MÜSLÜMAN-TÜRK BİLGİNLERİN MÜZİK BİLİMİNE KATKILARI (X-XIII. YÜZYILLAR)

Bu çalışmada, X-XIII. yüzyıllar arasında yaşamış Müslüman Türklerin müzikbilimsel çalışmaları kısaca ele alınacaktır. Bu yüzyıllar arasında Doğu’da müzikbilimi alanında çalışmalar yapmış en önemli isimler, Fârâbî, İbn Sînâ, Nasîruddîn-i Tûsî, Safiyyüddîn-i Urmevî, Kutbuddîn-i Şîrâzî’dir. Bu bilginlerin yazdıkları incelendiğinde Müslüman Türklerin bilim ve medeniyete katkıları sadece matematik, astronomi, tıp ve diğer bilim dallarında değil müzik alanında da olduğu görülecektir. Bu durum maalesef umumiyetle bilim tarihçileri tarafından da göz ardı edilmiştir. Burada vurgulamam gereken bir husus var. Konu başlığında Türklere yer vereceğimi yazdığım halde metnime neden Şirâzî’yi dahil ettiğim sorulabilir. Sebep şudur: Şirâzî müzikbilim alanında büyük ölçüde Türk müzik adamı ve nazariyecisi Urmevî’yi takip ettiği gibi, ömrünün önemli bir bölümünü de Anadolu’da geçirmiştir. Konya’da Mevlana ile görüşmüş, Kayseri’de Malatya’da çeşitli görevlerde bulunmuştur. Bu sebeple onu da bu başlık altına almayı uygun gördük.

Anahtar Kelimeler:

Müzik bilimi, Fârâbî, İbn Sînâ, Nasîruddîn-i Tûsî

-

In this paper, the studies on music of Muslim Turks, who lived during the X-XIII centuries will be briefly discussed. The most important names of those, who worked in the field of musicology in the East during that period were al-Fārābī, İbn Sīnā, Nasīr al-Dīn al-Tūsī, Safī al-Dīn al-Urmawī, Qutb al-Dīn al-Shirāzī. By examining the works of these scientist, one can understand, that not only in mathematics, astronomy, medicine and other branches of science, but also in the field of music the Muslim Turks made a big contribution to science and civilization. Unfortunately, generally this fact has been ignored by historians of science. There is an important point to emphasize here. It can be asked, why al-Shirāzī was included into this research while the subject heading proposes to study only the Turks. The reason is the following: In the field of musicology al-Shirāzī substantially followed the Turkish music theoretician al-Urmawī in addition the most important part of Shirāzī’s life was spent in Anatolia. It is known that he met Mevlanā in Konya, served in various positions in Kayseri and Malatya. For this reason we saw fit to include him under this heading

Keywords:

