Safevi Devleti’nde Şah II. İsmail ve Muhammed Hudabende Dönemlerinde Kızılbaş Hâkimiyeti (1574-1587)

Safevi Devleti’nin kuruluşunda ana gövdeyi oluşturan Kızılbaş Türkmen kabilelerin devletin kurumsallaşmasına paralel olarak tasfiye edilmeye başlanması Kızılbaşların tepkisini ortaya çıkarmıştır. Bu durumun sonucu olarak Kızılbaş kabilelerin önde gelenleri devlet otoritesini zedeleyici davranışlar sergilemeye başlamıştır. Safevilerin ikinci hükümdarı Şah Tahmasb (1524-1576) döneminin ilk on yıllık evresinde Kızılbaşların hâkimiyetine geçici olarak son verilse de Tahmasb’ın vefatından sonra yeniden Kızılbaşların gücü ortaya çıkmıştır. Şah Abbas’ın tahta çıkışıyla birlikte devlet istikrara kavuşarak Kızılbaşların yerine “Şahseven’ler” adı verilen yeni bir zümre ortaya çıkmıştır. Ayrıca Kızılbaş kabilelerin İran’ın yerli devlet adamlarına duydukları tepki de Safevilerin istikrarsız bir yapıya evrilmelerine neden olmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Kızılbaş, Tacik, Safeviler, II.İsmail, Muhammed Hudabende

In the State of Safavid Shah II. Isma’il and Mohammad Khodabanda Period of Dominance Qızılbash

The initiation of the liquidation of the Qizilbash Turkmen tribes, which constitute the main body in the establishment of the Safavid State, parallel to the institutionalization of the state revealed the reaction of the Qizilbash. As a result of this situation, the leading figures of the Qizilbash tribes began to exhibit damaging behaviors of the state authority. Although the second reign of the Safavids, Shah Tahmasb (1524-1576), was temporarily terminated under the dominance of the Qizilbashs during the first decade of its reign, the power of the Qizilbashs emerged again after the death of Tahmasb. Shah Abbas's state of mind with the output of the state together with the establishment of a new group called "Şahsevenler" has emerged instead of the Qizilbashs . Moreover, the reaction of the Qizilbash tribes to Iran's indigenous statesmen led the Safavids to evolve into an unstable structure.

Keywords:

Qizilbash, Tajik, Safavid, II. Ismail, Muhammad Hudabende,

PDF

___

AKDAĞ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi, Yapı Kredi Yayınları, 3.Baskı, İstanbul, 2017.
EFENDİYEV, Oktay, Azerbaycan Safevi Devleti: 16.Yüzyıl, Çev: Ali Asker, İstanbul 2018
ERAVCI, Mustafa, “Safevi Hanedanı”, Türkler, C.6, Ankara 2002, 882-892.
Hasan-ı Rumlu, Ahsenü’t Tevarih, Cild-i Sevvom Neşr: Abdülhüseyin Nevai, Tahran: İntişarat-ı Esatir 1389.
HİNZ, Walter, Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd: XV. Yüzyıl’da İran’ın Milli Bir Devlet Haline Yükselişi, Çev: Tevfik Bıyıklıoğlu, Ankara, 1948.
MCCABE, Ina Baghdiantz, The Shah’s Silk ForEurope’s Silver The Eurasian Trade of The Julfa Armenians in Safavid İran and İndia (1530-17509, University of Pennsylvania, 1999.
Mir Ahmedi, Meryem, Din ve Devlet Der Asr-ı Safevi, Tahran, 1369
Muhammed b. Hidayetullah Afuşte-i Natanzî, Nekavetü’l Asar, Neşr: İhsan İşrakî, Tahran 1373.
MÜSTEVFİ, Muhammed Muhsin, Zübdetü’t Tevarih, Tahran, 1375.
Münşî İskender Beg, Târih-i ‘Âlem ’arâ-yı ‘Abbâsî, Cild-i Evvel ve Nim-i Ez Cild-i Dovvom, Neşr: İrec Afşar, Tahran: Müessese-i İntişarat-ı Emir Kebir, 1387.
NASR, Seyyid Hüseyin, Makaleler II, Çev: Şehabeddin Yalçın, İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
NEWMAN, J. Andrew, Safavid Iran Rebirth of a Persian Empire, Newyork: 2009.
NEVAİ, Abdulhüseyin, İran ve Cihan: Ez Moğol Ta Kaçariye, Müessese-i Neşr-i Hüma, Tahran 1366.
Kadı Ahmed Tetevî-Asaf Han Kazvinî, Tarih-i Elfi, Neşr: Seyyid Al-i Davud, Tahran, 1378.
SAVORY, Roger, “The Office of Sipahsalar (Commander-in Chief) in The Safavid State”, Proceeding of The Second European Conference of Iranian Studies, Edited by Bert G. Fragner, Roma 1995.
Seyyid Hasan Esterabadî, Tarih-i Sultani (Ez Şeyh Safi Ta Şah Safi), Neşr: İhsan İşrakî, Tahran: İntişarat-ı İlmi 1366.
SÜMER, Faruk, Safevilerin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Ankara 1999.
Şah Tahmasb Bin İsmail Safevi, Tezkire-i Şah Tahmasb, Tahran: İntişarat-ı Şark, 1363.
Şerefhan Bitlisi, Şerefname, Çev: Osman Aslanoğlu, Nübihar Yayınları, İstanbul 2014.
TOGAN, İsenbike, “Asya’da İmparatorluklar ve Ticaret Yöntemleri”, Tarih Vakfı. 1. Uluslararası Tarih Kongresine Sunulan Bildiriler (Osmanlı’dan Cumhuriyet’e: Problemler; Tartışmalar; Araştırmalar), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1999, 132-145.