Fıkıh Mezheplerinin Oluşumuna Etki Eden Saiklere Bütüncül Bir Yaklaşım

Fıkıh mezhepleri birçok saikin etkili olduğu bir sürecin ürünüdür. Bu saikler ile ilgili müstakil anlamda yeteri kadar inceleme yapılmadığı gözlenmektedir. Fıkıh mezheplerinin doğuşu kaynaklarda genel olarak itikâdî mezheplerle birlikte ele alınmakta, bu da doğal olarak kafa karışıklığına yol açmaktadır. Bu çalışmadaki amaç fıkıh mezheplerinin oluşumuna etki eden saikleri müstakil bir şekilde ve bütüncül bir tarzda ele almak, böylece fıkıh mezheplerini daha doğru değerlendirmeye katkıda bulunmaktır. Bu amaç çerçevesinde makalede belli başlı fıkıh mezheplerinin ortaya çıkışına etki eden saikler müstakil olarak, akaid mezheplerinden ayrı olarak incelenmekte ve bunlar ön ve arka plandaki saikler ve dolaylı saikler şeklinde farklı ve bütüncül bir yaklaşım ile ele alınmaktadır. Tarama ve derleme yönteminin uygulandığı bu çalışmada, fıkıh mezheplerinin oluşumuna etki eden amillerin her birinin, kendi yerinde bir ağırlığının olduğu görülmüştür. Ancak tarihi vakıa olarak zahiren bazıları ön plana çıkarken, bazılarının arka plandaki önemli motifler olduğu, diğer bazılarının ise bu oluşuma dolaylı etkide bulunduğu tespit edilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Fıkıh, Mezhep, Ehl-i Hadîs, Ehl-i Re'y, İctihad

A Holistic Approach to the Factors Affecting the Formation of Fiqh Schools

Fiqh sects are the product of a process in which many motives are effective. The birth of the fiqh sects is generally handled together with the creed sects in the sources, which naturally leads to confusion. The aim of this study is to deal with the motives affecting the formation of fiqh sects in an independent and holistic manner, thus contributing to a more accurate evaluation of fiqh sects. Within the framework of this purpose, the factors affecting the formation of fiqh sects are handled with a different and holistic approach as foreground and background factors and indirect factors. In this review, scanning and compilation method was used. It has been found that each of these motives, which are handled in three different ways, has its own weight.

Keywords:

