010), Muhammed bin Muhammed Altıparmak-Telhis Tercümesi (Tenkitli Metin), Ankara.
Vardar, Berke (2002), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
Yıldırım, Nimet (2008), Fars Mitolojisi Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.