Seyhan SOĞANCI, Ewa Maria KULESZA

26563

Disleksinin Öğrenciler, Ebeveynler ve Okul Üzerindeki Psikososyal Etkileri – İlgili Araştırmaların Derlemesi

Bu çalışma, Türkiye'de ortaokul çağındaki disleksili öğrencilerle ilişkili, 2010-2022 yıllarında gerçekleştirilen araştırmaları inceleyerek içerik açısından tartışmıştır. Araştırmada disleksili öğrenciler, aileleri ve öğretmenlerinin katılımları ile gerçekleşen, katılımcıların algı, tutum, yaşam kalitesi, kaygı, depresyon ve başa çıkma becerileri gibi psikolojik süreçlerini içeren çalışmalara yer verilmiştir. Araştırmada sistematik derleme yöntemi kullanılmıştır. Ondokuz Mayıs Üniversitesi elektronik veri tabanında yer alan ERIC, EBSCO, YOK Tez Merkezi ve Google Scholar kullanılarak tarama gerçekleştirilmiş ve araştırmaya dâhil edilme ölçütlerini karşılayan 11 tez ve 10 makaleye ulaşılmıştır. Ulaşılan çalışmalar katılımcı gruplara göre üç kategoriye ayrılarak tartışılmıştır. Araştırma sonucunda disleksinin psikolojik ve sosyal etkilerine yönelik çalışmaların yeterli olmadığı görülmüştür. Disleksi ile ilgili araştırmaların ağırlıklı olarak ilkokuldaki çocuklarla yapıldığı ve daha çok akademik becerilere odaklandığı görülmüştür. Türkiye'de disleksinin psikososyal etkileri ile ilgili literatürün geliştirilmesi için disiplinler arası bir bakış açısıyla planlanan bilimsel çalışmalara ihtiyaç vardır.
Anahtar Kelimeler:

Özgül öğrenme güçlüğü, disleksi, disleksinin psikososyal etkileri

Psychosocial Effects of Dyslexia in Terms of Students, Parents, and School Community– Research Review

This study examined the studies conducted between 2010-2022 related to secondary school dyslexic students in Türkiye and discussed them in terms of content. In the current study, studies involving dyslexic students, their parents and teachers, and examining psychological processes of the participants, such as perception, attitude, quality of life, anxiety, depression, and coping skills, were included. The systematic review method was used in the study. A database search was carried out using the electronic database of Ondokuz Mayis University including ERIC, EBSCO, YOK Thesis Center, and Google Scholar. A total of 11 theses and 10 articles met the inclusion criteria. These studies were discussed under three categories based on the participant groups. Results of this study showed that there are limited studies on the psychological and social effects of dyslexia. We also found that research on dyslexia is mainly done with students in primary school and focuses more on academic skills. Our findings shows that further research planned from an interdisciplinary perspective is needed to better understand the psychosocial effects of dyslexia on students, parents, and school community.
Keywords:

