SAİT FAİK ABASIYANIK’IN HARİTADA BİR NOKTA ADLI ÖYKÜSÜNÜN METİN DİL BİLİMSEL AÇIDAN İNCELENMESİ

Metin; sözcük, cümle ve paragrafların anlamlı ve mantıklı bir biçimde bir araya getirilmesiyle oluşan, bildirişim işlevini karşılayan sözlü ya da yazılı dil ürünleridir. Metni diğer dil unsurlarından farklı kılan, özellikle iletişimin temel birimi olmasıdır. İletişimin sağlıklı bir biçimde gerçekleşebilmesi ise metinlerin niteliğine ve kalitesine bağlıdır. Bu bağlamdametin olabilmenin yedi ölçütü olduğu kabul edilir. Metinsellik ölçütleri olarak bilinen bu ölçütler; bağlaşıklık, bağdaşıklık, amaçlılık, bilgilendiricilik, kabul edilebilirlik, duruma uygunluk vemetinlerarasılıkşeklinde sınıflandırılır ve bu ölçütlere metin dil bilim çözümlemelerinde sıklıkla başvurulur. ‘Bağlaşıklık’ ve ‘bağdaşıklık’ ölçütleri ise metin merkezli olan ve metnin ana yapısını ortaya koymada en sık başvurulan ölçütlerdir. Öyle ki bağlaşıklık metnin dil bilgisel bütünlüğü olan küçük yapı ile ilgiliyken bağdaşıklık büyük yapıyla ilgili olup metnin anlamsal ve mantıksal uyumunu yansıtmaktadır.Sözlü ya da yazılı biçimde oluşturulmuş cümleler dizisinden paragraflara, şiirlerden öykülere değin bağlaşık ve bağdaşık bir niteliğe sahip her dil ürününü metin olarak değerlendirmek mümkündür. Yaşanmış ya da yaşanması mümkün olay veya durumların kısa ve yalın bir anlatımla ifade edildiği öyküler de metin türlerinden biridir. Öyküler, dilin estetik kullanım olanaklarını sergileyen, kendine özgü yapısı bulunan ve alıcıda edebiyat zevki oluşturan metinlerdir. Yalın bir kurguya ve kısa bir anlatıma sahip oldukları için bu metin türü aracılığıyla bireylerde edebiyat sevgisi oluşturmak ve etkili bir dil öğretimi gerçekleştirmek kolaylaşmaktadır. Metin dil bilim ise bunların algılanıp anlamlandırılması sürecinde çeşitli çözümleme yöntemleriyle yazar veya okura ipuçları sunmaktadır. Bu bakımdan bir metin türü olarak öykülerin de metin dil bilimsel yöntemler ışığında yukarıda bahsi geçen metinsellik ölçütlerini karşılaması, metin olabilmenin gereklerini yerine getirmesi gerekmektedir.Bu çalışma, Sait Faik Abasıyanık’ın Son Kuşlar adlı öykü kitabında yer alan Haritada Bir Noktabaşlıklı öyküsünün metin dil bilimsel açıdan çözümlenmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir.Öykü çözümlenirken Aydın ve Torusdağ’ın (2014) metnin temel unsurlarına yönelik oluşturdukları örnek modele bağlı kalınmıştır. Bu kapsamda metnin yüzey yapısındaki gönderimler, bağlaçlar, değiştirimler, eksiltiler, yinelemeler, koşutluklar, eş dizimsel örüntülemeler yardımıyla metnin derin yapısında yer alan anlamsal ve mantıksal bütünlüğe ulaşılmaya çalışılmıştır. Çalışma üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde küçük yapı unsurları adı altında bağlaşıklık görünümleri tespit edilirken ikinci bölümde büyük yapı unsurları kapsamında bağdaşıklık görünümleri incelenmiştir. Üçüncü bölümde ise metnin üst yapı unsurları bakımından görünümüne değinilmiştir. Çalışma ele alınan öykünün, küçük yapı, büyük yapı ve üst yapısına ilişkin yapılan incelemelerle sınırlandırılmıştır.

PDF

___

Abasıyanık, S. F. (2006). Son kuşlar. İstanbul: YKY.

Akbayır, S. (2013). Cümleve metin bilgisi. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.

Aydın, M. (2007). Dilbilim el kitabı. İstanbul: 3F Yayınevi.

Aydın, İ. (2012). İlköğretim 8. sınıf Türkçe ders kitabı’nın ‘duygular’ temasında yer alan okuma metinlerine metindilbilimsel bir yaklaşım. Turkish Studies -International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/3, Summer 2012, p. 381-407, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3377, ANKARA-TURKEY.

Aydın, İ. ve Torusdağ, G. (2014). Türkçe öğretimi çerçevesinde yazınsal bir metin çözümleme örneği olarak Refik Halit Karay’ın Bir Garip Hediye’si. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi,3(4), 109-134.

