Tuva Türkçesinde Yansıma Sözler

Yansıma sözler, genel olarak doğadaki sesleri taklit yoluyla yansıtan sözler olarak tanımlanır. Türk dilinin bu konuda geniş söz varlığı ve söz yapım yolları vardır. Tuva Türkçesinde de yansımalar, anlam ve şekil bakımından karakteristik özellikler taşımaktadır. Anlam yönünden; bu yansıma sözlerin, sesle birlikte çeşitli görünüş ve durumları da yansıtan geniş bir kapsamı olduğu görülür. Bu nedenle, bu çalışmada Tuvacadaki yansımalar “ses yansımalı” sözlerle birlikte, “görünüş ve hareket yansıtanlar” ve “duygu ve durumları yansıtanlar” olmak üzere üç grupta incelenmiştir. Bu sözcükler, her bir grupta anlam ayrıntılarına göre sınıflandırıldıktan sonra ses ve yapı özellikleri bakımından değerlendirilmiştir. Son olarak yansımaların cümlede kullanılış özelliklerine değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Tuva Türkçesi, yansıma sözler, anlam bilgisi, şekil bilgisi, ses bilgisi

Onomatopoeic Words In Tuvan

Onomatopoeia is generally defined as the words reflect the sounds in the nature imitatively. Turkic has a wide vocabulary and word formation process in this area. Onomatopoeic words have typical features in terms of their meanings and forms in Tuvan language as well. With regard to their meanings, it is seen that these words have a wide scope including various appearances and situations along with sounds. Therefore, in this study, onomatopoeic words in Tuvan have been analysed in those three groups: “words imitating sounds”, “words imitating appearances and actions” and “words imitating emotions and situations”. After classifying them according to their meanings, we examined them in terms of phonetic and morphological features in each section. Finally, usage features of onomatopoeic words in sentence have been mentioned.

Keywords:

Tuvan, onomatopoeia imitative words, mimetic words, semantics, morphology, phonology.,

