19827

BİR BATILININ GÖZÜNDEN 18. YÜZYILDA ÇUVAŞLAR: JOHANN GOTTLİEB GEORGİ VE ÇUVAŞLARA İLİŞKİN KAYITLARI

18. yüzyıl, Çarlık Rusyası topraklarında çok sayıda araştırma gezisinin düzenlendiği önemli bir dönem olarak bilinmektedir. Söz konusu araştırma gezilerinde elde edilen malzemeler bugün bile doğa bilimleri ve sosyal bilimlerin birçok alanı için değerini korumaktadır. Söz konusu bilimsel gezilere birçok saygın bilim adamı katkıda bulunmuştur. Bu bilim adamlarından birisi de Johann Gottlieb Georgidir. Orenburg, Astrahan, Kazan Ekspedisyonlarında (1768-1774) görev alan Georginin, bu bölgelerde yaşayan halklara ilişkin kayıtları da son derece önemlidir. Bu yazıda Johann Gottlieb Georginin Beschreibung aller Nationen des Russischen Reichs adlı eserinde Çuvaşlara ilişkin olarak kaydettiği folklor ve dil malzemesi ortaya konulup değerlendirilecektir.

Chuvash at the 18th Century through the Eye of a Westerner: Johann Gottlieb Georgi and His Records of Chuvash People

18th century is known to be an important period of time when many research excursions were organized in the lands of Russian Empire. Materials gathered from these mentioned research excursions, preserve their importance even today for several fields of natural and social sciences. Many respectable scientists contributed to these scientific excursions. One of these scientists is Johann Gottlieb Georgi. The records pertaining to the people living in these regions provided by Georgi who participated in Orenburg, Astrakhan, and Kazan Expeditions (1768-1774) are highly significant. In this article, the folklore and language materials regarding the Chuvash people presented by Johann Gottlieb Georgi in his work entitled Beschreibung aller Nationen des Russischen Reichs will be introduced and examined.

___

AGYAGÁSİ, K. (1982), On the Edition of Chuvash Literary Sources Chuvash Studies, Budapest: Akadémiai Kiadó, s. 7-18

ARIK, D. (2005), Hıristiyanlaştırılan Türkler (Çuvaşlar), Ankara: Aziz Andaş Yayınları.

AŞMARİN, N. İ. (1982), Vvedeniye v Kurs Çuvaşskoy Narodnoy Slovesnosti, Çuvaşskiy Folklor Spetsifika Janrov, Çeboksarı.

............., (1994-2000), Slovar Çuvaşskogo yazıka − Çĭvaş Sĭmahĩsen Kĩneki, 17 Cilt, Çeboksarı: Russika. (=ÇSK).

BAYRAM, B. (2010), Çuvaş Türklerinin Kahramanlık Anlatmaları (Alplar), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.

FEDOTOV, M. P. (1987), İssledovateli Çuvaşskogo Yazıka, Çeboksarı: Çuvaşskoye Knijnoye İzdatelstvo.

GEORGİ, J. G. (1776), Beschreibung aller Nationen des Russischen Reichs, ihrer Lebensart, Religion, Gebräuche, Wohnungen, Kleidung und übrigen Merckwürdigkeiten, St. Petersburg.

............., (1780), Russia: or, a compleat historical account of all the nations which compose that Empire, London: Printed for J. Nichols, T. Cadell, H. Payne, N. Conant.

............., (1799), Opisanie vseh obitayuşçih v Rossiyskom gosudarstve narodov. İh jiteyskih obryadov, obıknoveniy, odejd, jiliş, uprajneniy, zabav, veroispovedaniy i drugih dostopamyatnostey, Sanktpeterburg: İmperatorskoy Akademii Nauk.

GORDOYEV, F. İ. (1979), Etimologiçeskiy Slovar Mariyskogo Yazıka Tom I (A-B), Yoşkor-Ola: Mariyskoye Knijnoye İzdatelstvo.

HEİN, O. (1964), Georgi, Johann Gottlieb, Neue Deutsche Biographie 6, s. 242; http://www.deutsche-biographie.de/pnd136429157.html, 15, 12, 2014.

Hrestomatiya po kulture çuvaşskogo kraya, Dorevolyutsionnıy period (2011), Çeboksarı: Çuvaşskoye Knijnoye İzdadelstvo (=Hrestomatiya)

İVANOV-ORKOV, G. N. (2009), Sarĭ Çuvaşskaya Éntsiklopediya, C. 3, Çeboksarı: Çuvaşskoye Knijnoye İzdatelstvo.

............., (2011a), Huşpu Çuvaşskaya Éntsiklopediya, C. 4, Çeboksarı: Çuvaşskoye Knijnoye İzdatelstvo.

............., (2011b), Surpan Çuvaşskaya Éntsiklopediya, C. 4, Çeboksarı: Çuvaşskoye Knijnoye İzdatelstvo.

KÖHLER, M. (2012), Russische Ethnographie und imperiale Politik im 18. Jahrhundert, Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.

MATVEYEV, G. B. (2011), Hĩrlĩ Şır, Çuvaşskaya Éntsiklopediya, C. 4, Çeboksarı: Çuvaşskoye Knijnoye İzdatelstvo.

PETROV, N. P. (1978), Çĭvaş literatura çĩlhin istoriyĩ, Şupaşkar: Çuvaşskiy Gosudarstvennıy Universitet.

RATZEL, F. (1878), Georgi, Johann Gottlieb, Allgemeine Deutsche Biographie, s. 713; http://www.deutsche-biographie.de/pnd136429157.html, 15, 12, 2014.

RÓNA-TAS, A. (1978), An Unpublished Chuvash Wordlist in the Library of the Hungarian Academy of Sciences, Jubilee Volume of the Oriental Collection, Budapest, 159-173

SERGEYEV, L. P. (1969), O Pamyatnikah çuvaşskoy pismennosti XVIII veka, Uçenıe Zapiski Vıpusk 46, 228-263.

............., (1988), Kivĩ Çĭvaş şırulĭhĩ, Şupaşkar: Çuvaşskiy Gosudarstvennıy Universitet.

............., (2004), XVIII Ĩmĩrti çĭvaş şırulĭhĩn palĭkĩsem uçebnik-hrestomati, İ. Ya. Yakovlev Yaçĩllĩ Çĭvaş Patşalĭh Pedagogika Üniversiteçĩ.

............., A. D. Ahvanderova, (2007), Turi Dialekt XIX ĩmĩr puşlamĭşĩnçi leksika, Şupaşkar: Çuvaşskiy Gosudarstvennıy pedagogiçeskiy universitet.

SCHERNER, B. (1977), Arabische und Neupersische Lehnwörter im Tschuwaschischen, Wiesbaden: Franz Steiner.

SKVORTSOV, M. İ. (1985), Çıvaşla-Vırısla Slovar/Çuvaşsko-Russkiy Slovar, Moskva: Russkiy Yazık. (=ÇRS)

TROFİMOV, A. A. (2006), Ama, Çuvaşskaya Éntsiklopediya, C. 1, Çeboksarı: Çuvaşskoye Knijnoye İzdatelstvo.

VERMEULEN, Han F. (2013), Peter Simon Pallas und die Ethnografie Sibiriens im 18. Jahrhundert, Erschienen in Reisen an den Rand des Russischen Reiches: Die wissenschaftliche Erschließung der nordpazifischen Küstengebiete im 18. und 19. Jahrhundert, herausgegeben von Erich Kasten, 4775. Fürstenberg/Havel: Kulturstiftung Sibirien.