specific learning disability, dyslexia, psychosocial effects of dyslexia,

PDF

___

  • American Psychiatric Assosication (APA, 2013). Specific Learning Disorder. In Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5) (5th ed.). DOI:10.1176/appi.books.9780890425787
  • Antshel, K. M., & Joseph, G. R. (2006). Maternal stress in nonverbal learning disorder: A comparison with reading disorder. Journal of Learning Disabilities, 39(3), 194-205. DOI:10.1177/00222194060390030101
  • Akıncı, B. (2011). Özgül öğrenme güçlüğü gösteren çocuklarda öz-kavramı, algılanan sosyal destek ve sosyo-demografik değişkenlerin incelenmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Maltepe Üniversitesi.
  • Al-Yagon, M. (2010). Maternal emotional resources and socio-emotional well-being of children with and without learning disabilities. Family Relations, 59(2), 152–169. DOI:10.1111/j.1741-3729.2010.00592.x
  • Alexander‐Passe, N. (2006). How dyslectic teenagers cope: an investigation of self‐esteem, coping and depression. Dyslexia, 12(4), 256-275. DOI:10.1002/dys.318
  • Arabacı, G. (2017). Öğrenme güçlüğü olan ve olmayan çocuklarda akıcı okuma ve okuduğunu anlama becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi.
  • Araz Altay, M., & Görker, I. (2018). DSM-5 Kriterlerine göre özgül öğrenme bozukluğu tanısı alan olguların psikiyatrik eştanı ve WISC-R profillerinin değerlendirilmesi. Archives of Neuropsychiatry/ Noropsikiatri Arsivi, 55(2), 127-134. DOI:10.5152/npa.2017.18123
  • Atalay, Ö. D. (2013). Özgül öğrenme güçlüğü tanılı çocuğa sahip annelerin algılanan sosyal destek düzeylerinin ve stresle başa çıkma tutumlarının incelenmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Bilim Üniversitesi.
  • Balcı, E. (2019). Disleksi Hakkında Öğretmen Görüşleri ve Karşılaştıkları Sorunlar. Ege Eğitim Dergisi, 20(1), 162-179. DOI:10.12984/egeefd.453922
  • Baltacı, U. B. (2017). Öğrenme güçlüğü olan ve olmayan ortaokul öğrencilerinin öz-yeterlik algıları ile sürekli öfke ve öfke ifade tarzlarının incelenmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Selçuk Üniversitesi.
  • Barkley, R., Fischer, M., Edelbrock, C., & Smallish, L. (1991). The adolescent outcome of hyperactive children diagnosed by research criteria:3.Mother-child interactions, family conflicts and maternal psychopathology. Journal of Child Psychology and Psychiatry and Allied Disciplines, (32), 233-255. DOI:10.1111/j.1469-7610.1991.tb00304.x.
  • Bonifacci, P., Storti, M., Tobia, V., & Suardi, A. (2016). Specific learning disorders: A look inside children’s and parents’ psychological well-being and relationships. Journal of Learning Disabilities, 49(5), 532-545. DOI:10.1177/0022219414566681
  • Bulanık Özdemirci, D. (2019). Özgül öğrenme bozukluğu olan çocuklarda akran zorbalığı sıklığı ve ilişkili faktörlerin araştırılması [Yayınlanmamış tıpta uzmanlık tezi]. İstanbul Üniversitesi.
  • Büyükçakmak, Ö. (2015). Özgül öğrenme güçlüğü tanısı almış çocukların ebeveynleri ile özgül öğrenme güçlüğü tanısı almamış çocukların ebeveynlerinin duygu dışavurumları ve anksiyete düzeylerinin karşılaştırılması. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Üsküdar Üniversitesi.
  • Campbell, S. B. (2002). Behavior problems in preschool children: Clinical and developmental issues. The Guilford Press.
  • Çayır, A. & Balcı, E. (2017). Bireyselleştirilmiş okuma programının disleksi riski olan bir ilkokul öğrencisinin okuma becerileri üzerindeki etkisi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 6(1), 455-470.
  • Dada, Ş. D. & Ergül, C. (2020). Öğrenme güçlüğü olan ve olmayan öğrencilerin sözcük bilgisi ve okuduğunu anlama becerileri arasındaki ilişki. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 21(1), 1-22. DOI:10.21565/ozelegitimdergisi.544840
  • Dadandı, P. U., Dadandı, İ., Avcı, S., & Şahin, M. (2016). School counselors’ thoughts about psychosocial problems and guidance needs of students with learning disabilities. Okul rehber öğretmenlerinin özgül öğrenme güçlüğü olan öğrencilerin psikososyal sorunları ve rehberlik ihtiyaçları hakkındaki görüşleri. Journal of Human Sciences, 13(3), 6038-6049.
  • Dağ, N. (2010). Okuma güçlüğünün giderilmesinde 3P metodu ile boşluk tamamlama (cloze) tekniğinin kullanımı üzerine bir çalışma. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 11(1), 63-74. DOI:10.1501/Ozlegt_0000000146