al-Fārābī İbn Sīnā, al-Tūsī, al-Urmawī, al-Shirāzī and music science,

PDF

___

“Büyük Türk Bilgini ve Musikişinası Farâbi”, Musiki Mecmuası, S. 138, (Ağustos 1959), s. 166 (30.4.1959 tarihli Ankara Telgraf Gazetesinden alınmış yazarı belli olmayan bir yazı).
ADIGÜZEL, Mehmet, Kur’an-ı Kerîmin Tecvidi ve Tilâveti, Erzurum 2001.
AGAYEVA, Süreyya, “Fârâbî’nin Kitâb’ül-Musiki el-Kebîr Eserinin İçindekileri”, Musiki Mecmuası, S. 443, 4; S. 444, 22; S. 445, 8. ARSLAN, Fazlı, Safiyyüddîn-i Urmevî ve Şerefiyye Risâlesi, Atatürk Kültür Merkezi, Ankara 2007.
ARSLAN, Fazlı, “Nasîruddîn et-Tûsî ve Mûsikî Risâlesi”, Dini Araştırmalar, S. 26, Ankara 2006, s. 317-335.
ARSLAN, Fazlı, “Qur’ân’s Tajwid at Qutb al-Din al-Shirâzi’s Music Notation”, International Journal of Humanities and Social Science, Vol. 1. No. 10 (August 2011), pp. 209-216.
EL-BAĞDÂDÎ, İsmail Paşa, Hediyyetü’l-Ârifîn, II, 406-407. BARDAKÇI, Murat, Maragalı Abdulkadir, İstanbul, 1986.
BARDAKÇI, Murat, Ahmed Oğlu Şükrullah, Pan yay, İstanbul 2012.
CAN, M. Cihat, XV. Yüzyıl Türk Mûsikîsi Nazariyâtı, (Ses Sistemi) (MÜSBE, Doktora Tezi), 2001.
ÇAKIR, Ahmet, Alişah b. Hacı Büke'nin Mukaddimetü'l-Usûl Adlı Eseri, (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul 1999.
D’ERLANGER, B. Rodolph, “Grand Tarité de La Musique” La Musique Arabe, C. I-II, Paris 1930, 1935.
DAIBER, H., F.J. Ragep, "Al-Tûsî, Nasîr Al-Dîn", EI, X, Leiden, 2000, 746.
DİLGAN, Hamit, Büyük Türk Alimi Nasîreddin et-Tûsî, İstanbul 1956.
DURANT, Will, İslam Medeniyeti, (trc. Orhan Bahaeddin), Elips Kitap, Ankara 2004.
EL-FÂRÂBÎ, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed b. Tarhân, Kitâbu'l- Mûsîka'l-Kebîr, (Thk. ve Şerh, Ğattâs Abdülmelik Haşebe, Müracaa ve Tasdîr, Mahmûd Ahmed el-Hıfnî) Kâhire, 1967.
EL-KUTUBÎ, Muhammed b. Şâkir b. Ahmed, (ö. 764h.) Fevâtu'l-Vefeyât, (thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamid), Mısır, C. II, 1951.
EL-UMERÎ, İbnu Fadlillah Mesâliku’l-Ebsâr fî Memâliki’l-Ebsâr, Frankfurt C. X., 1998.
FARMER, Henry George, "Music", The Legacy of Islam, Oxford University Press, 1931, s. 368.
FARMER, H. G., "Safiy-ed-din", İA, İstanbul, X, 1967, s. 64.
FARMER, H. G., A History of Arabian Music, London 1929.
FARMER, H. G., Henry George, A History of Muslim Philosophy, Music, bölüm. LVIII. (http://www.muslimphilosophy.com/hmp/index.html) FARMER, H. G., Historical Facts for The Arabian Musical Influence, USA: Arno Press, 1978.
FARMER, H. G., The Sources of Arabian Music, Leiden 1965.
GAZİMİHAL, Mahmut R., Musıki Sözlüğü, MEB, İstanbul 1961.
GROUT, Donald Jay Claude V. Palisca, A History of Western Music, Grout & Palisca, 6. baskı, 2001.
GUETTAT, Mahmoud, “Araplar ve Türkler Arasındaki Müzikal Ortak Yaşam”, Türkiye’de Müzik Kültürü, AKM Yay., Ankara 2011, s. 261-2614.
Hondmir Herâtî, Gıyasuddîn b. Hümamüddîn el-Hüseynî, Habîbu's-Siyer fî Ahbâri Efrâdi'l-Beşer, Türk Tarih Kurumu Yazmaları, nr. Y/538, vr. 51a. İbn Sînâ, Mûsikî, (Çev. Ahmet Hakkı Turabi), Litera yay., İstanbul 2004.
KÂMİLOĞLU, Ramazan, Ahmedoğlu Şükrullah ve Edvâr-ı Mûsikî Adlı Eseri, (AÜSBE, Doktora Tezi), 2007.
Kutbuddîn-i Şîrâzî, Dürretü’t-Tâc’ın, Ayasofya nu. 2405 (müellif hattı vr. 198a-b), Ragıp Paşa nu, 838 (vr. 166b-167a), Damad İbrahim nu. 815, (vr. 358b-359a) Damad İbrahim nu. 816, (vr. 160a-b)
