Bâtınî Düşünceyi Yansıtması Açısından Ebû Temmâm’ın Bâbü’ş-Şeyṭân Min Kitabi’ş-Şecere Adlı Eserinin Tahlili
Bâbü’ş-Şeyṭân, İsmâiliyye mezhebine mensup Ebû Temmâm’ın Kitabüş-Şecere adlı eserinin bir bölümüdür. Kitabüş-Şecere’de cinler, şeytanlar, iblisler ve insanlar gibi çeşitli varlık türlerini inceleyen Ebû Temmâm, Bâbü’ş-Şeyṭân’da ise İslam mezheplerine yer vermektedir. Müellifin mezhebî kimliği, eserini diğer makâlât eserlerinden farklı kılmaktadır. Zira İsmâilî müelliflerce kaleme alınmış iki eserden biri olan Bâbü’ş-Şeyṭân’da pek çok bâtınî öge ile karşılaşmak mümkündür. Ayrıca eser kendisine has tasnif sistemiyle de diğer makâlât eserlerinden ayrılmaktadır. Eserde İslam mezhepleri yetmiş üç fırka hadisine göre tasnif edilmiştir. Amelleri imandan sayanlar, amelleri imandan saymayanlar ve imâmetin Hz. Ali’nin hakkı olduğunu düşünenler olmak üzere üç ana başlık altında fırkaları tasnif eden Ebû Temmâm, her başlık altında yirmi dört fırkaya yer vermiştir. Yetmiş üçüncü fırka ise Ebû Temmâm’ın Ehl-i Bâṭın olarak nitelediği kendi fırkasıdır. Bu makalemizde amaç, Bâbü’ş-Şeyṭân’ın başta tasnif sistemi ve bâtınî unsurların kullanımı olmak üzere diğer makâlât eserlerinden ayrılan özelliklerini tespit etmek olacaktır.
Anahtar Kelimeler:
İslam Mezhepleri Tarihi, Makâlât, Şi‘a, İsmailiyye, Ebû Temmâm, Bâbü’ş-Şeyṭân, Batınîlik.
An Assessment of Abu Tammâm's Work Titled Bāb al-shayṭān Min Kitāb al-Shajara in Terms of Reflecting Batıni Though
Bāb al-shayṭān is a section within the book entitled by Kitāb al-Shajara Abū Tammām, a member of Ismāiliyya. Abū Tammām’s focuses on Kitab al-Shajara different creatures such as jinns, demons and humans, while Bāb al-shayṭān itself focuses on Islamic sects. The sect-associated identity of the author separates his work from other articles. Bāb al-shayṭān, one of two works authored by Ismāiliyya authors, reflects numerous esoteric elements. Furthermore, it has a unique classification system separating it from other articles. The book classifies Islamic sects into 73 divisions of hadiths. Abū Tammām classifies these divisions under three main headings - those who consider Islamic practices a part of their belief, those who do not consider them to be so, and those who think imâmate is the right of Ali. He mentions 24 divisions under each heading. The 73rd division, known as Ahl al- Bāṭin, came from Abū Tammām. The objective of this article is to analyze the classification system of Bāb al-shayṭān, as well as the esoteric elements within the book so as to identify the place of this work among the other relevant articles and specify its unique traits.
Keywords:
History of Islamic Sects, Maḳālāt, Shia, Ismāiliyya, Abu Tammâm, Bāb al-shayṭān, Bâtıniyya.,
___
- Alimoğlu Sürmeli, Zeynep. Ehl-i Sünnet’in Kerrâmiyye eleştrisi. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2018.
- Avcu, Ali. Horasan - Maveraünnehir’de İsmailîlik. İstanbul: Marmara Akademi Yayınları, 2018.
- Avcu, Ali. “İsmâiliyye Ekolünün Mezhepler Tarihi Kaynakları”. Mezheplere göre klasik kaynaklar ve özellikleri. ed. H. İ. Bulut. 164-192. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
- Bağdâdî, ‘Abdulḳâhir b. Ṭâhir b. Muhammed. el-Farḳ beyne’l-fıraḳ ve beyânü’l-fırḳati’n-nâciye minhüm. thk. Muhammed Osman. Kahire: Mektebetü İbn-i Sinâ, 1988.
- Bozhüyük, Mehmet Emin. “Hurûf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
- Buḫârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl Buḫârî. Ṣaḥîḥü’l-Buḫârî. nşr. Dâru İbn-i Kes̱îr. Dımaşk/Beyrut: Dâru İbn-i Kes̱îr, 1423/2002.
- Daftary, Farhad. Muhalif İslâm'ın 1400 Yılı İsmâililer: Tarih ve Kuram. çev. Ercüment Özkaya. Ankara: Raslantı Yayınları, 2001.
- Daftary, Farhad. Ismaililer: Tarihleri ve Ögretileri. çev. Erdal Toprak. İstanbul: Doruk Yayıncılık, 2005.
