EN GÜVENİLİR KAYNAK HANGİSİ? OSMANLI-SAFEVİ İLİŞKİLERİNDE OSMANLI, FARS VE AVRUPA KAYNAKLARININ MUKAYESESİ

Bu çalışmada tarih yazımında kullanılan birincil kaynakların verdiği bilgiler itibariyle güvenilirliği meselesi Osmanlı-Safevi ilişkileri üzerinden tartışılmaktadır. Genellikle Osmanlı tarihçileri Osmanlı birincil kaynaklarına daha fazla güvenmekte ve Safevi-Fars kaynaklarının aktardıklarına daha şüphe ile yaklaşmaktadırlar. Bu çalışmada Osmanlı-Safevi diplomatik ilişkilerinin en yoğun olduğu dönemlerden biri olan 1555 Amasya Muahedesi öncesi gelişmeleri Osmanlı ve Fars kaynaklarına ilaveten Avrupa kaynaklarını da mukayese ettim. Osmanlı tarihçilerinin anlatısına şüphe duymadan dayandığı Celâlzâde’nin nasıl gerçekliği manipüle ettiği ve Fars kaynakları ile Avrupa kaynaklarının Celâlzâde’nin söylediğinin tersine aynı noktalarda nasıl uzlaştığını göstermeye çalıştım. Dolayısıyla, tarihçilik açısından birincil kaynaklar arasında güvenilirlik açısından bir hiyerarşi olmadığı gibi her kaynağı yazarı kim olursa olsun aynı eleştirel sürece tabi tutarak yaklaşmak gerektiği sonucuna ulaştım.

Anahtar Kelimeler:

Birincil kaynaklar, Tarihyazımı, Celâlzâde, Farsça Kaynaklar, Avrupa Kaynakları

CONTENT ANALYSIS of the VIEWS of HISTORY DEPARTMENT STUDENTS on the IMPORTANCE of FAMILY HISTORY TEACHING

This paper discusses the question of reliability addressed to the primary sources in respect to the information they provide by taking as a case Ottoman-Safavid relations. Modern Ottoman historians usually rely on Ottoman primary sources and read the information given by the Safavid-Persian sources with doubts. In this study, I compare and contrast Ottoman and Persian sources as well as European sources by focusing on the background of the 1555 Amasya Peace Agreement as one of the periods that Ottomans and Safavids had frequent diplomatic relations. I try to show how Celâlzâde whose narrative has been relied by the Ottoman historians absolutely manipulated the reality and how Persian and European sources concur on certain details contrary to Celâlzâde’s account. Therefore, I argue that there is no hierarchy among primary sources in respect to reliability and one should approach each one of these sources equally critically regardless of the identity of its author.

Keywords:

Primary Sources, Historiography, Celâlzâde, Persian Sources, European Sources,

PDF

___

Afyoncu, Erhan, ed. (2012). Venedik Elçilerinin Raporlarına Göre Kanunî ve Şehzade Mustafa. Translated by Pınar Gökpar and Ercolino. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
Atçıl, Zahit. (2015). “State and Government in the Sixteenth Century Ottoman Empire: The Grand Vizierates of Rustem Pasha (1544-1561).” Yayınlanmamış Doktora Tezi, The University of Chicago.
Brosset, M., çev. (1830). Chronique Géorgienne. Paris: Société royale asiatique de France.
Būdāq Munshī Qazvīnī. (2000). Javāhir al-akhbār: bakhsh-i tārīkh-i Īrān az Qarāqūyūnlū tā sāl-i 984 H.Q. Tehran: Āyene-ye Mīrās̲.
Celâlzâde, Mustafa Çelebi. (1981). Geschichte Sultan Süleymān Ḳānūnīs von 1520 bis 1557, oder, Ṭabaḳāt ül-Memālik ve Derecāt ül-Mesālik. ed. Petra Kappert. Wiesbaden: Steiner.
Charrière, Ernest. (1848). Négociations de la France dans le Levant. 4 vols. Paris: Imprimerie Nationale.
Eskandar Beg, Munshī. (1978). The history of Shah ʻAbbas the Great = Tārīk̲-e ʻālamārā-ye ʻAbbāsī. Translated by Roger Savory. Boulder: Westview Press.
Ghaffārī Qazvīnī, Qāzī Aḥmad. (1343/1964) Tārīkh-i jahān-ārā: bā muqābalah-i chandīn nuskhah-i muʻtabar-i qadīmī va nuskhah-i muḥashshá ʻallāmah Qazvīnī. Tehran: Kitābfurūshī-i Ḥāfiẓ.
Ḥasan Rūmlū. (1931). A Chronicle of the Early Ṣafawīs Being the Aḥsanu’t-Tawārīkh. Ed. C.N. Seddon. Baroda: Oriental Institute.
Horn, Paul. (1890). “Die Denkwürdigkeiten des Šah Tahmasb I von Persien.” Zeitschrift der deutschen morgenländischen Gessellschaft 44: 563–549.
Kılıç, Remzi. (2006). Kânunî Devri Osmanlı-İran Münâsebetleri (1520-1566). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
Kırzıoğlu, M. Fahrettin. (1976). Osmanlılar’ın Kafkas-Elleri’ni Fethi (1451-1590). Ankara: Sevinç Matbaası.
Lütfi Paşa. (1341/1925). Tevârih-i Āl-i Osman. Istanbul: Matbaʻ-i Āmire.
Mitchell, Colin P. (2009). The Practice of Politics in Safavid Iran: Power, Religion and Rhetoric. London: I.B. Tauris.
Mustafa Âlî. (2009). Künhü’l-Ahbâr: Dördüncü Rükn, Osmanli Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Navāʾī, ʻAbd al-Ḥusayn. (1350/1971). Shāh Ṭahmāsb Ṣafavī, majmūʻah-i asnād va makātabāt tārīkhī. Tehran: Intisharat-e Bunyad-e Ferhang-e Iran.
Anonim. (1840). “Relazione Anonima della Guerra di Persia dell’anno 1553 e di Molti Altri Particolari.” Relazioni degli Ambasciatori Veneti al Senato, 193–269. III, v.1. Firenze: Tipografia e Calcografia all’Insegna di Clio.
Şahin, Kaya. (2013a). Empire and Power in the Reign of Süleyman: Narrating the Sixteenth-Century Ottoman World. Cambridge: Cambridge University Press.
———. (2013b) “Imperialism, Bureaucratic Consciousness, and the Historian’s Craft: A Reading of Celālzāde Mustafā’s Tabakātü’l-Memālik ve Derecātü’l-Mesālik.” Writing History at the Ottoman Court: Editing the Past, Fashioning the Future, edited by Hakkı Erdem
Çıpa and Emine Fetvacı, 39–57. Bloomington: Indiana University Press, 2013.
Tardy, Lajos. (1971). “Rapports d‟Antal Verancsics, ambassadeurs du roi de Hongrie à Stamboul sur la Géorgie (1553-1557, 1567-1568).” Bedi Kartlisa. Revue de Kartvélologie XXVIII: 208–30.
Verancsics, Antal. (1857). Összes Munkái. Edited by Szalay László. Pest: Eggenberger Ferdinánd.
Yılmaz, Mehmet Şakir. (2006). “‘Koca Nişancı’ of Kanuni: Celālzāde Mustafa Çelebi, Bureaucracy and ‘Kanun’ in the Reign of Suleyman the Magnificent (1520–1566).” Ph.D. Dissertation, Bilkent University.