Yeni Sağ Siyaset, Ekonomi ve Toplum Anlayışının Türk Sinemasındaki İzleri: Politik Komedi Filmleri Odağında Bir Değerlendirme

Dünya ekonomisinde 1970’li yılların ortalarında patlak veren krize çözüm, ABD ve İngiltere önderliğinde liberal piyasa ekonomisine geçiş sayesinde ve devlet-toplum-piyasa ilişkilerinin Yeni Sağ politikalar aracılığıyla yeniden düzenlenmesiyle bulunmuştur. Liberalizmin piyasa ekonomisi ve minimal devlet ilkeleriyle muhafazakârlığın altını çizen anlayışının bileşimi olan Yeni Sağ siyaset, dünyada ilk ABD ve İngiltere’de uygulanmış, 24 Ocak Kararları sonrasında Turgut Özal’ın girişimleriyle Türkiye’de etkisini göstermeye başlamıştır. Bu siyaset anlayışının, beraberinde getirdiği ekonomik düzenin ve bu düzenin yarattığı toplumsal değişikliklerin sinemaya yansıması kaçınılmaz olmuştur. Çalışmada Türkiye’de Yeni Sağ siyaset ve bu siyaset anlayışının zemin hazırladığı ekonomik, toplumsal, kültürel ve ahlaki bağlamlarda değerlendirilebilecek değişimlerin ve olumsuzlukların Türk sinemasında politik komedi filmleri üzerindeki yansımalarının analiz edilmesi amaçlanmıştır. Bu doğrultuda, amaçsal örneklem seçim tekniği aracılığıyla, Türkiye’de Yeni Sağ siyasetin en etkin olduğu dönem olarak kabul edilebilecek 1980 ve 1990 yılları arasında çekilen, başrollerini Kemal Sunal, Şener Şen ve İlyas Salman gibi komedi filmleriyle özdeşleşen oyuncuların üstlendiği birtakım politik komedi filmleri, nitel araştırma yöntemlerinden sosyolojik eleştiri ve tematik içerik analizi yöntemi kullanılarak incelenmiştir. İncelenen filmlerin, Türkiye’de Yeni Sağ siyasetin tarihsel süreçte beraberinde getirdiği ekonomi, toplum ve ahlak anlayışının eleştirel yansımalarını seyirciye başarıyla aktarmış oldukları sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Yeni Sağ, Turgut Özal, Liberal Ekonomi, Liberal Toplum, Politik Komedi Filmleri

Traces of the New Right Politics, Economy and Society in Turkish Cinema: An Assessment with a Focus of Political Comedy Films

The solution to the crisis that broke out in the world economy in the mid-1970s was found through the transition to a liberal market economy under the leadership of the US and England, and the reorganization of state-society-market relations by means of the New Right policies. The New Right politics, which is a combination of liberalism’s understanding that underlines conservatism with the principles of market economy and minimal state, was first implemented in the US and England, and started to show its effect in Turkey through the initiatives of Turgut Özal after the January 24 Decisions. It was inevitable that this understanding of politics, the economic order it brought with it, and the social changes created by this order were reflected in the cinema. This study aims to analyze the reflections of the New Right politics in Turkey and the changes and negativities that can be evaluated in the economic, social, cultural and moral contexts brought by this understanding of politics, on political comedy films in Turkish cinema. In this direction, through the purposeful sampling technique, a number of political comedy films shot between 1980 and 1990 were examined, which can be considered as the most active period of New Right politics in Turkey, starring actors who mastered comedy films such as Kemal Sunal, Şener Şen and İlyas Salman. The films were investigated qualitatively through sociological criticism and thematic content analysis. Finally, this study concludes that the films examined successfully conveyed the critical reflections of the economy, society and morality that New Right politics introduced in the historical process in Turkey.