Fiqh, Sect, Ahl al-Hadith, Ahl al-Ra'y, Ijtihad,

PDF

___

Abbâdi, Ebu Asım. Kitabu tabakâti’l-fukahâi’ş-Şâfi’iyye. Leiden: E. J. Brıll, 1964.
Apaydın, H.Yunus. “İctihad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/432. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Armağan, Servet. Ana Hatları İle İslâm Hukuku. İstanbul: Enes Basın Yayın ve Matbaacılık, 2. Baskı., 2015.
Arslan, Adem. Şafiîliğin Kurumsallaşmasında Büveytî ve el-Muhtasar’ı. Ankara : Fecr Yayınları, 2017.
Avvâme, Muhammed. İmamların Fıkhî İhtilaflarnda Hadislerin Rolü. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2018.
Bağdâdî, Hatip. Tarihu Medineti’s-selâm. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf. 1-18 Cilt. Dâru’l-Garbi’l-İslâmi, 1. Basım, 2001.
Bakkal, Ali. İslâm Fıkıh Mezhepleri. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2007.
Bardakoğlu, Ali. “Bedel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/298-299. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
Bedir, Murtaza. Fıkıh, Mezhep ve Sünnet. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2004.
Bedir, Murteza. Buhara Hukuk Okulu. İstanbul: İsam Yayınları, 2., 2014.
Beyanuni, Ebu’l-Feth. Mezhep Meselesi ve Fıkhî İhtilaflar. çev. Ebubekir Sifil. İstanbul : Rıhle Kitap, 2. Basım, 2013.
Cafer Abdusselam, Ali. “Avamil’u intişari’l-mezhebi’ş-Şâfiî fi muhtelifi’l-biladi’l-İslâmiyye”. el-Imamu’ş-Şâfiî fakihen ve muctehiden. 560-563. y.y: Daru’t-Takrib Beyne Mezahibi’l-İslâmiyye, 2001.
Cezîrî, Abdurrahman. Dört Mezhebe Göre İslâm Fıkhı. çev. Mehmet Keskin. İstanbul: Çağrı Yayınları, 4. Baskı., 1993.
Çağatay, Neşet - Çubukçu, İbrahim Ağâh. İslâm Mezhepleri Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2. Basım, 1985.
Çetintaş, Recep. Teklîfî Hüküm Terimlerinin Doğuşu ve Gelişimi. İstanbul: Asalet Yayınları, 2019.
Dönmez, İbrahim Kafi. “İctihadın Bağlayıcılığı Meselesi ve Fıkıh Mezheplerine Bağlanmanın Anlamı”. Usûl İslam Araştırmaları 1/1 (2004), 48.
Ebu Zehra, Muhammed. İmam Şâfiî. çev. Osman Keskioğlu. Ankara, 1987.
Ebu Zehrâ, Muhammed. İslam Hukuk Okulları ve Sekiz Büyük İmam (Tarihu’l-Mezâhibi’l-İslamiyye). çev. İ. E. Dal. İstanbul: Alternatif Düşünce Yayınevi Dağıtım, 2. Baskı., 2006.
Ebu Zehrâ, Muhammed. İslamda Fıkhî Mezhepler Tarihi. çev. Abdulkadir Şener. İstanbul: Eser Matbaası, 1976. Ebu’l-Ferec, İbn Nedîm (v. 385/995). Kitâbu’l-fihrist li’n-Nedim. thk. Rızâ Teceddüd, ts.
Efendioğlu, Mehmet. “Nesih”. Tükiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/581. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
El-Büveyti, Ebu Yakub Yusuf b. Yahya. Kitabu Muhtasari’l-Büveytî. El Yazması Fıkıh Muhtasarı. Süleymaniye Kütüphanesi Molla Murad Koleykisyonu, No: 1189, 196 vr.
El-Büveyti, Ebu Yakub Yusuf b. Yahya el-Büveytî. Kitabu Muhtasari’l-Büveytî. El Yazması Fıkıh Muhtasarı. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, No: 1078, 107 vr.
Erdoğan, Mehmet. Fıkıh İlmine Giriş. İstanbul: Dem Yayınları, 4., 2015.
Gümüşoğlu, Hasan. İslâm Mezhepleri Tarihi: Temel İnanç Sistemleri. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2008.
Habergetiren, Ömer Faruk. “Fatih Bir Fakih: Ebû Abdullah Esed b. Furât b. Sinan (142–213/759–828), Hayatı ve Fıkıh İlmindeki Yeri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27/27 (2012).
Hasan, Ahmed. “İlk Fıkhi İslâm Mezheblerinin Kaynakları”. çev. Selahaddin Eroğlu. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (AÜİFD) 29/01 (1987), 313-328.
Hasan Onat vd. İslam Düşünce Ekolleri Tarihi. Ankara: Ankuzem (Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları), 2007.
Heyet (Kuveyt Din İşleri ve Vakıflar Bakanlığı Fetva İdaresi İlmi Araştırmalar Birimi). El-Mezâhibu’l-fıkhiyyetu’l-erba’a (eimmetuha atvaruha usuluha asaruha). ed. Ahmed El-Hacci El-Kurdi vd. Kuveyt: İdaretu’l-İftâ, 1. Basım, 2010.
İbrahim, Muhammed. Hanefî ve Şafiîlerde Mezhep Kavramı. çev. Faruk Beşer. İstanbul: Nun Yayıncılık, 2015.
