İtikadi Açıdan İkrah ve İmana Tesiri

İman, İslam Mezhepleri Tarihinde ve Kelam ilminde, üzerinde en fazla durulan ve detaylı bir şekilde ele alınan konulardan biridir. Allah tarafından gönderilen dini hükümlerin ve haberlerin doğru ve gerçek olduğuna tereddütsüz inanmak anlamına gelen iman kavramının hakikati, Ehl-i Sünnet alimlerinin çoğunluğuna göre “kalbin tasdiki”nden ibarettir. Kişinin kendi hür iradesi ve seçimiyle İslam’ı kabul etmesi ve onun temel esaslarına iman etmesi, dini vazifelerini hiç kimsenin baskısı altında kalmadan isteyerek yerine getirmesi İslam’ın temel ilkelerinden biri olması yanında hukuki ilişkilerde irade hürriyetinin ve rızanın korunması da hukukun temel gayelerindendir. Kelam ve Mezhepler Tarihinde özellikle insan fiillerinin oluşmasında kulların irade ve seçimlerinin etkisinin olup olmadığı, Allah’ın iradesi ve kaderi karşısında kulun fiilini işlemeye mecbur kalıp kalmadığı hususu tartışılırken “cebir” kavramı kullanılmaktadır. Bu nedenle “ikrah” ile benzer anlamda olan cebir konusu Kelam ve Mezhepler Tarihinin konuları içinde yer almaktadır. İkrah kavramı, Kelam ilminde iman veya inkâra zorlanmanın dini bir hükmü, fıkıhta da bir kimseyi, razı olmadığı ve istemediği bir işi yapmaya zorlamanın dini ve hukuki sonuçları konusunda sıkça kullanılan bir terimdir. İkrah kavramı, genellikle İslam Hukukunun konuları arasında bulunmakla birlikte ikrahın sözlü tasarruflara konu olması nedeniyle bir kimsenin dinden dönmeye ya da İslam’a girmeye zorlanması söz konusu olduğunda, mesele itikadi bir mesele olarak karşımıza çıktığı için ikrah kavramının Kelam ve Mezhepler Tarihinin de konusu olduğunu söyleyebiliriz. Müslüman birinin küfre zorlanmasının haksız bir zorlama olduğu ve zorlama altında söylenen küfür sözünün geçerli olmadığı hususunda hemfikir olan alimlerin bir kısmı, inkarcıların ve mürtedlerin İslam’a girmeleri hususunda ise İslam'da zorlamanın meşru olmadığı, bu nedenle zorlama ile yapılan imanın da geçerli olmayacağı kanaatindedirler. İslam mezhepleri alanında ise konu ayrıca Şiilik’teki takiyye inancı ile ilgili bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Mezhepler Tarihi, Kelam, İkrah, İkrar, İman, İnkar, Tasdik

Coercion (Iqrah) from the Perspective of Creed and Its Influence on Faith

Iman is one of the most emphasized and detailed topics in the history of Islamic sects and the science of kalam. The truth of the concept of faith, which means believing without hesitation that the religious decrees and news sent by Allah Almighty are true and authentic consists of the confirmation of the heart according to the majority of Ahl as-Sunnah scholars. It is one of the basic principles of Islam to accept Islam with one's own free will and choice, to believe in its basic principles, and to fulfill one's religious duties voluntarily without being pressured by anyone. In addition, the protection of the freedom of will and consent in legal relations is one of the main purposes of the law. In the History of Kalam and Sects, the concept of jabr (compulsion) is utilized when discussing whether the will and choices of the servants have an effect on the formation of human actions and whether the servant is compelled to commit his actions in the face of Allah Almighty’s will and destiny. For this reason, the subject of jabr, which has a similar meaning to ikrah (duress), is included in the subjects of the History of Kalam and Sects. The concept of ikrah is a religious rule of being forced into belief or denial in the science of kalam, and it is a frequently used term in fiqh about the religious and legal consequences of forcing someone to do something that they do not consent to and do not want. Although the concept of ikrah is generally among the subjects of Islamic law, it can be argued that the concept of ikrah is also the subject of the History of Kalam and Sects as it is the subject of verbal dispositions, since it is a matter of belief when it comes to forcing a person to apostatize or convert to Islam. Some of the scholars who agree that it is unjustified coercion to force a Muslim to kufr and that the word of unbelief uttered under duress is not valid are of the opinion that for the unbelievers and apostates to enter Islam, coercion is not legitimate in Islam, and therefore, faith made under duress will not be valid either.