- Daftary, Farhad. Mu’cemu’t Tariḫi’l İsmâilî. çev. Seyfüddin el-Kasîr. Beyrut: Daru’s-Sakî, 2016.
- Demircan, Adnan. “İslâm Kültüründe On İki Rakamı”. İstem 2/4 (2004), 9-34.
- Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünen. nşr. Şuayb el-Arnavut / Muhammed Kâmil Karabelli. Beyrut: Dâr’u Risâleti’l-Alemiyye, 1430/2009.
- Ebû Temmâm. Bâbü’ş-Şeyṭân min Kitâbi’ş-Şecere. thk. Wilfred Madelung - Paul E. Walker. Brill, Leiden, 1998.
- Ebû Temmâm. Kitâbu Şecereti’l-Yaḳîn. thk. Arif Tâmir. Beyrut: Dâru’l-Afâki’l-Cedîde, 1982.
- Eşʿarî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmâil. İlk Dönem İslam Mezhepleri (Maḳâlâtu’l-İslâmiyyin ve iḫtilâfu’l-Musallîn). çev. M. Dalkılıç - Ö. Aydın. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
- Gömbeyaz, Kadir. İslam Literatüründe İtikadi Fırka Tasnifleri. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2015.
- Ḫârizmî, Muhammed b. Ahmed. Mefâtîḥu’l-ʿUlûm. thk. İbrahim Abyarî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, t.y.
- İbn-i Ḥanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Mervezî. Müsned. thk. Şuayb el-Arnavut / Adil Mürşid. Beyrut: Müessetür’r-Risâle, t.y.
- İbn-i Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen. thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. Dâru İhyai’l-Kutubi’l-ʿArabiyye, t.y.
- Kâʿbî, Ebu’l-Kâsım el-Belhî. Kitâbu’l-Maḳâlât ve maaʿhu ʻUyûni’l-Mesaʿil ve’l-Cevâbât. thk. Racih Kurdî vd. İstanbul: Kuramer, 2018.
- Kutlu, Sönmez. Mezhepler Tarihine Giriş. ed. Necdet Subaşı vd. İstanbul: Dem Yayınları, 2019.
- Madelung, Wilfred - Walker, Paul E. An Ismaili Heresiography: The “Bab al-Shaytan” from Abu Tammam’s Kitab al-Shajara. Brill, Leiden, 1998.
- Madelung Wilfred. “İsmâilîlik: Eski ve Yeni Davet”. çev. Muzaffer Tan. Dini Araştırmalar, 9/25 (Mayıs-Ağustos 2006), 281-294.
- Mustafa Öztürk. Kur'an ve Aşırı Yorum: Tefsirde Bâtınilik ve Bâtıni Te'vil Geleneği. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
- Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Ṣaḥîḥü’l-Müslim. nşr. Nazar Muhammed Faryâbî. Riyad: Dâru Tîba, 1427/2006.
- Nizâmülmülk. Siyâsetnâme. çev. Mehmet Taha Ayar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009.
- Poonwala İsmail. Kur’an’ın İsmâilî Yorumu. çev. Mustafa Öztürk. Ondokuz Mayıs İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16 (2003), 364-388.
- Schimmel, Annemarie. Sayıların Gizemi. çev. Mustafa Küpüşoğlu. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2000.
- Sicistânî, Ebû Yaʿkûb. İsbâtu’n-Nubuvvât, thk. Arif Tamir (Beyrut, 1966).
- Şehristânî, Ebu’l-Fetḥ Muhammed b. Abdilkerîm. el-Milel ve’n-niḥal. thk. Ahmed Fehmi Muhammed. Lübnan: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2009.
- Tan, Muzaffer. Haşşâşilîğin Tarihsel Arka Planı: İsmâilî Davet Yapılanması. Ankara: Maarif Mektepleri Yayınları, 2017.
- Tan, Muzaffer. “Tarihsel Süreçte İsmaililik ve Yaşadığı Faklılaşmalar”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (2012), 111-145.
- Tirmiẕî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ et-Tirmiẕî. Sünen, thk. Beşşâr Avvâd Mârûf. Beyrut: Dâru'l-Garbi'l-İslâmî, 1996.
- Yemenî, Ebû Muhammed. ʿAḳâidü’s-S̱elâse ve’s-Sebʿîn Fırḳa. thk. Muhammed b. Abdullah el-Gamidî. Medine, 1993.
- Başlangıç: 2019
- Yayıncı: Habip DEMİR
Sayıdaki Diğer Makaleler
Abdulalim Demir, İmâmiyye Şîası’nda Sahâbe Tasavvuru. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2022.
Recep Turan, Tefsir Usûlünde Ehl-i Sünnet ve Şia Mukayesesi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2022.
Cahit GÜLMEZ, Zeynep ALİMOĞLU SÜRMELİ
Gulüv ve İnsanın Doğaüstü Yeteneklerine Olan İnanç: Kur'an'da Gulüv Kavramı Üzerine Bir İnceleme