Kahraman, Hüseyin. “Hadis Şerhinde Mezhep Faktörü”. Usul İslam Araştırmaları 7/7 (01 Haziran 2007), 15-28.
Karaman, Hayreddin. İslâm Hukuk Tarihi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2001.
Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu Meâli (Tam Sayfa Mealli). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1. Basım, 2018.
Kaya, Eyyüp Said. “Mâlikî Mezhebi”. Tükiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27/519. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Kılıç, Yusuf. İslâm Fıkıh Mezheplerinin Doğuşunu Hazırlayan Sebepler. İstanbul: Emre Matbaası, 1997.
Koca, Ferhat. “Nesih”. Tükiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/582. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Köse, Saffet. İslâm Hukukuna Giriş. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2. Basım, 2012.
Kubat, Mehmet. İslâm Mezhepleri Tarihi. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2014.
Kutlu, Sönmez. Mezhepler Tarihine Giriş. İstanbul: Dem Yayınları, 1., 2008.
Melchert, Christopher. “Sünnî Fıkıh Mezheblerinin Teşekkülü”. çev. Nail Okuyucu. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 0/41 (2011), 221-236.
Mevsılî, Abdullāh b. Mahmûd b. Mevdûd. El-İhtiyar Metni El-Muhtar Li’l-Fetva. çev. Tevhit Ayengin. İstanbul: Ravza Yayınları, 2017.
Onat, Hasan - Kutlu, Sönmez. İslam Mezhepleri Tarihi El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
Ögüt, Salim. “Ehl-i Hadîs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/508. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Shamsy, Ahmed. “The Fırst Shafi’i: Abu Ya’qub Al-Buwayti (231/846 d.)”. ed. David S. Powers. İslamic Law and Society 14/3 (2007), 301-341.
Sübkî, Ebu Nasr Taceddin (771/1370). Tabakatü’ş-Şâfiîyeti’l-kübrâ. thk. Mahmûd Muhammed Tanahi - Abdülfettah Muhammed el-Hulh. Kahire: Matbaatu İsa el-Babî el-Halebî, 1964.
Şafak, Ali. İslam Hukukunun Tedvîni. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1978.
Şafak, Ali. “İslam Hukukunun Tekevvünü ve Tedvini Konusunda Gösterilen Faaliyetler”. Atatürk Üniversitesi İslâmî ilimler Fakültesi Dergisi 1 (1976), 147.
Şekerci, Osman. Fıkıh Mezheplerine Giriş. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1999.
Şener, Abdülkadir. “İslâmda Mezhebler ve Hukuk Ekolleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (AÜİFD.) 26/1 (1984), 371-372.
Tahâvi (v. 321/933), Ebu Ca’fer Ahmed b. Muhammed. Şerhu Meâni’l-Âsâr (Hadislerle İslâm Fıkhı). ed. Mehmet Haberli. çev. M.Beşir Eryarsoy. 1-7 Cilt. İstanbul: Kitabî Yayınevi, 1430.
Ulu, Arif. “Tâbiîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39/328. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Üzüm, İlyas. “Mezhep”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/526. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
Vizaretü’l-evkâf ve şuûni’l-İslâmiyye-Kuveyt. el-Mevsûatü’l-fıkhiyye. 1-45 Cilt. Kuveyt: Daru’s-Safve, 1. Basım, 1997.
Yaman, Ahmet. “Abdullah B. Mes’ud’un Hanefî Mzehebinin Oluşumundaki Rolü”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 4/2 (2004), 20.
Yaman, Ahmet. “Sahâbenin Fıkhî Mezhepere Kaynaklığı”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültei Dergisi 38/38 (2014), 12.
Yaman, Ahmet. Siyaset ve Fıkıh. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
Yaman, Ahmet - Çalış, Halit. İslâm Hukukuna Giriş. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları (İFAV), 3. Baskı., 2012.
Yıldız, Nurettin. “Mezhep”. Sosyal Bilimler Ansiklopedisi. 2/448. İstanbul: Risale, 1991.
Zeydân, Abdulkerim. İslam Hukukuna Giriş. çev. Ali Şafak. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2015.
Zeydan, Abdülkerim. el-Medhal li dirâseti’ş-şeriati’l-İslamiyye. Beyrut: Muessesetu’r-risâle, 2006.
Ziriklî, Hayreddin. el-A’lâm. 1-8 Cilt. Beyrut: Daru’l-ilm lil melâyin, 15. Basım, 2002.
Zuhayli, Vehbe. el-Fikhu’l-İslâmî ve edilletuh. Dımaşk: Daru’l-fikr, 2. Basım., 1985.
Zuhayli, Vehbe. İslâm Fıkhı Ansiklopedisi. çev. Ahmet Efe vd. İstanbul: Risale Yayınları, 1990.