19583

ERCÜMENT EKREM’İN MEŞHEDİ SERİSİNDE KARAGÖZ VE ORTA OYUNUNDAKİ TİPLERE MÜDAHALESİ VE SESSİZ BİR MUHALEFET ARACI OLARAK ACEM

Ercüment Ekrem Talu’nun Meşhedi karakteri, Cumhuriyet’in ilk dönemlerinde Akbaba mizah dergisinin sayfalarında doğmuş ve okurların gösterdiği ilgi üzerine önce küçük hikâye veya fıkralarda, daha sonra da romanlarda maceralarına devam etmiştir. Ercüment Ekrem, Meşhedi ve etrafındaki tipleri yaratırken geleneksel Türk tiyatrosundaki tiplerden yararlanmış ama seride bu tiplerin hepsine yer vermemiştir. Bu yazıda “Giriş” bölümünün ardından birinci bölümde, Meşhedi serisi genel olarak tanıtılmıştır. “Meşhedi Serisinde Tipler” adlı üçüncü bölümünde yazarın geleneksel Türk tiyatrosundaki tüm tipler yerine neden bazılarını kullandığı değerlendirilmiştir. Bu seride asıl kişiler Meşhedi, Torik Necmi ve Çekirgefendi’dir. Meşhedi, Karagöz ve orta oyunundaki Acem’in; Torik, Külhanbeyi’nin karşılığıdır. Çekirgefendi ise Hacivat/Pişekâr’ın karşılığıdır ama onunla tam örtüşmez. Karşısına Karagöz veya Kavuklu gibi bir tip çıkarılmaz. Halkçı bir aydın profili çizen Çekirgefendi, ağdalı bir Osmanlıcayla değil sade bir Türkçeyle konuşur. Çevresindekilerle dayanışmacı ve eşitlikçi bir ilişki içindedir. Seride Arap, Arnavut, Rumelili, Ermeni, Yahudi ve Rum gibi taklitlere de yer verilir. Ancak “Türk” ve “Kürt” tiplerine yer verilmez. Türk tipi seride yer almazken, Torik Necmi’nin Türklüğü öne çıkarılır. Dönemin siyasi atmosferi bu tiplerin yokluğunu açıklar. Ermeni ve Yahudi tiplerine dönemin siyasi atmosferinden etkilenilerek Karagöz ve orta oyunundakinden biraz daha farklı yaklaşılır. Ama bu fark çok can alıcı değildir. Yazının dördüncü bölümünde “Neden Meşhedi?” sorusunun cevabı aranmıştır. Meşhedi tipinin Akbaba dergisindeki doğuş süreci incelenmiş ve Meşhedi’nin İran kökenli bir gazeteci olan ve dergide Acem tipiyle örtüştürülerek mizah konusu yapılan Hemedanizade Ali Naci’den (Karacan) kaynaklandığı görülmüştür. Karagöz ve orta oyunundaki taklit tiplerin daha çok kullanıldığı Meşhedi serisinde, eksen kişilerden biri yerine neden Meşhedi’nin seçildiği veya öne çıkarıldığı sorusunun olası cevapları aranmıştır. Cevaplardan biri, Meşhedi serisinin, yeni kurulan Türk kimliğine dayalı ulus devletin, kendi mitik geçmişini yaratırken vardığı aşırılıkların da bir bakıma parodisi olabileceğidir. Meşhedi, temelleri çok daha önce atılmış olmasına karşın ancak 1930’ların başında çerçevesi çizilip ayrıntıları netleşen Türk Tarih Tezi’ne ve I. Türk Tarih Kongresi’nde de gündemde olmakla birlikte daha sonra Güneş-Dil Teorisi formunda en aşırı hâline ulaşacak olan Türk dilinin kökeniyle ilgili iddialara mizahi bir karşılık olarak değerlendirilebilir. Diğer bir olasılık ise Cumhuriyet’in kuruluşundan önce ve Cumhuriyet’in ilk dönemlerinde siyaset ve düşünce dünyasında öne çıkan Tatar, Azeri gibi aydınlardan duyulan gizli rahatsızlığın Meşhedi aracılığıyla ifade edilmiş olabileceğidir. Bu aydınlar arasında sivrilen İranlı Hemedanizade Ali Naci ve Azeri Ahmet Ağaoğlu, Meşhedi aracılığıyla mizahın hedefi hâline gelmiş olabilir. Meşhedi serisinin popülerliğini açıklayan diğer bir etkense bu serinin, çöken imparatorluk sonucunda kapanmaya yüz tutan perdenin ve dağılmaya başlayan geleneksel sahnenin bu kapanışa ve dağılmaya yazıyla bir direnme çabası olarak da yorumlanabileceğidir.

