Rol Kuramı İle Fiillerin Anlambilimsel Kategorilerinin İlişkisi: İyi Ve Kötü Prens Öyküsü Örneği

İstem, dilin kendi içinde sistemini sürdürebilmesi için kelime kategorilerinin başka biçimbirimlere ihtiyaç duymasıdır. Fiilden, isme kadar sözlüksel birimler cümlede belirli bir anlamı karşılamak için kendini biçimce ve anlamca bütünleyen tamlayıcıyla birlikte görünmek istemektedir. Tesnier tarafından “Bağlantılı Dil Bilgisi”, Fillmore tarafından “Durum Dil Bilgisi” ve Chomsky tarafından “Rol Kuramı” içinde ele alınan “istem” kategorisi, sözlüksel birimleri yine morfolojik birimlere ya da yine sözlüksel birimlere bağlama eğilimine işaret etmektedir. Bağlama işi, yüklemcil öge görevindeki fiil tarafından belirlenen roller çerçevesinde gerçekleşmektedir. Bu çalışmada, Rol Kuramı’ndan hareketle yüklemcil fiillerin atadığı eyleyen, deneyimci, etkilenen, harekete konu olan varlık, hedef, yer, araç, amaç, zaman gibi rollerin isteme etkisi tartışılmakta ve söz konusu rollerin metin üzerinden tespit edilen anlambilimsel fiil kategorilerine göre dağılımları ele alınmaktadır. Belirtilen alanın tespiti için artzamanlı yaklaşım benimsenerek Eski Uygur Türkçesi ile yazılmış “İyi ve Kötü Prens Öyküsü” uygulama metni olarak seçilmiştir

Anahtar Kelimeler:

Rol Kuramı, istem, anlambilimsel fiil kategorisi, bağlam , İyi ve Kötü Prens Öyküsü

İyi ve Kötü Prens Öyküsü Relation of Role Theory and Semantic Categories of Verbs: A Case of İyi ve Kötü Prens Öyküsü

Valency, is the need for other forms of word categorization so that language can sustain its system in itself. Lexical units from verbs to nouns appear together with formative and meaningful complements to meet a specific meaning. Valency has been handled in the theories like “Dependence Grammar” by Tesnier, “Case Grammar” by Fillmore, and “Theta Theory” by Chomsky. It explains the tendency to link morphological units together. This link is created within the framework of the roles defined by the verb in the predicate task. In this study the effect of the agent, experiencer, direct object, indirect object, target, place, instrument, goal, and time on valency in the framework of Theta Theory will be discussed. These roles will be analysed according to the semantic categories of the verbs that are determined in the text “İyi ve Kötü Prens Öyküsü” written in Old Uighur via diachronic perspective

Keywords:

Role theory, valency, semantic verb category, context, İyi ve Kötü Prens Öyküsü,

PDF

___

ASLAN DEMİR, Sema (2016), Görünüş Kategorisi: Türkmence Örneği, Ankara: Grafiker Yayınları.
BARUTÇU ÖZÖNDER, Sema (2011), “Türk Dilinde Fiil ve Fiil Çekimi”, Türk Gramerinin Sorunları I-II Toplantı Bildirileri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
BLACK, Cheryl A. (1999), A step-by-step Introduction to the Government and Binding Theory of Syntax, ABD: Summer Institute of Linguistics.
CHAFE, Wallace L. (1970), Meaning and the Structure of Language, Chicago: University of Chicago Press.
CHOMSKY, Noam (1957), Syntactic Structure, Mouton Publishers, Paris: The Hagua.
CHOMSKY, Noam (1981), Lectures on Government and Binding, Dordrecht: Foris Publications.
DOĞAN, Nuh (2011), Türkiye Türkçesi Fiillerinde İsteme Göre Anlam Değişiklikleri, Doktora tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
DOĞAN, Nuh (2014), “Çok İşlevlilik Açısından Türkçe Edatların Söz Dizimsel ve Anlam Bilimsel Yapısı”, Dil Araştırmaları, S. 15: 105-119.
DOĞAN, Nuh (2015), “Türkçe Sıfatların İstem Bilgisi”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C. 12, S. 3: 77-90.
DOĞAN, Nuh (2016), “İstem Sözlükleri ve Türkçe”, The Journal of Academic Social Science Studies, N 42, III: 251-268.
DOĞAN, Nuh (2017), “Türkçe Fiillerin Anlambilimsel Sınıfları”, Uluslararası Dil ve Edebiyatta Modernleşme ve Gelenek Sempozyumu, Karabük: Karabük Üniversitesi.
ERCİLASUN, Ahmet Bican (2004), Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
FILLMORE, Charles J. (1968), The Case for Case. Universals in Linguistic Theory, (Ed. Bach and R. Harms), New York, Holt, Rinehart, and Winston.
GENCAN, Tahir Nejat (2001), Dilbilgisi, Ankara: Ayraç Yayınları.
GÜLENSOY, Tuncer (2007), Türkiye Türkçesinde Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
HAEGEMAN, Liliane (1994), Introduction to Government and Binding Theory, Oxford UK and Massachusetts USA: Blackwell.
HAMILTON, James Russell (1998), İyi ve Kötü Prens Öyküsü, (Çev. Vedat Köken) Ankara: TDK Yayınları.
KAHRAMAN, Tahir (1996), Çağdaş Türkiye Türkçesindeki Fiillerin Durum Ekli Tamlayıcıları, Ankara: TDK Yayınları.
KARAAĞAÇ, Günay (2012). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
KARADOĞAN, Ahmet (2009), Türkiye Türkçesinde Kılınış, Ankara: Divan Kitap.
KARADOĞAN, Ahmet; HİRİK, Erkan (2015), “Türkçe Fiillerde Kılınış Türlerinin Dil Öğretimindeki Yeri Üzerine”, International Journal of Languages’ Education and Teaching: 48-59.
KARAHAN, Leyla (1997), “Fiil-Tamlayıcı İlişkisi Üzerine”, Türk Dili, S. 549: 209-213.
KERİMOĞLU, Caner (2014), Genel Dilbilime Giriş, Ankara: Pegem Akademi.
KETTNEROVÁ, Václava, LOPATKOVÁ, Markéta, HRSTKOVÁ, Klára (2008), “Semantic Classes in Czech Valency Lexicon”, 11th International Conference: Text, Speech and Dialogue, Czech Republic: Brno: 109-116.
KORHONEN, Anna; BRISCOE, Ted (2004), “Extended Lexical-Semantic Classification of English Verbs”, Proceedings of the HLT/NAACL Workshop on Computational Lexical Semantics, MA: Boston.
KORKMAZ, Zeynep (2007), Türkiye Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
KURAM, Kadri (2006), Türkçede Yer Öbeklerinin Bazı Sözdizimsel Özellikleri, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
LEVIN, Beth (1993), English Verb Classes and Alternations a Preliminary Investigation, Chicago and London: The University of Chicago Press.
LEVIN, Beth (2015), “Verb Classes Within and Across Languages”, Valency Classes: A Comparative Handbook, (Ed. B. Comrie ve A. Malchukov), Berlin: De Gruyter: 1627- 1670.
MIKELIĆ PRERADOVIĆ, Nives (2010), “Semantic classification of verbs in Crovallex”, 4th WSEAS International Conference on Recent Advances in Computer Engineering and Applications, USA: Harvard University, Cambridge: 53-59.
NEVĚŘILOVÁ, Zuzana, (2010), “Semantic Role Patterns and Verb Classes in Verb Valency Lexicon”, 13th International Conference: Text, Speech and Dialogue, Czech Republics: Brno: 150-156.
ÖZKAN, Abdurrahman (1999), “Türkçede Fiil-Tamlayıcı İlişkisi ve Fiillerin İstem Değiştirmesi”, Arayışlar-İnsan Bilimleri Araştırmaları, 1: 125-143.
ÖZKAN, Abdurrahman (2011), “Eski Anadolu Türkçesindeki Bazı Fiillerin Hâl Ekli Tamlayıcıları ve Bu Tamlayıcılarda Zaman İçinde Görülen Değişiklikler”, Turkish Studies, C 6, 1: 521-532.
SEV, Gülsel (2001), Etmek Fiiliyle Yapılan Birleşik Fiiller ve Tamlayıcılarla Kullanılışı, Ankara: TDK Yayınları.
ŞİRİN USER, Hatice (2016), Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi, Ankara: TDK Yayınları.
TUĞCU, Perihan (2009), Türkçede Belirleyici Öbeği, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
TULUM, Mehmet Mahur; AZILI, Kenan (2015), Eski Uygurca Edgü Ögli Tigin Anyıg Ögli Tigin: (İyi Niyetli Şehzade-Kötü Niyetli Şehzade) Burkancı Seyirlik Eser, İstanbul: Türkiyat Doğu Kütüphanesi.
UĞURLU, Mustafa (2003), “Türkiye Türkçesinde “Bakış” (“Aspekto Tempora”)”, Türkbilig, S. 5: 124-133.
UZUN, Nadir Engin (2000), Anaçizgileriyle Evrensel Dilbilgisi ve Türkçe, İstanbul: Multilingual.
YAYLAGÜL ÜSTÜNEL, Özen (2016), “Orhun Türkçesi’nde Lokatif Alanı”, Türkbilig, S.31: 73-84.
YAYLAGÜL, Özen (2010), “Türkiye Türkçesindeki Duygu Fiilleri”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C. 7, S. 4: 100-111.
YAYLAGÜL, Özen (2015), Göstergebilim ve Dilbilim, Ankara: Hece Yayınları.
YILDIZ, Hüseyin (2017), “Türk Dilinde Fiillerin Semantik Sınıflandırılması Problemi”, Journal of Turkish Language and Literature, C. 3, S. 1: 337-362.