ESKİ UYGURCADA ĀYURVEDA TIBBI VE BEŞ UNSUR

“Yaşam bilgisi” anlamındaki āyurveda tıbbı, genel olarak canlı bedenini oluşturan beş unsura bağlıdır. Canlı bedeni ve karakter özellikleri beş unsurdan oluşur ve bu beş unsurun olumsuz olarak etkilenmesi canlının hem bedensel hem de zihinsel olarak hastalanmasına neden olur. Yine beş unsurdan oluşan vücudun üç unsuru vaṭa, pitta, kaphaya bağlı pek çok hastalık meydana gelir. Ayrıca vücuttaki üç unsura bağlı olarak “plazma, kas, yağ, kan, kemik, ilik ve cinsel organlar” oluşur ve bu organların sağlıklı olması için de üç unsurun sağlıklı olması gerekir. Kişinin sağlıklı ya da hasta olmasında beş unsurun önemli olması kadar kişinin yediği yiyecekler de önemlidir. Kişi “tatlı, tuzlu, ekşi, buruk, acı, kekremsi” olarak sıralanan altı tadı mevsimine göre yiyip içmelidir. Böylece kişi bedeninde ve zihninde oluşan hastalıklardan kurtulmuş olacaktır.Eski Hint kültüründe önemli yere sahip olan āyurveda tıbbı, canlıların bedenini ve zihnini kurtararak kurtuluşa ulaştırmayı hedefleyen Budizm ile birleşmiş ve dinî bir değer kazanmıştır. Budizm ile yoğrulan āyurveda tıbbı, Budizm sayesinde geniş coğrafyalara yayılmış ve yayıldıkları yerlerin kültürleriyle de kaynaşmıştır. Bu kültürler arasında Uygurları da sayabiliriz ki Uygurlar Çin, Tibet gibi milletlerden Budizmi almış ve buna bağlı olarak da pek çok eseri kendi dillerine çevirmişlerdir.

Anahtar Kelimeler:

Eski Uygurca, Budizm, beş unsur, hastalıklar, tedaviler

-

“The science of the life” the meaning of ayurvedic medicine, in general, depends on the five elements composed of the living being body. The living body and character feature consists of five elements, and adversely affected of these five elements causes both physically and mentally ill live. Again, the three humors of the body consists of five elements vata, pitta, kapha occur depends on many diseases. Also, depending on the three humors in the body “plasma, muscle, fat, blood, bone, marrow and reprodictive" are formed and these three humors to be healthy organs must be healthy. Person is healthy or sick enough to be significant in the five elements of food that people eat is also important. People should eat and drink “sweet, salty, sour, pungent, bitter, astringen” the six tastes according to the season. So that in body and mind of the person will be saved from the disease

Keywords:

Old Uyghur, Buddhism, five elements, diseases, treatments,

PDF

___

BANERJI, Sures Chandra, 1989, A Companion to Sanskrit Literature: Spanning a Period of Over Three Thousand Years, Containing Brief Accounts of Authors, Works, Characters, Technical Terms, Geographical Names, Myths, Legends and Several Appendices, Hardcover, Motilal Banarsidass Pub.
BARUTCU, Fatma Sema, 1998, Sthiramati’nin Vasubandhu’nun Abhidharma Kosavardi Şastirtakı Çınkirtü Yöröglerning Çingürüsi’nden Üç İtigsizler, Giriş-Metin-Tercüme-Notlar-İndeks, XXX. Levha, Ankara, TDK Yay.
CLIFFORD, Terry, 2001, Tibetan Buddhist Medicine and Psychiatry: The Diamond Healing, New Delhi, Byjainendra Prakash Jain at Shri Jainendra Press.
EDGERTON, Franklin, 1953, Buddhist Hybrid Sanskrit, Grammar and Dictionary, Vol. II: Dictionary, New Haven, Yale University Press.
ELIADE, Mircea, 2003, Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi I-II-III, çev. Ali Berktay, İstanbul, Kabalcı Yay.
EVANS-WENTZ, W. Y., 1978, Tibetan Yoga and Secret Doctrines, London, New York, Oxford University Press.
EVANS-WENTZ , W. Y., 2000, The Tibetan Book of The Dead Or The After-Death Experiences on the Bardo Plane, according to Lama Kazi Dawa-Samdup's English Rendering, New York, Oxford University Press.
FRAWLEY, David, 2012, Ayurvedic Healing: A Comprehensive Guide, Wisconsin, Lotus Press.
FRAWLEY, David, Subhash RANADE, 2000, Ayurveda, Nature’s Medicine, Wisconsin, Lotus Press.
GERSON, Scott, 1999, Ayurveda: Kadim Hint Tedavi Sanatı, İstanbul, Alfa Yay.
KAYA, Ceval, 1994, Uygurca Altun Yaruk. Giriş, Metin ve Dizin, Ankara, TDK Yay.
LAD, Vasant, 2009, Ayurveda: The Science of Self-healing: a Practical Guide, USA, Lotus Press.
MONIER–WILLIAMS, Sir Monier, 1899, A Sanskrit–English Dictionary, Etymologically and Philologically Arranged with Special Reference to Cognate Indo–European Languages, Oxford.
RACHMATI, Reşid, 1930, Zur Heilkunde der Uiguren [I], Berlin, (Aus: SPAW. Phil.–hist. Kl. 1930, XXIV. 1930, 451–473).
RACHMATI, Reşid, 1932, Zur Heilkunde der Uiguren [II], Berlin, (Aus: SPAW. Phil.–hist. Kl. 1932, XXII. 1930, 401–448).
RAO, Saligrama; Krishna Ramachandra, 2005, Encyclopaedia of Indian Medicine: Basic concepts, Noida, Taj Press.
SALGUERO, Pierce C., 2013, ‘On Eliminating Disease’ Translation of the Medical Chapter from the Chinese Versions of the Sutra of Golden Light. eJournal of Indian Medicine. Vol. 6, 21–43.
SOOTHILL, William Edward; Lewis Hodous, 1937, A Dictionary of Chinese Buddhist Terms with Sanskrit and English Equivalents and a Sanskrit–Pali Index, London, Kegan Paul, Trench, Trubner & Co.
SVOBODA, Robert, 1992, Ayurveda: Life, Health and Longevity, Navi Mumbai, Suffolk Printed at Repro India.
TEZCAN, Semih, 1974, Das Uigurische İnsadi-Sutra, Berlin, (Deutsche Akademie der DDR. Zentralinstitut für Alte Geschichte und Archäologie. Schriften zur Geschichte und Kultur des Alten Orients. 6, Berliner Turfantexte3).
UÇAR, Erdem, 2013, Uygurca Altun Yaruk Sudur. IX. Tegzinç, İzmir, Dinazor Kitabevi Yayınları.
ZIEME, Peter; György Kara, 1978, Ein uigurisches Totenbuch, Nāropas Lehre in uigurischer Übersetzung von vier tibetischen Traktaten nach der Sammelhandschrift aus Dunhuang British Museum Or. 8212 (109). Budapest, Akadémiai Kiado.
ZIMMER, Heinrich, 2004, Hint Sanatı ve Uygarlığında Mitler ve Simgeler, Editör: Joseph Campbell, (Çev. Gül Çağalı Güven), İstanbul, Kabalcı Yay.
ZYNK, Kenneth G., 1998, Asceticism and Healing in Ancient India: Medicine in the Buddhist Monastery, Delhi, Byjainendra Prakash Jain at Shri Jainendra Press.