ERCÜMENT EKREM’S ADOPTION OF THE CHARACTERS OF KARAGÖZ AND ORTA OYUNU IN THE MEŞHEDİ SERIES AND ACEM AS AN INSTRUMENT FOR SILENT OPPOSITION

Ercüment Ekrem Talu’s Meşhedi character was born on the pages of Akbaba humor magazine in the early periods of the Turkish Republic and, due to extensive interest of the readers, continued his adventures in small stories or jokes and eventually in novels. While creating Meşhedi and the characters around him, Ercüment Ekrem made use of the figures in traditional Turkish theater but did not include all these figures in the series. In this article, Meşhedi series is introduced in the second part after the introduction. In the third chapter titled “Figures in Meşhedi Series”, it is evaluated why Talu uses some instead of all figures in traditional Turkish theater. The main people in this series are Meşhedi, Torik Necmi and Cekirgefendi. Meşhedi is the Acem figure in Karagöz and Orta Oyunu. Torik Necmi is the equivalent of Külhanbeyi figure. Çekirgefendi is the equivalent of Hacivat / Pişekâr, but it does not exactly match it. However, he does not meet another character who would mirror the Hacivat-Karagöz and Pişekâr-Kavuklu discord with him. He is an intellectual figure who reconciled with the “populism” principle of the Republic. It is in a solidarity and egalitarian relationship with its surroundings. The series also includes imitations such as Arab, Albanian, Greek, Armenian, Jewish and Greek. However, “Turkish“ and “Kurdish” figures are not included. While Turkish figure is not included in the series, Torik Necmi's Turkishness is emphasized. The political atmosphere of the period explains the absence of these figures. The series also includes Greek, Armenian and Jewish figures. The Armenian and Jewish figures are influenced by the political atmosphere of the period and are approached somewhat differently than in the Karagöz and orta oyunu. But this difference is not very crucial. The fourth section of the article deals with why Talu has chosen to deal with the Acem (Persian), in other words, why Meşhedi? The process of the birth of Meşhedi character in Akbaba magazine was examined and it was seen that Meşhedi originated from Hemedanizade Ali Naci (Karacan), an Iranian journalist who overlapped with the Acem type in the magazine. In the Meşhedi series, where the imitation figures in Karagöz and orta oyunu are used more, possible answers to the question of why Meşhedi was chosen or come to the fore instead of one of the axis figures were sought. One of the answers given to the question of “why Meşhedi” is that the series, in fact, can be a parody of the excesses of the new nation-state in creating its own mythical past. It can be considered as a humorous answer to the “Turkish History Thesis”, which has been delineated clearly only at the early 1930s but whose origins has been established long before; and to the “Sun-Language Theory”, which is the most extreme form of the claims about the origins of the Turkish language. Another possibility is that the hidden discomfort felt by Tatar and Azeri intellectuals who came to the fore in the world of politics and thought before the establishment of the Republic and in the early periods of the Republic may have been expressed through Meşhedi. It is also possible that Iranian Hemedanizade Ali Naci and Azeri Ahmet Ağaoğlu, who excels among these intellectuals, may have become the target of humor through Meşhedi. Meşhedi series can also be construed as a resistance to the disintegration of classical Turkish theater, which is another factor that explains its popularity.