PDF

___

ARIKOĞLU, Ekrem ve B. BORBAANAY, (2007), Tuva Destanları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ARIKOĞLU, Ekrem, (2007), “Tuva Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri, (Ed. A. B. Ercilasun), Ankara: Akçağ Yayınları, 1150-1228.
AŞMARİN, N. İ. (1918), Osnovı Çuvaşskoy Mimologii (O podrajatel’nıh slovah v çuvaşskom yazık) , Kazan.
AŞMARİN, N. İ. (1925), Podrajanie v Yazıkah Srednego Povolj’ya, İzvestiya Azerbaydjanskogo Universiteta, Obşçestvennıe Naukı, Baku.
AŞMARİN, N. İ. (1928), O Morfologiçeskih Kategoriyah Podrajaniy v Çuvaşskom Yazıke, Kazan: İzdanie Akademiçeskogo Tsentra TNKP.
BANGUOĞLU, Tahsin, (2007), Türkçenin Grameri, (8.Basım), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
DEMİRCAN, Ömer, (1996), “Türkçe Yansımaların Özüne Doğru”, Dilbilim Araştırmaları Dergisi, C: 7; 175-191.
DENY, J., (1941), Türk Dili Grameri – Osmanlı Lehçesi, İstanbul: Maarif Matbaası.
DMİTRİYEV, Nikolay K., (1927), “Beitrage zur Osmanischen Mimologie”, Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes, 34;, 105-123.
EMRE, A. Cevat, (1945), Türk Dilbilgisi, İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ERGİN, Muharrem, (2002), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınları.
ERGUN, M. ve M. AÇA, (2004), Tıva Kahramanlık Destanları I, Ankara: Akçağ Yayınevi.
HARRİSON, K. D. (2004). "South Siberian Sound Symbolism", Languages And Prehistory Of Central Siberia, (Ed. E. Vajda), 199-213.
HATİBOĞLU, Vecihe, (1981), Türk Dilinde İkileme, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
HINTON, L., NICHOLS, J. ve OHALA, J. J. (1994), “Introduction: Sound-symbolic processes”, Sound Symbolism (Ed. Hinton, L., Nichols, J ve Ohala J. J.), Cambridge University Press, Cambridge, 1-12.
İSHAKOV, F. G. ve A. A. PAL'MBAH, (1961), Grammatika Tuvinskogo Yazıka - Fonetika i Morfologiya, Moskva: İzdatel'stvo Vostoçnoy Literaturı.
JENDRASCHEK, Gerd, (2001), “Semantic and Structural Properties of Turkish Ideophones”, Turkic Languages, 5; 88-103.
KARAAĞAÇ, Günay, (2013), Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KONONOV, A. N., (1956), Grammatika Sovremennogo Turyetskogo Literaturnogo Yazıka, Moskva-Leningrad: İzdatel’stvo Akademii Nauk SSSR.
KORKMAZ, Zeynep, (2007), Gramer Terimleri Sözlüğü, (3.Baskı), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KORKMAZ, Zeynep, (2009), Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, (3. Baskı), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
LESSİNG, D. Ferdinand, (2017), Moğolca-Türkçe Sözlük, (Çeviren: Günay Karaağaç), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
MONGUŞ, D. A., (2003), Tolkovıy Slovar' Tuvinskogo Yazıka I/Tıva Dıldıŋ Tayılbırlıg Slovarı I, Novosibirsk: Nauka.
MONGUŞ, D. A., (2011), Tolkovıy Slovar' Tuvinskogo Yazıka II/Tıva Dıldıŋ Tayılbırlıg Slovarı II, Novosibirsk: Nauka.
RASSADİN, V. İ., (1978), Morfologiya Tofalarskogo yazıka v sravnitel'nom osveşçenii, Moskva. Nauka.
SARIŞAHİN, Dilber, (2017), “Problemı i Perspektivı İzuçeniya Zvukoizobrazitel’noy Leksiki Turyetskogo Yazıka”, Gramota, 5 (71); 144-147.
SAT, Ş. Ç. ve E. B. SALZINMAA, (1980), Amgı Tıva Literaturlug Dıl, Kızıl: Tıvanıŋ Nom Ündürer Çeri.
SİMTCHİT, Kyzyl Maadyr, (2002), Tuva Türkçesinin Şekilbilgisi (Türkçenin tarihsel dönemleri ile karşılaştırmalı olarak), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
TATARİNTSEV, B. İ., (2000), Etimologiçeskiy Slovar Tuvinskovo Yazıka I, Novosibirsk: Nauka.
TEKİN, T. (1982), “On the Structure of Altaic Echoic Verbs in {-KIrA}”, Acta Orientalia Academiae Scientarum Hungaricae, 36 (1-3), 503-513.
TENİŞEV, E. R., (1968), Tuvinsko-Russkiy Slovar, Moskva: İzdatel'stvo "Sovyetskaya Entsklopediya".
THOMPSON, Arthur Lewis, Do, Youngah, (2019), “Deﬁning iconicity: An articulation-based methodology for explaining the phonological structure of ideophones”, Glossa: A Journal of General Linguistics, 4 (1); 1-40.
TİŞİNA, Elena V. (2010), Russkaya Onomatopeya: Diahronnıy i Sinhronnıy Aspektı İzuçeniya, Volgograd: Volgogradskiy Gosudarstvennıy Pedagogiçeskiy Universitet.
TOSUN, İlker, (2017), “Tuva Türkçesinde {+Gır(A)-} Eki”, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 11; 505-519.
TÜRKAY, Kaya, (1978), “Kaşgarlı’nın Derlediği Yansıma Sözler”, Ömer Asım Aksoy Armağanı, (Haz. M. Canpolat, S. Tezcan ve M. Ş. Onaran), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 241-157.
VAJDA, Edward, (2003), “Review of Ideophones ”, Language, 79; 823-824.
VARDAR, Berke, (2002), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual.
VORONİN S. V. (2004), Angliyskiye Onomatopı Fonosemantiçeskaya Klassifikatsiya, Sank-Peterburg: İnstitut İnostrannıh Yazıkov.
ZÜLFİKAR, Hamza, (1995), Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kısaltmalar:
ATLD: Amgı Tıva Literaturlug Dıl [Ş. Ç. Sat ve E. B. Salzınmaa (1980)]
TS I: Tolkovıy Slovar' Tuvinskogo Yazıka I/Tıva Dıldıŋ Tayılbırlıg Slovarı I [D. A. Monguş (2003)]
TS II: Tolkovıy Slovar' Tuvinskogo Yazıka I/Tıva Dıldıŋ Tayılbırlıg Slovarı II [D. A. Monguş (2011)]
TRS: Tuvinsko-Russkiy Slovar [E. R. Tenişev (1968)]
GTY: Grammatika Tuvinskogo Yazıka - Fonetika i Morfologiya [F. G. İshakov ve A. A. Pal'mbah (1961)]
TD: Tuva Destanları [E. Arıkoğlu ve B. Borbaanay (2007)]
TKD I: Tıva Kahramanlık Destanları I [M. Ergun ve M. Aça (2004)]