  • Doğan, B. (2013). Türkçe ve sınıf öğretmenlerinin okuma güçlüğüne ilişkin bilgileri ve okuma güçlüğü olan öğrencileri belirleyebilme düzeyleri. Okuma Yazma Eğitimi Araştırmaları, 1(1), 20-33.
  • Dyson, L. (2010). Unanticipated effects of children with learning disabilities on their families. Learning Disability Quarterly, 33(1), 43-55. DOI:10.1177/073194871003300104
  • Ergül, C. (2012). Evaluation of reading performances of students with reading problems for the risk of learning disabilities. Educational Sciences: Theory and Practice, 12(3), 2051-2057.
  • Firth, N., Greaves, D., & Frydenberg, E. (2010). Coping styles and strategies: A comparison of adolescent students with and without learning disabilities. Journal of Learning Disabilities, 43(1), 77-85. DOI:10.1177/0022219409345010
  • Fırat, T. (2019). Effects of the TWA strategy instruction on reading comprehension of students with learning disabilities. Educational Research Quarterly, 43(2), 24-54.
  • Fırat, T. (2017). Okuma öncesinde, sırasında ve sonrasında düşün (3D) stratejisi öğretiminin öğrenme güçlüğü olan öğrencilerin okuduklarını anlama becerilerine etkisi. [Yayınlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
  • Germanò, E., Gagliano, A., & Curatolo, P. (2010). Comorbidity of ADHD and dyslexia. Developmental Neuropsychology, 35(5), 475-493. DOI:10.1080/87565641.2010.494748
  • Griffiths, C. B., Norwich, B., & Burden, B. (2004). Parental agency, identity and knowledge: mothers of children with dyslexia. Oxford Review of Education, 30(3), 417-433. DOI:10.1080/0305498042000260511
  • Ginieri‐Coccossis, M., Rotsika, V., Skevington, S., Papaevangelou, S., Malliori, M., Tomaras, V., & Kokkevi, A. (2013). Quality of life in newly diagnosed children with specific learning disabilities (SpLD) and differences from typically developing children: a study of child and parent reports. Child: Care, Health and Development, 39(4), 581-591. DOI:10.1111/j.1365-2214.2012.01369.x.
  • Görgun, B., & Melekoğlu, M. A. (2019). Türkiye’de özel öğrenme güçlüğü alanında yapılan çalışmaların incelenmesi. Sakarya University Journal of Education, 9(1), 83-106. DOI:10.19126/suje.456198
  • Gül, H., Yürümez, E., Gül, A., Kılıç, H. T., & Ay, M. G. (2016). Öğretmenlerin Özgül Öğrenme Güçlüğü İle İlgili Bilgi Düzeyleri ve Damgalama: Çok Merkezli Bir Çalışma. Ortadogu Medical Journal/Ortadogu Tıp Dergisi, 8(2), 76-82.
  • Kap, S. (2014). Öğrenme bozukluğu olan çocukların ruhsal ve bilişsel süreçlerinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Maltepe Üniversitesi.
  • Karaaziz, M. (2020). Özel Öğrenme Güçlüğü Tanısı Almış ve Almamış Çocukların Ebeveynlerindeki Anne-Baba Stres Durumu, Depresyon ve Anksiyete Düzeylerinin Karşılaştırılması. Yeni Symposium, 58(3), 20-23. DOI:10.5455/NYS.20200605090712
  • Karaçam, Z. (2013). Sistematik derleme metodolojisi: Sistematik derleme hazırlamak için bir rehber. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 6(1), 26-33.
  • Karzan, N. (2020). Özgül öğrenme bozukluğu olan çocuk ve ergenlerde psikososyal zorlukların ve ilişkili faktörlerin değerlendirilmesi [Yayınlanmamış tıpta uzmanlık tezi]. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
  • Kılıç, A. (2018). Özgül öğrenme güçlüğü tanısı alan ve almayan 8-13 yaş grubu çocuklarda bağlanma, duygusal zekâ ve anne baba tutumu algısının incelenmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Üsküdar Üniversitesi.
  • Kucharczyk, I., Gosk, U., & Kulesza, E. M. (12-14 November, 2018). The Intensity Of Teacher Emotions In Situations Connected With Dyslectic Student’s Difficulties [Conference presentation abstract]. 11th annual International Conference of Education, Research and Innovation Sevilla, Spain. https://library.iated.org/view/KUCHARCZYK2018INT DOI:10.21125/iceri.2018.0663
  • Kurtbeyoğlu, Z. & Yıldız Demirtaş, V. (2020). Özel Öğrenme Güçlüğü Tanılı Çocuğu Olan Anne-Babaların Algılanan Sosyal Destek ve Depresyon Düzeyleri. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (50), 228-242. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/deubefd/issue/58469/80619310.5455/NYS.20200605090712