PDF

___

Agayef, A. (1998). Türk Âlemi 8. Türk Yurdu Türk Yurdu. (I. Cilt) (s. 296-299). Murat Şefkatli (Ed.). Ankara: Tutibay Yayınları.
Ağaoğlu, A. (1969). Serbest Fırka Hatıraları. İstanbul: Baha Matbaası.
Akşit, A. (2012). Modernleşme Sürecinde Karagöz. Toplumsal Tarih 228, 64-71.
Alkan, A.T. (1997). Sıradışı Bir Jön Türk: Ubeydullah Efendi’nin Amerika Hatıraları. İstanbul: İletişim Yayınları.
Altan, Ç. (1997). Bir Eski Yazar Daha. Dünyaya Bırakılmış Mektuplar (s. 123-127). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
And, M. (1969) . Geleneksel Türk Tiyatrosu. Ankara: Bilgi Yayınları.
Arıt, F. (1957). Meşhur Simalariyle Bab-ı Âli. Yücebaş 29-33.
Banarlı, N. S. (1983). Ercüment Ekrem Talu. Resimli Türk Edebiyatı Tarihi (s. 1244). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı.
Buğra, G.(2007). Emperyalizmi 12’den Vuran Mizah Okları: “Meşhedi ile Devri Âlem”. Varlık 1197, 8-12.
Cantek, L. (2011). Yusuf Ziya’nın Akbaba Mizah Dergisi. Şehre Göçen Eşek: Popüler Kültür, Mizah ve Tarih (s. 41-93). İstanbul: İletişim Yayınları.
Ercümend Ekrem. (1938). Karagöz ve Hayal Perdesi. Ar 2, 3-5
Ersanlı, B. (2006). İktidar ve Tarih: Türkiye’de Resmî Tarih Tezinin Oluşumu (1929-1937). İstanbul: İletişim Yayınları.
Es, H. F. (1957). Bir Ankete Cevabı. Yücebaş 22-23.
Copeaux, E. (2013). Tarih Ders Kitaplarında (1931-1993): Türk Tarih Tezinden Türk-İslam Sentezine. (A. Berktay, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
Faik, B. (2001). Ercüment Ekrem Talu. Matbuat Basın Derkeen… Medya. (Cilt I) (s. 128-134). İstanbul: Doğan Kitap.
Felek, B. (1947, 10 Ağustos). Çizmeli Kedi. Cumhuriyet, s. 2.
Georgeon, F. (2006). 20. Yüzyıl Başında Bir Türk Aydınının Gözünden İran. Osmanlı-Türk Modernleşmesi (1900-1930) (s. 131-140). Ali Berktay (Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Gökalp, Z. (1970). Türkçülüğün Esasları. Mehmet Kaplan (Haz.). İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
Gökşen, E. N. (1957). Ercüment Ekrem Talû’nun Roman Kahramanları. Yücebaş 96.
Hakkı Süha (Gezgin) (1957). Edebî Portreler: Ercüment Ekrem. Yücebaş 9-11.
Hemedanizade Ali Naci. (1332). Fethi Meyyit. Y.y.y.: Matbaba-i Şems.
Hüseyin Rahmi. (1329). Şekâvet-i Edebiyye. İstanbul: Matbaa-i Hayriyye ve Şürekâsı.
İnan, A. ve diğer. (2014). Türk Tarihinin Ana Hatları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
İskender Marki Efendi. (1998). Asya Tarihinde Turanîler. Murat Şefkatli (Ed.).Türk Yurdu I. Cilt (s. 231-234). Ankara: Tutibay Yayınları.
Mehmed Emin Resulzade. (1998). İran Türkleri 1. Murat Şefkatli, Ed. Türk Yurdu. (I. Cilt) (s. 66-68). Ankara: Tutibay Yayınları.
Münif Fehim ve Ercüment Ekrem. (t.y.). Dünden Hatıralar. İstanbul: Yedigün Neşriyatı.
Orhon, O. S. (1957). Ercüment Ekrem. Yücebaş 74-75
Ortaç, Y. Z. (1966). Bizim Yokuş. İstanbul: Akbaba Yayınları.
Ortaç, Y. Z. (1963). Ercüment Ekrem Talu. Bir Varmış Bir Yokmuş: Portreler (s.143-149). İstanbul: Akbaba Yayınevi.