Keywords:

New Right, Turgut Özal, Liberal Economy, Liberal Society, Political Comedy Films,

PDF

___

Acar, F. (2008). “Turgut Özal”. M. Heper, S. Sayarı (Ed.), Türkiye’de liderler ve demokrasi içinde (ss. 185-205). İstanbul: Kitap Yayınları.
Acar, M. (2009). Liberalizmin iktisadi modeli serbest piyasa ekonomisi. Eskiyeni, 15, 18-26.
Aksoy, O. (1987). Kiracı. İstanbul: Uğur Film.
Aral, B. (2001). Dispensing with tradition? Turkish politics and international society during the Özal decade, 1983-93. Middle Eastern Studies, 37(1), 72-88.
Aslan, Ş. ve Özer, K. (2019). Türkiye’de kültürel liderlik bağlamında “Hulusi Kentmen” tipolojisi ve mizahi lider “Nasreddin Hoca. Uluslararası Sosyal Bilgilerde Yeni Yaklaşımlar Dergisi (IJONASS), 3(2), 126-145.
Ayman Güler, B. (2016). Yeni Sağ ve devletin değişimi: yapısal uyarlama politikaları, 1980-1995. Ankara: İmge Kitabevi.
Azak, E. (2011). Türk Sinemasında işçi sınıfı ve emek görünümleri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Kadir Has Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Barlas, M. (2001). Turgut Özal’ın anıları. İstanbul: Birey Yayınları.
Barry, N. P. (2019). The New Right. London: Routledge.
Baykal, Ö. (2019). Türkiye’de siyasetin konsolidasyonu: Turgut Özal dönemi. Akademik Hassasiyetler, 6(12), 143-179.
Berg, C. (2015). Classical liberalism in Australian economics. Econ Journal Watch, 12(2), 192-220.
Block, F. & Somers, M. R. (2014). The Power of market fundamentalism. US: Harvard University Press.
Boratav, K. (2007). Türkiye iktisat tarihi 1908-2005. Ankara: İmge Kitabevi.
Buchanan, J. M. (2000). The Soul of classical liberalism. The independent review, 5(1), 111-119.
Çölgeçen, N. (1985). Züğürt Ağa. İstanbul: Mine Film.
Duman, M. Z. (2017). Türkiye’de liberal-muhafazakâr siyaset ve Turgut Özal. Ankara: Liberte Yayınları.
Eğilmez, E. (1980). Banker Bilo. İstanbul: Arzu Film.
Eğilmez, E. (1984). Namuslu. İstanbul: Uzman Filmcilik.
Eissenstat, H. (2014). Children of Özal: The new face of Turkish studies. Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association, 1(1), 23-35.
Erdoğan, M. (2005). “Liberalizm ve Türkiye’deki serüveni”. T. Bora, M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce: Liberalizm içinde (ss. 23-47). İstanbul: İletişim Yayınları.
Friedman, M. (1985). Kapitalizm ve özgürlük. (D. Erberk & N. Himmetoğlu, Çev.) İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
Gray, J. (1994). Beyond the New Right: Markets, government and the common environment. London: Psychology Press.
Green, P. (2005). Disaster by design: corruption, construction and catastrophe. British Journal of Criminology, 45(4), 528-546.
Jackson, B. (2016). Currents of neo-liberalism: British political ideologies and the New Right, c. 1955–1979. The English Historical Review, 131(551), 823-850.
Karabelias, G. (2008). Dictating the upper tide: civil–military relations in the post‐Özal decade, 1993– 2003. Turkish Studies, 9(3), 457-473.
Kırel, S. (2010). Ertem Eğilmez’in namuslu filminden hareketle seksenlerin toplumsal alanında ve popüler sinemasında egemen değerlerini ve sinemadaki temsillerini sorgulamak. Kurgu, 2, 1-25.
King, D. S. (1987). New Right: politics, markets and citizenship. Macmillan International Higher Education.
King, D. & Wood, S. (1999). The Political economy of neoliberalism: Britain and the United States in the 1980s. Continuity And Change in Contemporary Capitalism, 13, 371-397.