  • Law, J. M., Vandermosten, M., Ghesquiere, P., & Wouters, J. (2014). The relationship of phonological ability, speech perception, and auditory perception in adults with dyslexia. Frontiers in Human Neuroscience, (8), Article 482. DOI:10.3389/fnhum.2014.00482
  • Levi, U., Einav, M., Raskind, I., Ziv, O., & Margalit, M. (2014). Helping students with LD to succeed: The role of teachers’ hope, sense of coherence and specific self-efficacy. European Journal of Special Needs Education, 28(4), 427-439. DOI:10.1080/08856257.2013.820457
  • Liberati, A., Altman, D. G., Tetzlaff, J., Mulrow, C., Gøtzsche, P. C., Ioannidis, J. P., ... & Moher, D. (2009). The PRISMA statement for reporting systematic reviews and meta-analyses of studies that evaluate health care interventions: explanation and elaboration. Annals of Internal Medicine, 151(4), 92–107. DOI:10.7326/0003-4819-151-4-200908180-00136
  • Lyon, G.R., Shaywitz, S.E. & Shaywitz, B.A. (2003). A definition of dyslexia. Annals of Dyslexia, 53 (1), 1–14.
  • Lum, J. A., Conti-Ramsden, G., Morgan, A. T., & Ullman, M. T. (2014). Procedural learning deficits in specific language impairment (SLI): A meta-analysis of serial reaction time task performance. Cortex, 51, 1-10. DOI:10.1016/j.cortex.2013.10.011
  • Mayes, S. D., Calhoun, S. L., & Crowell, E. W. (2000). Learning disabilities and ADHD: Overlapping spectrum disorders. Journal of Learning Disabilities, 33(5), 417–424. DOI:10.1177/002221940003300502
  • McLoughlin, D., & Leather, C. (Eds.). (2013). The dyslectic adult: Interventions and outcomes-an evidence-based approach. John Wiley & Sons.
  • MEB (2018). Milli Eğitim İstatistikleri: Örgün Eğitim. Ankara. Strateji Geliştirme Başkanlığı. https://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2019_09/30102730_meb_istatistikleri_orgun_egitim_2018_2019.pdf
  • MEB (2010). İlköğretim okullarındaki kaynaştırma uygulamalarının değerlendirilmesi. Ankara. Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı (EARGED). https://www.meb.gov.tr/earged/earged/ilk_kaynas_eg_uyg_deg.pdf
  • Miles, M. B., & Huberman, A. M. (Eds.). (1994). Qualitative data analysis. Sage Publications.
  • Novita, S. (2016). Secondary symptoms of dyslexia: a comparison of self-esteem and anxiety profiles of children with and without dyslexia. European Journal of Special Needs Education, 31(2), 279-288. DOI:10.1080/08856257.2015.1125694
  • Özer, B. (2021). Türkiye’deki ortaokul müzik öğretmenlerinin dislektik öğrenciler ile ilgili görüşleri ve müzik öğretimi için çözüm önerileri [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
  • Özkardeş, O. G. (2013). Türkiye’de özel öğrenme güçlüğüne ilişkin yapılan araştırmaların betimsel analizi [Descriptive analysis of research on specific learning disabilities published in Turkiye]. Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi, 30(2), 123-153.
  • Özmen, R. G. (2005). Öğrenme güçlüğü olan öğrencilerin okuma hızlarının metinlerde karşılaştırılması. Eğitim ve Bilim, 30(136), 25-30.
  • Perelmutter, B., McGregor, K. K., & Gordon, K. R. (2017). Assistive technology interventions for adolescents and adults with learning disabilities: An evidence-based systematic review and meta-analysis. Computers & Education, 114, 139-163. DOI: 10.1016/j.compedu.2017.06.005
  • Rachmawati, I., Soegondo, K. D., & Solek, P. (2019). Demographic characteristics, behavioral problems, andiq profileof children with dyslexia at dyslexia association of indonesia from january-june 2019: A quantitative study. Jurnal Pendidikan Bitara UPSI, 12, 68-79.
  • Rasmussen, M. U. & Cora, N.M. (2017). Özel öğrenme güçlüğü olan bireylere üstbilişsel okuduğunu anlama stratejilerinin öğretiminde sesli düşünme yönteminin etkililiği. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(4), 2180-2201. DOI:10.17240/aibuefd.2017.17.32772-364006
  • Rimkute, L., Torppa, M., Eklund, K., Nurmi, J. E., & Lyytinen, H. (2014). The impact of adolescents’ dyslexia on parents’ and their own educational expectations. Reading and Writing, 27(7), 1231-1253. DOI:10.1007/s11145-013-9484-x
  • Rose, C. A., Espelage, D. L., Monda-Amaya, L. E., Shogren, K. A., & Aragon, S. R. (2015). Bullying and middle school students with and without specific learning disabilities: An examination of social-ecological predictors. Journal of Learning Disabilities, 48(3), 239-254. DOI:10.1177/0022219413496279