Keywords:

Islamic sect, Kalam, Ikrah, Ikrar, Iman, Disbelief, Tasdıq,

PDF

___

Abdülhamîd, İ. (1977). Dirâsât fi'l-Firak ve'l-'Akâidi'l-İslâmiyye. (Darü't-Terbiyye), Bağdat.
Acar, H. İ. (2002). “İslâm Borçlar Hukukunda İradeyi Sakatlayan Sebepler II” – İkrah, Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, C. XIV, ss. 19-38.
Ahmed E. (1933-36). Duha'l-İslâm, (Darü'l-Küttâbi'l-'Arabî), C. III, Beyrut.
Ali Haydar Efendi. (1330). Düreru’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, C. III.
Âlûsî, Şihâbüddin Mahmûd. (t.y.). Rûhu'l-Me'ânî fi Tefsîri'l-Kur'âni'l-'Azîm ve Seb'i'l-Mesânî (Darü Ihyâi't-Ttirâsi'l-'Arabî), C. III, Beyrut.
Aydın, A. A. (1980). İslam İnançları ve Felsefesi, Çağrı Yayınevi.
Aydın, H. (1993). İslâm ve Türk Borçlar Hukukunda İkrah, Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, (11), ss. 299-325.
Bardakoğlu, A. (2000). “İcbar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. XXI, ss. 408-410). TDV Yayınları, İstanbul.
Bardakoğlu, A. (2000). “İkrah”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. XXII, ss. 30-37. TDV Yayınları, İstanbul.
Bayar, M. (2012). İslâm hukukunda ikrâh ve hukûkî sonuçları [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Bilgili, İ. (2010). Ehliyet Arızalarından İkrah Şartları ve Kısımları, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(1), ss. 237-270.
Bilmen, Ö. N. (1985). Hukuki İslamiye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, C. I-VIII.
Buhârî, Abdülaziz b. Ahmed. (t.y.) Keşfü'l-Esrâr an Usûl-i Fahri'l-İslâm el-Pezdevî, C. I-IV. Dâru'l-Fikri'l-Arabî Yayınları. Buhârî, Muhammed b. İsmail. (1413/1992). el-Câmiu’s-Sahîh, İstanbul: Çağrı Yayınları, I-VIII.
Cessâs, Ebu Bekir Ahmed b. Ali. (1335). Ahkâmü'l-Kur'ân, C. II, İstanbul.
Cuburî, Hüseyin Halef. (1983). Avarizü’l-Ehliyyetü İnde’l-Usuliyyîn.
Çetin, M. (1988). “Dinde Zorlama”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, (11), ss. 65-68.
Dalkılıç, M. (1992). Şia-Havaric ve Ehl-i Sünnette Takiyye (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
----------. (2003). “Eleştirel Açıdan Bir Kimlik ve İnanç Örtüsü Olarak 'Takiyye'”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (7), ss. 113-139.
----------. (2004). “Eş'arî'ye Göre Mürcie Mezhebinin Görüşleri ve Mürcie Fırkalarının Ayrılık Noktaları”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (9), ss. 87-119.
-----------. (2006). “İbn Hazm'a Göre Şîa”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (14), s. 147-172.
-----------. (2007). “Takiyye Kavramı ve Şia Mezhebinde Bir İnanç Prensibi Haline Gelişi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (15), s. 183–217.
Demirbaş, H. (2012). Türk Borçlar Kanunu’nda Korkutmanın (İkrah) Şartları ve Sonuçları, [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Doğan, D. M. (1997). Büyük Türkçe Sözlük, Beyan Yayınları, İstanbul.
Ebû Dâvûd, es-Sicistânî. (1413/1992). es-Sünen, Çağrı Yayınları.
