Irak’ın İlk Askeri Darbesi: 1936 Bekir Sıtkı Darbesi

İngilizlerin çıkarları doğrultusunda 30 Haziran 1930 tarihinde imzalanan İngiltereIrak Antlaşması ile Irak’ın iki yıl içerisinde tam bağımsız olacağı belirlenmiştir. İngilizlerin Irak topraklarındaki imtiyazlarını koruyan bu antlaşma ile Irak, sözde bağımsızlığına kavuşmasının hemen ardından ilk olarak Asurilerin isyanları ile uğraşmak durumunda kalmıştır. Irak ordusu için bir nevi dönüm noktası olan bu isyanın başarılı bir şekilde bastırılması neticesinde ordunun itibarı oldukça artmıştır. Kazanılan bu itibarla birlikte Bekir Sıtkı liderliğindeki ordu, siyasi bir değer olarak Irak’ta önemli bir konuma gelmiştir. Çok geçmeden de Irak’ın ilk minör darbesinde aktif bir rol üstlenen ordu, bu tarihten itibaren gücünü daha da artırarak siyasetle de ilgilenmeye başlamıştır. Ancak bu yeni iktidarın ömrü de uzun sürmemiş ve Bekir Sıtkı Darbesi olarak da bilinen 1936 Askeri Darbesi ile sonlandırılmıştır. Bu darbe, Irak’ın siyasi tarihindeki ilk askeri darbe özelliğini taşımaktadır ve literatürde yeterince incelenmiş değildir. Çalışmada, 1936 Bekir Sıtkı Darbesi’ne giden süreç ve ordunun Irak siyasetinde önemli bir güç haline gelmesine neden olan olaylar incelenmiş ve özellikle Irak’ın bağımsızlığını kazandıktan sonraki dönemde, askeri kuvvetlerin siyasi arenada önemli bir güç haline gelmesi ve 1936 Darbesi’nin olgunlaşma süreci ön planda tutulmuştur.

Iraq’s First Military Coup: The 1936 Bakr Sidqi Coup

With the British-Iraq Treaty signed on 30 June 1930 in line with the interests of the British, it was determined that Iraq would be fully independent within two years. With this treaty, which protected British privileges in Iraq, Iraq first had to deal with the Assyrians’ uprisings right after the apparent independence. As a result of the successful suppression of this revolt, which was kind of a turning point for the Iraqi army, the army’s reputation of the army increased considerably. With this reputation, the army under the leadership of Bakr Sidqi reached a critical position in Iraq as a political asset, and the army, which took an active role in the first minor coup in Iraq, started to be interested in politics increasing its power even more since then. However, the life of this new government did not last long and was ended by the 1936 military coup, also known as the Bakr Sidqi coup. This coup is the first military coup in Iraq’s political history and has not been adequately studied in the literature. This article examined the process leading to the 1936 Bakr Sidqi coup and the events that enabled the army to become an important power in Iraqi politics. Especially in the period after Iraq gained its independence, the military forces became an essential power in the political arena, and thus the maturation process of the 1936 coup has been prioritized.

PDF

___

Abdullah, Thabit A. J. Dictatorship, Imperialism and Chaos: Iraq since 1989. Londra and New York: Zed Books, 2006.
Akdoğan, Onur. İkinci Dünya Savaşı Sonrası Orta Doğu’daki Gelişmeler ve Darbeler (1945-1958). Ankara: Gazi Kitabevi, 2021.
Arı, Tayyar. Geçmişten Günümüze Orta Doğu Siyaset, Savaş ve Diplomasi. Bursa: MKM Yayınları, 2012.
Bostancı, Mustafa. Irak’ta Monarşinin Sonu (1958 Irak İhtilali). Ankara: Berikan Yayınevi, 2017.
Cleveland, William. Modern Orta Doğu Tarihi. Çev. Mehmet Harmancı. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2004.
Çetinsaya, Gökhan. “Irak”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 19, (1999): 93-95.
Dana, Charles A. and Joe P. Dunn. “A Death in Dohuk: Roger C. Cumberland, Mission and Politics among the Kurds in Northern Iraq, 1923-1938.” Journal of Third World Studies 32, no. 1 (2010): 245-271.
Dawisha, Adeed. Iraq: A Political History from Independence to Occupation. Princeton, N.J: Princeton University Press, 2013.
Eppel, Michael. “The Hikmat Sulayman-Bakir Sidqi Government in Iraq, 1936-37, and the Palestine Question.” Middle Eastern Studies 24, no. 1 (1988): 25-41.
Halil, İmâdüddin. “Irak”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 19, (1999): 87-91.
Hans, J. Nissen ve Peter Heine. From Mesopotamia to Iraq: a Concise History. Chicago ve Londra: University of Chicago Press, 2009.
Holden, Stacy E. A Documentary History of Modern Iraq. Gainesville: University Press of Florida, 2012.
Hunt, Courtney. The History of Iraq. Westport, CT: Greenwood Press, 2005.
Ibrahim, Al-Marashi and Sammy Salama. Iraq’s Armed Forces: An Analytical History. Londra: Routledge, 2009.
Karaca, Erdem. “Österreichische Monatsschrift für den Orient’te Fırat Demiryolları Projesi’ne Dair Malumat.” Bitlis Eren Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Akademik İzdüşüm Dergisi, 6/1 (Mart 2021): 40-51.
Keleş, Zülal. “Musul Meselesi.” Yeni Türkiye Dergisi 22, no. 84 (2016): 263-283.
Khadduri, Majid. “The Coup D’etat of 1936: A Study In Iraqi Politics.” The Middle East Journal 2, no. 3 (1948): 270-292.
Korkmaz, Adem. “Midhat Paşa’nın Bağdat Valiliği (1869-1872).” Tarih Dergisi 0, no. 46 (2012): 113-178.
Kurşun, Zekeriya. “Osmanlı’dan Amerika’ya Tanımlanamayan Ülke: Irak.” Irak Dosyası 1, (2003): 12-13.
Marr, Phebe. The Modern History of Iraq. Colorado: Westview Press, 2012.
Rayburn, Joel. “The Last Exit From Iraq.” Foreign Affairs 85, no. 29 (2006): 85-29.
Robertson, John. Iraq: A History. Londra: Oneworld Publications, 2015.
Scholvin, Soren. “The Failure of Nation-Building In Iraq.” World Affairs: the Journal of International Issues 15, no. 3 (2011): 48-7.
Sorby, Karol. “Iraq under King Gazi Internal Political Development, 1933–1939.” Rocznik Orientalistyczny 64, no. 2 (2011): 54-72.
Sorby, Karol. “The Last Years of King Faysal I.(1930-1933).” Asian and African Studies 79, no. 2 (2010): 255-274.
Talibi, Rıza. “Osmanlı’da Irak Türkmenleri.” Yeni Türkiye Dergisi 22, no. 84 (2016): 215-224.
Tarbush, Muhammed A. The Role of The Military In Politics: A Case Study of Iraq to 1941. Londra: Routledge, 2015.
Tripp, Charles. A History of Iraq. Cambridge: Cambridge University Press, 2007.
Turan, Ömer. Medeniyetlerin Çatıştığı Nokta Orta Doğu. İstanbul: Acar Matbacılık, 2003.
Yeşilbursa, Behçet Kemal. Türkiye ve Orta Doğu Üzerine Notlar. Ankara: Astana Yayınları, 2018.