MADAZLI, Ahmet, Kur’ân Okuma Âdâbı, Kayseri 2001.
Nasîru'd-dîn et-Tûsî, Risâle Der Resm Vo Âyîn-e İlhânî,(Devlet Finansı Üzerine Düşünceler) (Farsça Metin ve Türkçe İngilizce Trc. Mehmet Bayraktar), Ankara, 1988.
NEUBAUER, E., “Safi al-Din al-Urmawi”, EI, X, Leiden 1995, 806.
OLGUNER, Fahreddin, Üç Türk-İslam Mütefekkiri İbn Sîna, Fahreddin Râzî, Nasireddin Tûsî Düşüncesinde Varoluş, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay, Ankara 1985.
ÖZTUNA, Yılmaz, Türk Musikisi, Teknik ve Tarih, İstanbul 1987.
POPESCU-JUDETZ, E., Türk Musıki Kültürünün Anlamları, (Çev. Bülent Aksoy), Pan yay., İstanbul 1998.
POPESCU-JUDETZ, Kevserî Mecmuası (Çev. Bülent Aksoy), Pan 1998.
RANDEL, Don M., “Al-Fārābī and the Role of Arabic Music Theory in the Latin Middle Ages”, Journal of the American Musicological Society, 29/2 (Summer 1976), s. 173-188.
Rauf Yekta, “Türk Sazları” Milli Tetebbular Mecmûası, C. II, S. 5, s. 236- 2
Rauf Yekta, “Kitâbet-i Mûsikîyye Târihine Bir Nazar II”, Şehbal, s. 11 (14 Eylül 1909).
RIZVANOĞLU, M. İsmail, Fârâbî’de İka´ Teorisi, (MÜSBE, Doktora Tezi), 2007.
SÂDIK, Muhiddin, Mûsikî Nazariyyâtı, Suhûlet Kütüphanesi, İstanbul 1927.
SARTON, George, Introduction to the History of Science, II, 1017-1020
ŞERBETÇİ, Azmi, “Kutbuddîn-i Şîrâzî”, DİA, XXVI, s. 487. SHİLOAH, Amnon, The Theory of Music in Arabic Writings, München 19 ET-TAYYÂN, Muhammed Hassân “Araplarda Sesbilim (Fonetik)”, (Trc. Ahmet Yüksel), OMÜİFD, S. 17, Samsun 2004, s. 301-319.
TEKİN, Hakkı, Ladikli Mehmet Çelebi ve er-Risâletü'l-Fethiyye'si, Basılmamış Doktora Tezi, Niğde, 1999, s. 72-73.
THIEMEL, Matthias, “Dynamics”, The New Grove Dictionary of Music and Musicians, C. VII, 2002, s. 820-824.
TEMEL, Nihat, Kırâat ve Tecvîd Istılahları, İstanbul 1997.
TETİK, Necati, Kıraat İlminin Ta‘limi, İşaret Yay., İstanbul 1990.
TURA, Yalçın, Türk Musikisinin Meseleleri, İstanbul, 1988.
TURABİ, A. Hakkı, “Fârâbi’nin Mûsiki Alanındaki Görüşleri ve Eserleri”, Uluslararası Fârâbi Sempozyumu Bildirileri, Elis Yay., Ankara 2005.
TURABİ, A. Hakkı, Gevrekzâde Hafız Hasan Efendi ve Mûsikî Risâlesi, Rağbet Yayınları, İstanbul 2005.
TURAN, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, Ötüken, İstanbul 2003.
TURAN, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken, İstanbul 2005, s. 5
Uluslararası İbn Türk, Harezmi, Fârâbî, Beyruni ve İbn Sînâ Sempozyumu, AKM yayını, Ankara 1990, s. 61-105.
UYGUN, Nuri, Safiyyüddîn Abdülmümin Urmevî ve Kitâbü’l-Edvâr’ı, Kubbealtı Yay., İstanbul 1999.
UYMAZ, Şehbal’de Mûsikî Yazıları, YLT, İzmir 2005.
ÜNGÖR, Etem, “Farabi ve Arel”, Musiki Mecmuası, S. 219 (Haziran 1966), s. 83-85.
ÜNVER, Süheyl, “Fârâbî’nin Udu”, Musiki Mecmuası, No: 146 (Nisan 1960), s. 419-421.
WRIGHT, O., “Qutb al-Dīn [Mahmūd ibn Mas'ūd al-Shīrāzī]”, The New Grove Dictionary of Music and Musicians, XX, s.691-692. WRIGHT, O., The Modal System of Arab and Persian Music, London 1978.
YÜKSEL, Ahmet, “İlk Dönem Arap Dilcilerinde Fonetik Çalışmalar: el- Halil b. Ahmed el-Ferâhidî Örneği”, OMÜİFD, S., 24-25, Samsun 2007, s. 135-1
YUSUF, Zekeriyya, Risâletu Nasîriddîn et-Tûsî fî İlmi'l-Mûsikâ, Kâhire 19