Balyemez,S. (2010). Bağdaşıklık ve Dede Korkut Hikâyeleri’nde bağdaşıklık görünümleri. Turkish Studies -International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 5/4, Fall 2010, p. 133-173, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.1759, ANKARA-TURKEY.

Beaugrande, R. A. D. ve Dressler, W. U. (2002). İntroduction to textlinguistic. London: Longman Group Company. (Digitall reformatted-2002).

Bölükbaş, F. (2010). Metindilbilimsel çözümleme: Muzaffer İzgü’nün Yedi Uyurlar öyküsü. Folklor/ Edebiyat Dergisi, 16(63), 99-116.

Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., Demirel, F. (2016). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.

Demir Atalay, T. (2012). İlköğretim sekizinci sınıf Türkçe ders kitaplarındaki hikâye metinlerinde yer alan değer unsurlarının eşdizimsel örüntülemeler açısından görünümleri. Turkish Studies -International Periodical For The Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic Volume 7/2 Spring 2012, p.1063-1078 , www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3200, ANKARA/TURKEY

Dilidüzgün, Ş. (2017). Metindilbilim veTürkçe öğretimi. Ankara: Anı Yayıncılık.

Erkman-Akerson, F. (2008). Türkçe örneklerle dile genel bir bakış. İstanbul: Multilingual Yayıncılık.

Günay, V. D. (2013a). Metin bilgisi. İstanbul: Papatya Yayıncılık.

Günay, V. D. (2013b). Söylem çözümlemesi. İstanbul: Papatya Yayıncılık.

Güven, A. Z., Halat, S. ve Bal, M. (2014). Ortaokul 6. sınıf Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerin metinsellik ölçütleri açısından incelenmesi. İnternational Journal of Language Academy, 2 (3), 208-231.

Halliday, M.A.K ve Hassan, R. (1985). Cohesion in English. New York: Longman Group.

Hengirmen, M. (2009). Dilbilgisi ve dilbilim terimleri sözlüğü. Ankara: Engin Yayınevi.

İnceoğlu, Y.G ve Çomak, N.A. (2016). Metin çözümlemeleri. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.

İşeri, K. (2011). Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin metinsellik özellikleri, H. Ülper (Ed.). Türkçe Ders Kitabı Çözümlemeleri. (s. 91-113). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.

Karaağaç, G. (2013). Dil bilimi terimleri sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.

Kılıç, V. (2002). Dilin işlevleri ve iletişim. İstanbul: Papatya Yayıncılık.Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri-şekil bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.

Korkut, E. (2015). Metin dil bilim ve dil öğretimi. E. Korkut ve İ.Onursal Ayırır (Ed.). Dil Bilimleri ve Dil Öğretimi. (s. 159-188). Ankara: Seçkin Yayıncılık.

Kurt, M. (2012). Yuvaya dönememek: Sait Faik’in ‘Haritada Bir Nokta’ adlı hikâyesi üzerine bir deneme. Şerif Aktaş’a Armağan. (s. 263-271). (http://www.academia.edu/6826362/Sait_Faikin_Haritada_Bir_Nokta_Hikâyesi_Üzerine_Bir_Çözümleme_Denemesi). (Erişim: 2 Aralık 2018).

Lüle Mert, E. (2011). 8. Sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin metinsellik ölçütlerine uygunlukları. Dil Dergisi, 153, 7-23.

Oraliş, M. ve Özil, Ş. (1992). Metindilbilimsel yaklaşımla yazınsal bir metni çözümleme denemesi. Dilbilim Araştırmaları,37-51.

Özkan, B. (2004). Metindilbilimi, metindilbilimsel bağdaşıklık ve Haldun Taner’in ‘On İkiye Bir Var’ adlı öyküsünde metindilbilimsel bağdaşıklık börünümleri. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,13(1), 167-182.

Parlak, H. (2010). Dil bilgisi. M. Durmuş (Ed.). Türk dili el kitabı. (s. 163-225). Ankara: Grafiker Yayınları.

Patton, M. Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri(M.Bütün-S.B.Demir, Çev.). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.

Subaşı Uzun, L. (1995). Orhon Yazıtlarının metindilbilimsel yapısı. Ankara: Simurg Yayınları.

Temizkan, M. ve Atasoy, A. (2014). Türkçe ders kitaplarında yer alan hikâye türündeki metinlerin üst yapı açısından değerlendirilmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 3(3), 210-237.

Toptaş, H. (2016). Türkçe dersleri 2: sesbilgisi, cümle, anlatım, metin dilbilimi. İstanbul: Papatya Yayıncılık Eğitim.

Uğur, N. (2012). Metinbilgisi ders notları.Ankara. (http://www.nizamettinugur.gen.tr/files/ 20130408054418.pdf). (Erişim: 15 Kasım 2018).

Yıldırım,A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