Korad Birkiye, S. (2009). Changes in the cultural policies of Turkey and the AKP’s impact on social engineering and theatre. International Journal of Cultural Policy, 15(3), 261-274.
Kuyucak Esen, Ş. (2019). 80’ler Türkiye’sinde sinema. İstanbul: Su Yayınevi.
Laçiner, S. (2009). Turgut Özal period in Turkish foreign policy: Özalism. USAK Yearbook of Politics and International Relations, 2, 153-205.
Larmore, C. (1990). Political liberalism. Political theory, 18(3), 339-360.
Lukes, S. (1971). The meanings of “individualism”. Journal of the History of Ideas, 32(1), 45-66.
Machan, T. R. (2016). Individualism in the right key. Contemporary Readings in Law and Social Justice, 8(1), 11- 19.
Nozick, R. (2006). Anarşi, devlet ve ütopya. (A. Oktay, Çev.) İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Nussbaum, M. C. (2011). Perfectionist liberalism and political liberalism. Philosophy & Public Affairs, 39(1), 3-45.
O’Byrne, D. (1997). Corruption within the Turkish system—a leading industrialist’s crusade. Insight Turkey, 10, 135-144.
Okin, S. M. (1994). Political liberalism, justice, and gender. Ethics, 105(1), 23-43.
Ollssen, M. (2000). Ethical liberalism, education and the ‘New Right’. Journal of Education Policy, 15(5), 481-508.
Ökten, Z. (1986). Yoksul. İstanbul: Şeref Film.
Öniş, Z. (2007). Conservative globalists versus defensive nationalists: political parties and paradoxes of Europeanization in Turkey. Journal of Southern Europe and the Balkans, 9(3), 247-261.
Özden Z. (2004). Film eleştirisi. Ankara: İmge Kitabevi.
Özen, H. (2013). Informal politics in Turkey during the Özal era (1983-1989). Alternatives: Turkish Journal of International Relations, 12(4), 77-91.
Pennington, M. (2012). 221 Robust political economy, classical liberalism and the future of public policy. Practice, 36(2), 221-227.
Rawls, J. (1971). A Theory of justice. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Rawls, J. (1993). Political liberalism. New York: Columbia University Press.
Sabuncu, B. (1985). Çıplak Vatandaş. İstanbul: Uzman Filmcilik.
Safi, İ. (2018). Türkiye’de muhafazakâr siyaset ve yeni arayışlar. Ankara: Eskiyeni Yayınları.
Smith, G. H. (2013). The system of liberty: Themes in the history of Classical Liberalism. Cambridge University Press.
Sunal, A.K. (2001). TV ve sinemada Kemal Sunal güldürüsü. İstanbul: Om Yayınevi.
Şener, B. ve Çolak, Ç. (2015). Türkiye’de Yeni Sağ’ın kamu yönetimi anlayışı: Turgut Özal ve ANAP. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(18), 393-417.
Tibet, K. (1984). Orta Direk Şaban. İstanbul: Uğur Film.
Tibet, K. (1985). Katma Değer Şaban. İstanbul: Uğur Film.
Tibet, K. (1985). Keriz. İstanbul: Erler Film.
Tibet, K. (1989). Gülen Adam. İstanbul: Cem Film.
Tibet, K. (1990). Koltuk Belası. İstanbul: Cem Film.
Uluç, V. (2014). Liberal-Muhafazakâr siyaset ve Turgut Özal’ın siyasi düşüncesi. Yönetim Bilimleri Dergisi, 12(23), 107-140.
Üstündağ, R. (2018). Türkiye’de demokratikleşme ve Turgut Özal dönemi siyasal liberalizmi. Yüksek Lisans Tezi. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Vincent, A. (1990). Classical liberalism and its crisis of identity. History of Political Thought, 11(1), 143-161.
Yaylagül, L. (2018). Sinema, toplum, siyaset. Ankara: Dipnot Yayınları.
Yıldız, A. (2018). Liberalizm-Muhafazakârlık sarkacında “informel” bir demokrat: Turgut Özal’dan kalan. Muhafazakar Düşünce Dergisi, 15(55), 39-56.
Yılmaz, A. (1980). Talihli Amele. İstanbul: Adaf Film.
Yılmaz, A. (1982). Dolap Beygiri. İstanbul: Uzman Filmcilik.