Çavuşköy alüvyon akiferinde (Sungurlu-Çorum) yeraltısuyunun kalitesi ve sulamada kullanılabilirliği

Çalışma alanı, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ) tarafından sulama kooperatifi kurularak yeraltısuyundan sulama projesinin yürütüldüğü Çavuş köyü ve civarını (Çorum-Sungurlu) kapsamaktadır. İncelenen akifer, yağış ve akarsudan beslenen serbest akifer özelliğindeki alüvyondur. Akiferin kalınlığı proje alanında 24-35 m, kuyu verimleri 6-20 l/s arasında değişmektedir. Çavuşköy akiferinde DSİ tarafından açılan kuyulardan alınan yeraltısuyu örneklerinde tuzluluk kısmen yüksek (elektriksel iletkenlik 2150-2480 $mu$S/cm) çıkmıştır. Bunun üzerine, sulama için risk taşıdığı bilinen tuzluluğun ve sulamada önemli olan sodyum, bor ve artık sodyum karbonatın (R.C.S) miktarı, dağılımı ile yeraltısularının sulamada kullanılabilirliği araştırılmıştır. 2003 yılında ilk kez ve 2004 yılında yeniden alınan su örneklerinden elde edilen kimyasal analiz sonuçları ve bazı kuyulardan alınan iletkenlik ve sıcaklık logları jeolojik-hidrojeolojik yapı ile birlikte yorumlanarak tuzluluğun olası kaynakları, akiferdeki dağılımı ve boyutları ile yeraltısularının sulamaya uygunluğu literatürdeki sınıflamalara göre değerlendirilmiştir. Yapılan değerlendirmeler sonucunda, çalışma alanının akışaşağı kesimlerinde tuzluluğun kısmen (elektrik iletkenliği 2300-2500 arası) yüksek olduğu, ancak sulama için önemli diğer parametreler olan sodyum, bor ve artık sodyum karbonat oranlarında sorun bulunmadığı saptanmıştır. Tarımsal çalışmalara göre de topraklarda tuzluluk ve drenaj sorunu bulunmaması ve ayrıca bölgede yetiştirilen ürünlerin tuza dayanımlarının literatür bilgilerine göre sahadaki yeraltısularında tespit edilen değerlerin üzerinde olması nedeniyle, sulama, tuza dayanıklı bitkilerin seçilmesi ve tarımın kontrollü bir şekilde uzmanların denetiminde yapılması koşuluyla önerilmiştir.

Groundwater quality and usability for irrigation in the Çavuşköy alluvium aquifer (Sungurlu-Çorum)

The study area covers the groundwater irrigation project area of the State Hydraulic Works (DSİ) in Çavuşköy village in the Sungurlu district of the Çorum province. The aquifer studied is an unconfined alluvium which is recharged from precipitation and a stream. The aquifer's thickness varies between 24 m and 35 m, and the well yield ranges between 6 l/s and 20 l/s. High salinity values (Electrical conductivity, EC= 2150-2480 $mu$S/cm) were encountered in groundwaters abstracted from the DSİ irrigation wells in the Çavuşköy aquifer. For this reason, the level and spatial extent of EC, boron and residual sodium carbonate (R.S.C) and the suitability of the groundwaters for irrigation were investigated. The risk of salinization and the usability of the groundwaters for irrigation were evaluated by interpreting results of chemical analyses of water samples collected first in 2003 and then repeated in 2004, and of electrical conductivity logs and temperature logs, in the light of the existing geological/hydrogeologic structure. According to the evaluation of all data mentioned above, the salinity of the groundwater in the lower part of the area is moderately high, while the sodium, boron and residual sodium carbonate contents, which are generally significant limitations in irrigation, seem not to be problematic. Since no drainage problem exists in the soils of the irrigation area, and the salinity tolerance of the crops already preferred by the local farmers is rather high, it is suggested that salt resistant crop types must continue to be grown and that irrigation must be applied under the supervision of experts in order to minimize the risk of salinization.

PDF

___

Apaydın, A., 1996. Derinçay havzasının (Çorum) hidrojeolojik etüt raporu. DSİ Jeoteknik Hizmetler ve Yeraltısuları Dairesi Başkanlığı, 80 s (yayınlanmamış).
Apaydın, A., 2005. Çorum-Sungurlu-Çavuş sulama kooperatifi sahasındaki yeraltısularında tuzluluk sorunu. DSİ Jeoteknik Hizmetler ve Yeraltısuları Dairesi Başkanlığı, 25 s (yayınlanmamış).
Apaydın, A., 2007. Tatlıçay Havzası (Çankırı) hidrojeolojik etüt raporu. DSİ Jeoteknik Hizmetler ve Yeraltısuları Dairesi Başkanlığı, 106 s (yayınlanmamış).
Bağatır, V., 2001. Çorum-Sungurlu-Çavuş arazisinin detaylı sat raporu. Köy Hiz. 12. Bölge Müdürlüğü (yayınlanmamış).
Birgili, Ş., Yoldaş, R., Ünalan, G., 1975. Çankırı Çorum havzasının jeolojisi ve petrol olanakları. MTA derleme rapor No: 2349, 98 s (yayınlanmamış).
Christiansen, J.E., 1977. Irrigation water quality evaluation, Journal of the ırrigation and drainage division. ASCE, Vol. 103, s. 155-169.
Çelik, M., Yıldırım, T., 2006. Hydrochemical evaluation of groundwater quality in the Çavuşçayı Basin, Sungurlu-Çorum, Turkey. Environmental Geology, 50, 323-330.
Doneen, L.D., 1954. Salinization of soil by salt in the ırrigation water. Trans. Amer. Geophysical Union Vol. 35, USA.
DSİ, 1969. Çorum-Mecitözü-Samsun asfaltı arasındaki sahanın hidrojeolojik etüd raporu.
DSİ V. Bölge Müdürlüğü, 25 s (yayınlanmamış).
DSİ, 2001. Çorum-Sungurlu-Çavuş köyü sulama kooperatifi sahasının yeraltısuyundan sulanmasına ait fizibilite raporu. DSİ V. Bölge Müdürlüğü, 10 s (yayınlanmamış).
Handry, M.J., Cherry, J.A., and Wallick, E.I., 1986. Origin and distribution of sulfate in a fractured till Southern Alberta, Canada. Water Resources Res., v.22, no.1, 45-61.
Moran, S.R., Groenwold, G.H. and Cherry, J.A., 1978a. Geologic, hydrologic and geochemical concepts and techniques in overburden characterization for Minedland Reclamation. North Dakota Geological Survey, Report of Investigation 61, 263 p.
Özgül, Ş., 1974. Tuzluluk ve Sodiklik. Uluslararası Sulama ve Drenaj Komisyonu Türk Milli Komitesi, Teknik Rehber No: 04.02-02, yayın no: 2, 81 s.
Scofield, 1935. The Salinity of irrigation water. Smitsonian Institute Annual Report. USA.
Şener, S., 1983. Sulama suyunun özellikleri ve sınıflandırılması. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Bölge Topraksu Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Genel yayın no:103, Teknik yayın no: 12, 66 s.
Yıldırım, T., 2004. Çavuşçayı havzasının (Sungurlu) hidrojeoloji incelemesi. Ankara Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 101 s.
Yurtsever, E. ve Sönmez, B., 1992. Sulama sularının değerlendirilmesi. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Toprak ve Gübre Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Genel yayın no:181, Teknik yayın no: T-63, 62 s.