419310

Yunus Emre, Ahmedî ve Kadı Burhaneddin Divanlarında “Vatan” Mefhumu

Kelimeler, kullanıldığı zaman dilimindeki toplumun zihniyetini yansıtır. O toplumun dünyaya, hayata, insana bakışını ifade eder. Bununla beraber insanların ve toplumların diğerlerine göre daha fazla önem atfettikleri kimi kutsal kelime ve kavramlar vardır. Din, vatan, millet, hürriyet, bayrak, ezan bunlardan bazılarıdır. Özellikle “vatan” mefhumu, zaman içerisinde kullanıldığı muhtelif anlamlarla ayrı bir önem kazanmıştır. Tasavvufta, sosyolojide ve siyasette birbirinden farklı anlam ilişkileri içinde kullanılan “vatan”, uğruna canlar feda edilebilecek yüce bir değerdir. “Vatan sevgisi imandandır.” sözü etrafında şekillenen bu kutsiyet, hayatın her alanında olduğu gibi edebî eserlerde de görülür. Özellikle şiirlerde bu kelimenin kullanım alan ve anlamları dönemlere göre de farklılıklar arz etmektedir. Dilimize Arapçadan giren “vatan” kelimesine ilk olarak 13. yy. edebî metinlerinde rastlanmaktadır. İslami dönem Türk şiirinin ilk örneklerinde genellikle ahiret ya da sevgilinin yaşadığı yer gibi daha çok soyut anlamlarıyla kullanılan “vatan” kelimesi; zamanla anlam genişlemesine uğramış ve toprak, memleket, insanın doğduğu yer, aynı dil ve inanca mensup insanların yaşadığı muhit, bir milletin yaşadığı coğrafyanın tamamını kapsayan toprak parçası gibi yeni ve somut anlamlar da kazanmıştır. Kelimenin bugünkü anlamı kazanmasında, Tanzimat’la başlayan her alandaki yenileşme süreci etkili olmuştur. Bu çalışmada “vatan” kelimesi ve bağlantılı kavramlar olan “yurt, memleket, memalik, mülk, diyar, il, şar” kelimelerinin 13 ve 14. yy. şiirindeki yansımaları ve anlamları üzerinde durulmaya çalışılmıştır. Öncelikle “vatan” mefhumunun günümüzdeki kullanımı, Tanzimat, Millî Edebiyat ve Cumhuriyet Dönemi şairlerimizin bu kavramı şiirlerinde ele alış biçimleri, divan şiiri ve tasavvuf kültüründe kelimenin anlamları irdelenmiştir. Daha sonra Türk İslam edebiyatının ilk dönem eserleri olarak telakki edilebilecek olan Yunus Emre, Ahmedî ve Kadı Burhaneddin’in eserlerinde “vatan” mefhumunun nasıl ve hangi manalarda kullanıldığı, eserlerdeki şiir örnekleriyle incelenmeye çalışılmıştır. Bu vesile ile İslami edebiyatın ilk eserlerinden günümüze, “vatan” mefhumunun anlam seyrine bir kapı aralanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Türk İslam Edebiyatı, Yunus Emre, Ahmedî, Kadı Burhaneddin, Divan şiiri, Vatan

The Concept of “Homeland” in Yunus Emre, Ahmedi and Kadı Burhaneddin Divans

Words reflect the mentality of the society in the time period in which they are used. They express that society’s view of the world, life and human beings. However, there are some sacred words and concepts that people and societies attach more importance to than others. Religion, homeland, nation, freedom, flag and call to prayer are some of them. Especially the concept of “homeland” has gained a special importance with the various meanings it has been used in time. “The homeland”, which is used in different meaning relations in Sufism, sociology and politics, is a sublime value for which lives can be sacrificed. This sacredness, which is shaped around the saying “Love of homeland is faith”, is also seen in literary works as in all areas of life. Especially in poems, the usage and meanings of this word vary according to the periods. The word “homeland”, which entered our language from Arabic, is first encountered in 13th century literary texts. In the first examples of Islamic period Turkish poetry, the word “homeland”, which is generally used with abstract meanings such as the hereafter or the place where the lover lives, has undergone an expansion of meaning over time and has gained new and concrete meanings such as land, hometown, the place where people are born, the neighborhood where people of the same language and belief live, the piece of land covering the entire geography where a nation lives. The renewal process in every field that started with Tanzimat was influential in the word's acquisition of its current meaning. In this study, the reflections and meanings of the word “homeland” and the related concepts of “yurt, memleket, memalik, mülk, diyar, il, şar” in the poetry of the 13th and 14th centuries have been tried to be emphasized. First of all, the current use of the concept of “homeland”, the ways in which our poets of the Tanzimat, National Literature and Republican Period handled this concept in their poems, and the meanings of the word in divan poem and Sufi culture are examined. Then, how and in which meanings the concept of “homeland” is used in the works of Yunus Emre, Ahmadi and Kadı Burhaneddin, which can be considered as the first period works of Turkish Islamic literature, has been tried to be examined with examples of poetry in the works. In this way, it is aimed to open a door to the course of meaning of the concept of “homeland” from the first works of Islamic literature to the present day.