Ebu Zehra, Muhammed. (1986). Usulü’l-fıkıh, Terc. Abdulkadir Şener, İslam Hukuku Metodolojisi. Erdem, F. H. (1990). Eski Hukukumuzda İkrâh, [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Gazzâlî, Ebu Hâmid Muhammed. (1324). el-Müstasfâ fî İlmi’l-Usul, C. I-II.
Gazzâlî, Ebu Hâmid Muhammed. (1346). İhyâi Ulûmi'd-Dîn, C. III, Kahire.
Goldziher, I. (t.y). el-'Akîde ve'ş-Şerî'a fi'1-İslâm (çev. Muhammed Yusuf ve Ali Abdülkadir), 2. baskı.
Gölcük Ş. & Torak, S. (1988). Kelâm, Selçuk Üniversitersi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
Hakyemez, Cemil (2004). “Şiî Takiyye İnancının Teşekkülü”. Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2004/2, c. III, sayı: 6, s. 129-146.
Heyet, (1985). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat.
Isfahânî, Râgıb. (1422/h. 2001/m). el-Müfredât fî Garîbi’l-Kurân.
İbn Bâbeveyh, (1978). Risâletü’l-i’tikadâti’l-İmâmiyye: Şiî-İmâmiyye’nin İnanç Esasları (trc. Ethem Ruhi Fığlalı), Ankara.
İbn Ebi'l-Hadîd. (1961). Şerhu Nehci'l-Belâğa, C. XI, Mısır.
İbn Kesîr, İsmail b. Ömer (t.y). Tefsîrü'l-Kur'âni'l-'Azîm (Darü Kahraman), İstanbul.
İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm. (1986). Minfrâcü's-Sünneti'n-Nebevi fi nakdi kelâmi'ş-Şîati'l-Kaderiyye (nşr. Muhammed Reşâd Salim), Riyad, 1406/1986 C. II, VII.
İbn-i Kesir, (1985). Hadislerle Kur’an-ı Kerim tefsiri, Terc. Komisyon, C. IX.
İbn-i Manzûr, (1119h). Lisânu’l-Arab, Dâru’l-Maârif. Kallek, C. (1999). İbnü’l-Cevzî, Ebû Muhammed, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. XX, ss. 542-5439). TDV Yayınları, İstanbul.
Kâmil eş-Şeybî, (1962). “Takıyye: Usûlühâ ve tetavvürühâ”, Mecelletü Külliyyeti’l-âdâb, XVI, İskenderiye, s. 233-267. Karaman, H. (1991). Mukayeseli İslam Hukuku, C. II.
Kâşifu'1-Gıtâ, Ca’fer b. Hızır b. Yahyâ en-Necefî (t.y). Aslu'ş-Şîa ve Usûlühâ, Beyrut.
Kılavuz, A. S. (1984). İman-Küfür Sınırı. Marifet Yayınları, İstanbul.
----------. (1987). İslâm Akaidi ve Kelama Giriş, Ensar yayınları, İstanbul.
Köse, S. (1996). İslam Hukukunda İkrahın Sözlü Tasarruflara Tesiri Konusundaki Tartışmalar ve Sosyal Hayattaki Yanslmaları, Diyanet İlmi Dergi, 32(2), ss. 35-53.
Kummî, Ebû Cafer Muhammed b. Ali İbn Bâbeveyh. (1987). Risâletü'l-İ’tikâdâti'l-İmâmiyye (trc. Ethem R. Fığlalı), Ankara.
Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed, (1387/1967). el-Câmi' li ahkâmi'l-Kur'ân (Ebû îshak İbrahim), I-XX, Kahire.
Küçük, A. (2009). “Kur’ân’da İkrah Kavramı ve Dinde Zorlama Meselesi”, Marife: Dini Araştırmalar Dergisi, 9(2), ss. 25-46.
Küleynî, Muhammed b. Yâ'kub (1388). el-Usûl mine'1-Kâfi (nşr. Ali Ekber el-Gaffârî), Tahran, c.II.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr. (2019). Kitabu’t-Tevhid, Açıklamalı Terc. Bekir Topaloğlu, İsam Yayınları.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr. (t.y.). Te'vîlâtü'l-Kur'an, Hacı Selimağa Ktp. nr. 40, 1, 76b.
Mûsevî, Abbas Ali. (t.y). Şubûhât Havle'ş-Şîa, Beyrut.
Müslim b. Haccâc. (1413/1992). el-Câmiu’s-Sahîh, İstanbul: Çağrı Yayınları.
