KÜLTÜR ve BİLİM TARİHİNDE İSKENDER’LE BİR YOLCULUK: “İSKENDERNÂME” VE “ACÂİBÜ’L- MAHLÛKÂT” TÜRÜ ESERLERİN KÖKENLERİ VE İLİŞKİLERİ

Mezopotamya/ Sümer medeniyetinde doğup antik Yunan felsefe okulunda sistematize edilen kozmoloji, astronomi, coğrafya ve zooloji türünde eserler, antik Yunan’dan İskenderiye okuluna kadar önemli bir gelişim geçirmiştir. Bu türdeki eserlerin İslam dünyasındaki çevirilerinin önemli bir kısmı “Acâibü’l-mahlûkât” adını taşıyan yarı ampirik yarı fantastik metinlerdir. Kazvînî’nin “Acâibü’l-Mahlûkât”ı Türkçeye en çok tercüme edilen eser olmuştur. Ahmed-i Bîcân, tercümesinin girişinde tür hakkında önemli bilgiler verir. Bunlardan biri de türü, “İskendernâme” metinleriyle ilişkilendirmemize destek olan ifadedir. Ahmed-i Bîcân, İskender zamanında büyük hakîmlerin toplanıp yerler ve göklerin mahiyetine dair kararlar verdiklerini söyler. Bu ifade, İskendernâme’lerde Sokrates, Hipokrat, Platon ve Aristoteles’in, anakronik olmasına rağmen, neden İskender’in hocaları olarak anıldığını gösterir. Çalışmada, “Acâibü’l- Mahlûkât”larla, “Alexander Romence”lar, bazı antik dönem tarihleri ve İskendernâme metinleri üzerinde karşılaştırmalı okumalar yapılmıştır. Böylece İskendernâme ve Acâibü’l- Mahlûkât metinlerinden doğan, kültür ve edebiyatımızda geniş yansımaları olan bazı unsurların kökenlerine ulaşma hedeflenmektedir. Buradan sağlanan verilerle Klasik Türk Edebiyatında “dünya”, “coğrafya”, “astroloji” “kozmogoni” ve çeşitli bilimlerle ilişkili sembolik- alegorik yapıların altında yatan ilmî ve kültürel örüntüye ışık tutmak ve ilgili literatüre katkı sağlamak amaçlanmaktadır. Zira bilimlerin kültürel varlığı edebi eserlerde yaşamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Alexander Romance, İskendernâme, Acâib’ül- mahlûkât, bilim tarihi

A Journey With Alexander The Great Through in the History Of Science And Culture: The Origins And Relations Of The Works Like "Alexandrian Texts" And “Acâibü'l Mahlûkât"

Works related to cosmology, astronomy, geography and zoology had improved themselves significantly from ancient Greek to Alexandria school some of which are translations to Islamic world, named as “Acâibü’l- Mahlûkât”. Kazvînî’s work was translated to Turkish the most. The first translator of Kazvînî Ahmed-i Bîcân indicates in his work that during the time of Alexander, supreme judges gathered to determine the fate of the earth and the sky. That declaration reveals why Sokrates, Hypocrat, Platon and Aristoteles were mentioned as the scholars of Alexander in Alexandrian text.In this work, it is aimed to reach the roots of some elements arising from Alexandrian and Acâibü’l- Mahlûkât texts. Through the accumulated data, illuminating the scientific and cultural pattern underlying the symbolic and allegorical structures related to “world” , “geography”, “astrology”, “cosmogony” and the other sciences in ancient Turkish literature and contributing concerning literature are aimed since the cultural existence of the sciences lives in the literary works.

Keywords:

Alexander Romance, İskendernâme, Acâibü’l- Mahlûkât, history of science,

PDF

___

ADIVAR, Adnan(1970). Osmanlı Türklerinde İlim, İstanbul: Remzi Kitabevi.
AKDOĞAN, Yaşar (2012). İskender-nâme. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
AKSOY, Gürsel (2016). Aristoteles’e Atfedilen Kitâbü’l- Ahcâr; Giriş- Çeviri-Değerlendirme, Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü/ Bilim Tarihi ABD.
ARSLAN, Ahmet (2006). İlkçağ Felsefe Tarihi. İstanbul Bilgi Üniversitesi.
ARSLAN, Ahmet (1999). İslam Felsefesi Üzerine, Ankara: Vadi Yay.
AVCI, İ. (2013). Türk Edebiyatında İskendername’ler ve Ahmed-i Rıdvan'ın İskendername'si, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
AYÇİÇEĞİ, B. (2018). Behiştî Ahmed’in İskender-nâme’si (İnceleme-Metin). Kültür ve Turizm Bakanlığı Web site: http//ekitap. kulturturizm. gov. tr.
AYDIN, C. (1992). “Batlamyus”, DİA, C.V:196-199.
AYIK, Hasan (2005). “Felsefi Kavramların Oluşmasında Farabî’nin Rolü”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: IV, sayı: 7-8: 77-94.
AYDINLI, O. (2007). “Süryani Bilginlerin Çeviri Faaliyeti ve Mu’tezilî Düşünceye Etkisi”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6 (11): 7-33.
BAYRAKDAR, Mehmet (2004). “İslâm Düşüncesi: Etkilenmesi ve Etkisi”, İslâmiyât, 7:2.
BAYRAKDAR, Mehmet(1997). İslam Felsefesine Giriş, Ankara: TDV Yayınları.
BERG, B. (1973). “An early Source of the Alexander Romance”. Greek, Roman, and Byzantine Studies, 14 (4): 381-387.
CEVİZCİ, A. (2010). Felsefe Tarihi: Thales’ten Baudrillard’a (2. Basım). İstanbul: Say Yayınları.
COPLESTON, F. (1990). Felsefe Tarihi: Yunan ve Roma Felsefesi (1. Cilt). (Çev: A. Yardımlı), İstanbul: İdea Yayınları.
DİODORUS, Siculus, (1989). Bibliotheca Historica (Translated by. C. H. Oldfather), London: Harvard University Press.
HAMİLTON, J. R. (1973). Alexander the Great . University of Pittsburgh Press.
GÜNER, İbrahim (2017). Coğrafyanın Gelişimi, Genel Coğrafya, Ankara: Pegem Yayınları.
KAYACIK, A. (2018). “İskenderiye Okulu ve Tıbbî-Mantıkî Gelenek”. Bilimname, 35: 2.
KUT, Günay (2012). Acâibü’l-Mahlûkât ve Garâyibü’l-Mevcûdât, İstanbul: Türkiye Yazma Eser Kurumu Başkanlığı.
KUTLAR, Fatma Sabiha (2005). Klâsik Dönem Metinlerinde Değerli Taşlar ve Risâle-i Cevâhir-nâme, Ankara: Öncü Kitap.
LEVEND, A. S. (1967). Ali Şîr Nevâyî, III Cilt, Ankara: TTK Basımevi.
MUM, Cafer (2018). Ahmedî’nin İskender-Nâme Mesnevisinde Bir Aşk-nâme:“Işkıyyât-ı İskender”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 6, (13): 318-342.
NETTON, I. R. (2012). The Alexander Romance in Persia and the East, Barkhuis.
PETERS, F. E. (1968). Aristotle and the Arabs: The Aristotelian Tradition in Islam, New York University Press.
RİTTER, Hellmut (2011). Doğu Mitolojisinin Edebiyata Etkisi, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
ROMM, J. (Ed.). (2005). Alexander the Great: Selections from Arrian, Diodorus, Plutarch, and Quintus Curtius, Hackett Publishing.
RUFUS, Q. Curtius (2005). The History of Alexander. Penguin UK.
RUSSELL, Bertrand (2012). Batı Felsefesi Tarihi ( Çev. Ahmet Fethi). İstanbul: Alfa Yayınları.
SANDERSON, M. (1999). “The Classification of Climates from Pythagoras to Koeppen”. Bulletin of the American Meteorological Society, 80 (4): 669-674.
SAYILI, Adnan (1999). Bilim Tarihi. Ankara: Gündoğan Yayınları.
SEZGİN, Fuat (2008) , İslam’da Bilim ve Teknik, (çev. Abdurrahman Ali), İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları.,
STEVENSON, E. L., (1932). The Geography of Claudius Ptolemy, New York Public Library.
UNAT, Y. (2008). “Fergânî’nin ‘Astronominin Özeti ve Göğün Hareketlerinin Esasları’ Adlı Astronomi Eseri”. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 405-423.
STONEMAN, R. (1991). The Greek Alexander Romance. Penguin UK.
PLUTARKHOS (2007). Paralel Yaşamlar, İskender ve Caesar, (Çev. Furkan Akderin) İstanbul: Alfa Yayınları.
WOLLOHOJİAN, A. M.(1969). The Romance of Alexander the Great by Pseudo-Callisthenes. New York: Columbia University Press (http://www.attalus.org/info/alexander.html, Er. T. 03.01.2020)
https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10667,ahmediskendernameyasarakdoganpdf.pdf?0