Keywords:

Turkish Islamic Literature, Yunus Emre, Ahmadî, Kadı Burhaneddin, Divan poetry, Homeland,

PDF

___

Aka, B. (2017). “Osman Nevres Divanı’nda ‘Vatan’ Kavramı”. Türklük Bilimi Araştırmaları, 49-65. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/312221
Akdoğan, Y. (t.y.). Ahmedı̂ Dı̂vânı. Ankara: KTB Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78357/ahmedi-divani.html [Erişim tarihi: 01.04.2023]
Aksan, D. (1998). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim). C. 1. Ankara: TDK Yayınları.
Aydın, H. (2010). “Klasik Türk Şiirinden Namık Kemal’e Vatan Kavramı”. Uluslararası Namık Kemal Sempozyumu, 185-94 C. 1, (Ed.) O. K. Tavukçu ve A. Tilbe. Tekirdağ: Namık Kemal Üniversitesi. Bahadıroğlu, M. (1995). Celvetiye’nin Piri Hazreti Üftâde ve Divanı. Bursa: Üftâde Kur’an Kursu Öğrencilerini Koruma Derneği.
Kaya, B. A. (2010). Osman Nevres ve Divanı (İnceleme-Metin). Ankara: Akçağ Yayınları.
Kânûnî Sultan Süleyman. (2016). Muhibbî Dîvânı: Bütün Şiirleri (İnceleme-Tenkitli Metin). (Haz. Kemal Yavuz, Orhan Yavuz). C. 2. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
Cebecioğlu, E. (1997). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayınları.
Çavuşoğlu, A. (2015). Türk İslam Edebiyatı (Kitaplar, Türler, Devirler ve Şahsiyetler). Kayseri: Tezmer.
Devellioğlu, F. (2001). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. (18. Baskı). Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
Ergin, M. (1980). Kadı Burhaneddin Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Gökalp, Z. (1976). Türkçülüğün Esasları. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Güzeloğlu, H. (2018). “İki Gurbet Şâiri: Bâbür Şâh Ve Cem Sultân’ın Şiirlerinde Vatan”. Hikmet - Akademik Edebiyat Dergisi, 528-559. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/607266
Harman, Ö. F. (1991). “Âsaf b. Berahyâ”. TDV İslam Ansiklopedisi 3:455.
Kartal, A. (2015). “Ahmedî, Tâceddîn İbrâhîm bin Hızır”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmedi-taceddin-ibrahim-bin-hizir
Kaya, D. (2009). Yunus Emre ve Seçme Beyitler. Sivas: Vilâyet Kitabevi.
Keskin, M. (1991). “Ziya Gökalp’te Vatan Kavramı”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1(4), 443-52.
Kur’an-ı Kerim Meâli. (2011) çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları
Pala, İ. (1999). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. (5. Baskı). İstanbul: Ötüken Yayınları.
Sütçü, T. (2004). Tanzimat Sonrası Türk Edebiyatında Vatan Temi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
Sarı, M. (2016). “Divân Şiirinde Vatan”. Hikmet - Akademik Edebiyat Dergisi, 5, 209-244. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/266468
Şemsettin Sami. (2019). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: İdeal Kültür-Yayıncılık.
Taşcıoğlu, Ö. L. (2018). “Vatan Kavramı ve Türk Milleti İçin Vatanın Önemi”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, (6) 71, 221-230.
Tatcı, M. (t.y.). Yûnus Emre Dîvânı. Ankara: KTB Yayınları.
Yılmaz, M. (2013). Kültürümüzde Ayet ve Hadisler: Ansiklopedik Sözlük. İstanbul: Kesit Yayınları.
Yılmaz, K. H. (2011). Hâmî Ahmed (Diyarbekrî) Divanı İnceleme-Metin. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
Zavotçu, G. (2012). “Mehmed Âkif’in Şiirinde Hürriyet ve Vatan Kavramı”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 7-20. https://dergipark.org.tr/tr/pub/itobiad/issue/8761/109330