Özyetgin, A. M. (2006). Atatürk ve Güneş-Dil Teorisi. Türk Dili 655, 105-114.
Özbudun, E. (1992). Atatürk ve Halkçılık. Atatürkçü Düşünce (s. 434-465). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
Polat, N. H. (1982). Hüseyin Rahmi’nin “Cadı” Romanı Hakkında Münakaşalar. Türk Dünyası Araştırmaları 21, 187-216.
Solok, C. K. (2009). Türk Edebiyatında Hikâye ve Roman II. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
Skamato, T. (1993). Istanbul and Carpet Trade of Iran Since 1970. Th. Zarcone, F. Zarinebaf-Shahr (Ed.). Les Iraniens D’Istanbul (s. 213-226). Louvain, Belgique: Peeters.
Talu, E. E. (1943). Meşhedi ile Devri Alem. İstanbul: Semih Lûtfi Kitabevi.
Talu, E. E. (1955). Meşhedinin Hikâyeleri. İstanbul: Akbaba Mizah Yayınları.
Talu, E. E. (1950). Meşhedi’nin Hikâyeleri. Y.y.y.: Şaka Neşriyat.
Talu, E. E. (1955). Meşhedinin Coğrafyası. Meşhedinin Hikâyeleri (s. 60-61). İstanbul: Akbaba Mizah Yayınları.
Talu, E. E. (1955). Meşhedi’nin Balıkçılığı. Meşhedinin Hikâyeleri (s. 5-6). İstanbul: Akbaba Mizah Yayınları.
Talu, E. E. (1955). Meşhedi Cafer İmtihan Oluyor. Meşhedinin Hikâyeleri (s. 84-87). İstanbul: Akbaba Mizah Yayınları.
Talu, E. E. (1955). Meşhedi Caferle Mülakat. Meşhedinin Hikâyeleri (s. 94-95). İstanbul: Akbaba Mizah Yayınları.
Talu, E. E. (1955). Meşhedi Denizde. Meşhedinin Hikâyeleri (s. 32-33). İstanbul: Akbaba Mizah Yayınları.
Talu, E. E. (1955). Meşhedi Yelken Açmış. Meşhedinin Hikâyeleri (s. 40-42). İstanbul: Akbaba Mizah Yayınları.
Talu, E. E. (1944). Meşhedi Aslan Peşinde. İstanbul: Semih Lûtfi Kitabevi.
Talu, E. E. (2005). Rahmetli Ağaoğlu. Alâattin Karaca (Haz. Geçmiş Zaman Olur ki… (s. 114-115). Ankara: Hece Yayınları.
Tanju, S.. (1986). Dolu Dizgin. Ali Naci Karacan. Bir Gazetecinin Hayatı. İstanbul: Karacan.
Üstel, F. (1997a). İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları (1912- 1931).İstanbul: İletişim Yayınları.
Üstel, F. (1997b). Türk Ocakları ve Dış Türkler. Semih Vaner (Haz.). Unutkan Tarih: Sovyet Sonrası Türkdilli Alan (s. 53-65). Ercan Eyüboğlu (Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
Vambery, A. (1917). The Life and Adventures of Arminus Vambery. New York: Frederic A. Stokes Company Publisher.
Verel, O. (1957). Ne Diyorlar? Ercüment Ekrem. Yücebaş 34-41.
Yalçın, A. (2002). Siyasal ve Sosyal Değişmeler Açısından Cumhuriyet Dönemi Türk Romanı (1920- 1946). Ankara: Akçağ Yayınları.
Yılmaz, S. (2004). İngiliz Casusu Armin Vambery’nin Türkistan Seyahatinde Ona Eşlik Eden Özbek İshak Molla Hakkında. Türk Dünyası Araştırmaları Tarih Dergisi 211, 51-56.
Yücebaş, H. (1957). Bütün Cepheleriyle Ercüment Ekrem. İstanbul: Ahmet Halit Yaşaroğlu Kitapçılık ve Kâğıtçılık.
Zarinebaf-Shahr, F. (1993). The Iranian (Azeri) Merchant Community in the Ottoman Empire and the Constitutional Revolution. Th. Zarcone, F. Zarinebaf-Shahr (Ed.) Les Iraniens D’Istanbul (s. 203-212). Louvain, Belgique: Peeters.

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