  • Rotsika, V., Coccossis, M., Vlassopoulos, M., Papaeleftheriou, E., Sakellariou, K., Anagnostopoulos, D. C., & Skevington, S. (2011). Does the subjective quality of life of children with specific learning disabilities (SpLD) agree with their parents’ proxy reports? Quality of Life Research, 20(8), 1271-1278. DOI:10.1007/s11136-011-9857-z
  • Rueter, M., & Conger, R. (1995). Interaction style, problem-solving behaviour, and family problem-solving effectiveness. Child Development, 66(1), 98-115. DOI:10.1111/j.1467-8624.1995.tb00858.x
  • Sakız, H., & Baş, G. (2019). Öğrenme Güçlüğü Olan Çocukların ve Ebeveynlerinin Yaşam Kalitesi Algılarının Belirlenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 20 (1), 53-72. DOI:10.21565/ozelegitimdergisi.392308
  • Saday Duman, N., Öner, Ö., & Aysev, A. (2017). The effect of educational therapy on self-esteem and problem behaviors in children with specific learning disability. Anatolian Journal of Psychiatry/Anadolu Psikiyatri Dergisi, 18(1), 85-92. DOI:10.5455/apd.219208
  • Terras, M. M., Thompson, L. C., & Minnis, H. (2009). Dyslexia and psycho‐social functioning: An exploratory study of the role of self‐esteem and understanding. Dyslexia, 15(4), 304-327. DOI:10.1002/dys.386
  • Troeva, B. (2015). Teachers' perceptions of the differences in the reading profiles of students with dyslexia and the role of dyslexia assessment for an appropriate choice of teaching strategy. English Studies at NBU, 1(2), 27-40. DOI:10.33919/esnbu.15.2.2
  • Tur-Kaspa, H., Weisel, A., & Segev, L. (1998). Attributions for feelings of loneliness of students with learning disabilities. Learning Disabilities Research and Practice, 13, 89–94.
  • Vlachou, A., Eleftheriadou, D., & Metallidou, P. (2014). Do learning difficulties differentiate elementary teachers’ attributional patterns for students’ academic failure? A comparison between Greek regular and special education teachers. European Journal of Special Needs Education, 29(1), 1-15. DOI:10.1080/08856257.2013.830440
  • Waggoner, K., & Wilgosh, L. (1990). Concerns of families of children with learning disabilities. Journal of Learning Disabilities, 23(2), 97-98. DOI:10.1177/002221949002300204
  • Yavuz, E. (2020). Öğrenme güçlüğü olan ergenlerin okul aidiyetleri ile akademik ortamlarda olumsuz değerlendirilme korkularının incelenmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi.
  • Yildiz, M., Yildirim, K., Ates, S., & Rasinski, T. (2012). Perceptions of Turkish parents with children identified as dyslectic about the problems that they and their children experience. Reading Psychology, 33(5), 399-422. DOI:10.1080/02702711.2010.515907
  • Yılmaz, E. (2021). Özel öğrenme güçlüğü olan öğrencilerin okuduğunu anlama becerisinin geliştirilmesinde tekrarlı okuma ve görsel anlama programının (TOGAP) etkililiği. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
  • Yüksel, A. (2010). Okuma güçlüğü çeken bir öğrencinin okuma becerisinin geliştirilmesine yönelik bir çalışma. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 3(1), 124- 134.
  • Yıldız, S. (2019). Özel öğrenme güçlüğü tanısı almış 7-12 yaş arası çocukların anne babalarında depresyon, anksiyete ve evlilik uyumu arasındaki ilişkiler [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Yakındoğu Üniversitesi.
  • Zengin, G. & Öksüz, Ç. (2022). Özgül Öğrenme Güçlüğü Görülen Öğrencilerin Akran İlişkilerinin İncelenmesi. Ergoterapi ve Rehabilitasyon Dergisi, 10(3), 81-88. DOI:10.30720/ered.1007475
Turkish Journal of Special Education Research and Practice-Cover
  • Başlangıç: 2019
  • Yayıncı: Salih RAKAP
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Eğitim Politikaları Oluştururken Belirlenen Hedefler Arasında Denge Kurma: IDEA’nın Eşitlik ve Refah Hedefleri

Mustafa KARNAS

Türkiye’de İşaret Dili Eğitimine Yönelik Güncel Sorunlar

Hasan Hüseyin SELVİ, Serkan Buğra YILDIRIM

Görme Yetersizliği Olan Lise Öğrencilerinin Genişletilmiş Çekirdek Müfredat Becerileri ile İlgili Öz Yeterlilik Düzeyleri

Kübra AKBAYRAK, Mert BİLGİN, Mehmet Akif CİHAN

Yayınlayın, Geliştirin ve Fark Yaratın: Eğitim Alanında Başarılı Yazma Rehberi

Kübra SAYAR

Disleksinin Öğrenciler, Ebeveynler ve Okul Üzerindeki Psikososyal Etkileri – İlgili Araştırmaların Derlemesi

Seyhan SOĞANCI, Ewa Maria KULESZA