Nesaî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali. (2001). es-Sünenü'l-Kübra, Thk: Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, Müessesetü'r-Risâle, C. I-XXII.
Nesefî, Ö. (1973). İslam İnancının Temelleri Akaid, Terc. Şerafeddin Gölcük.
Öz, Mustafa (2010). “Takıyye”. TDV İslâm Ansiklopedisi, (İstanbul 2010), 39: 453-454.
Özcan, H. (1993). Matüridide Bilgi problemi, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
Pezdevî, Ebü’l-Yüsr Muhammed. (2017). Ehl-i Sünnet Akaidi, Terc. Şerafeddin Gölcük, Kayıhan Yayınları.
Razi, F. (1996). Mefatihu’l-Gayb, Terc. Heyet, Tefsir-i Kebir, C. XV, Akçağ Yayınevi.
Sarı, M. (t.y.). Arapça-Türkçe Lügat.
Serahsî, Şemsüleimme. (1331). el-Mebsût. (Matbaatü's-Saâde), Mısır.
Sevindik, E. (2008). İkrah, [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bililer Enstitüsü.
Sinanoğlu, M. (2000). “İman”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. XXII, ss. 212-214, TDV Yayınları, İstanbul.
Sivasi, Kemalüddîn İbnü’l-Hümam. (2017). Kitabu’l Müsayere, Çev., Harun Işık, Kimlik Yayınları.
Şakra, Muhammed İsa Zeki İsa. (1987). el-İkrah ve Eseruhu fi’t-Tasarrufat.
Şerîf er-Radî, (1406). Hakâʾiku’t-teʾvîl fî müteşâbihi’t-tenzîl, Tahran, c.V.
Şeyh Müfîd, Muhammed b. Nu’mân. el- Hârisî el-Ukberî. (1364). Şerhu 'Akâidü's-Sadûk ev Taşhîhu'l-İ'tikâd (Evâilu'l-Makâlât fi'1-Mezâhibi'l-Muhtârât -ile beraber-), (nşr. Hîbetu'd-Dîn eş-Şehristânî), Tebriz.
Şirâzî, N. Mekârîm. (1992). Takiyye Siper-i Berayi Mücadelehâ-i Amikter, (trc. Hasan Uzunçam), İstanbul.
Tabâtabâî, Muhammed Husayn. (1975). Shi'ite İslâm, (trc. Sayyid Husayn Nasr), New York.
Taberî, Muhammed b. Cerîr. (1314). Câmi'u'l-beyân fi't-tefsîri bi'l-me'sûr (Matbaatü'l-Meymeniyye), Mısır.
Teber, H. C. (2021). Kur’ân-ı Kerîm’de Akıl ve Kalp Kavramları ve Bunların Biribiriyle Münasebetleri, İlahiyat Yayınları, Ankara.
Teftâzânî, Sa’düddîn. (2019). Makâsıdu’l-Kelâm fî ‘Akâidi’l-İslâm: Kelâm İlminin Maksatları, Çev., İrfan Eyibil, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
Teftâzânî, Sa’düddîn. (t.y.). Şerhu’t-Telvîh Alâ’t-Tevdîh, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, C. I-II.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. (1356/1937). el-Câmiʿu’s-sahîh (nşr. Ahmed M. Şâkir), Kahire.
Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. (1960). Hak Dini Kur'an Dili, Yeni Mealli Türkçe Tefsir (Nebioğlu basımevi).
Yörükan, Y. Z. (2001). İslâm Akaid Sisteminde Gelişmeler, Haz., Turhan Yörükan, Kültür Bakanlığı Yayınları.
Yücesoy, H. (2020). “Mihne”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Ankara. 30: 26-28.
Zemahşerî, Muhammed b. Ömer. (t.y.). el-Keşşâf 'an Haka'iki Gavâmizi't-Tenzîl ve 'Uyûni'l-Ekavîl fî Vücûhi't-Te'vîl (Daru’l-Mushaf), Kahire.
Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Bahadır. (1413/1992). el-Bahrü’l-Muhît fî Usûli’l-Fıkh, Nşr. Abdülkâdir Abdullah el-Ânî, Vezâretü'l-Evkâf ve'ş-Şuûni’l- İslâmiyye.
Zeydân, A. (1973). el-Vecîz fî Usûli’l-Fıkh.
Zuhayli, V. (1984). Fıkhu’l-İslâmî ve Edilletühü, Terc. Heyet, İslam Fıkhı Ansiklopedisi, C. VI.