Cengizlilerin Tarihi Üzerine Arapça Bir Metin: Tarih-i Selâtîn-i Tatar Han

On altıncı yüzyılda Buhara’da yaşamış olan Nakşibendi şeyhlerinden tarihçi Muhammed Bek b. Yar Muhammed b. Hace Muhammed, Şeybanî idaresinin yıkıldıktan sonra, İç Asya’nın Türk, Moğol, Tatar ve Ruslarının tarihi üzerine Arapça bir metin yazmıştır. Bu kitaba kendi ismini, ‘Şeyh Muhammed Bek Tarihi’ adını verdi. Anlaşılıyor ki, bu kitabın bir bölümü zamanımıza ulaştı. ‘Tarih-i Selâtîn-i Tatar Han’ adını verdiği bu bölüm, Türk, Tatar ve Moğol destanları ile başlar. Bu metin ne Arapça ne de başka dillerde yayımlanmıştır. Bu yazmayı Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesinde 2006’da çalışırken şans eseri buldum. Buharalı Sünni bir tarihçi olan Şeyh Muhammed Bek Cengizlilerin İslam Dünyasına, Hindistan, Bengal ve Arabistan dâhil olmak üzere, yaptıkları katkıları öğretmek amacıyla yazmıştır. Bu eserde dönemin önemli İslam âlimleri ile ilahiyatçıların biyografileri de bulunabilir. Bu yazımda bu metni Arapçadan Türkçeye çevirdim ve bazı yorumlar yaptım. Bildiğim kadarıyla tam metin kayıptır. Bu metinden yetmiş küsur sayfalık küçük bir bölümü zamanımıza ulaşmıştır. Diğer sayfaların kaderi bilinmiyor. Bu yazmanın ilk sahibi on sekizinci yüzyıl Osmanlı sadrazamı Halil Hamid Paşa’dır. Elimizdeki yazma, kötü bir kopyadır ve kâtibi bilinmemektedir.

Anahtar Kelimeler:

Cengizliler, Türkler, Moğollar, Ruslar, Tatarlar, Buhara

PDF

___

KAYNAKLAR
I-Yazma Eser: Şeyh Muhammed Bek, Tarih-i Selâtîn-i Tatar, No. 692, Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, Mecmua’nın içinde, yaprak: 1b-5b.
II-Basılı Eserler: Erdoğru, M. Akif, ‘Kâtip Çelebi’de Türkistan’, Tarihin İçinden, Doğumunun 65. Yılında Prof. Dr. Ahmet Özgiray’a Armağan, İstanbul, 2006, s. 237-249 Ivanics, Maria ve Usmanov, Mirkasym A., Das Buch der Dschingiz-Legende (Daftar-ı Cingiz-nama) I, Szeged Macaristan 2002. Kafalı, Mustafa, ‘Batu Han’ mad. DİA, 5, İstanbul, 1992, s. 209. Kamalov, İlyas (Haz.), Ötemiş Hacı, Çengiz-Nâme, Ankara, 2009, TTK yayınları Kılıç, Mahmud Erol, ‘Nimetullah-ı Velî’ mad. DİA, 33, İstanbul, 2007, 134-135. Konukçu, Enver, ‘Bengal’, DİA, 5, İstanbul, 1992, s.438-39. Öngören, Reşat, ‘Cüveynî’, DİA, 35, İstanbul, 2008, s. 390 Öztuna, Yılmaz, Devletler ve Hanedanlar, İslâm devletleri, I. Cilt, Ankara, 2005, 3. Baskı, Kültür ve Turizm Bakanlığı yayınları Sıddıkqui, Iktidar Husain, ‘Malva’, DİA, 27, İstanbul, 2003, s. 547-8 Siyid Athar Abbas Rızvi, ‘Keşmir’ mad, DİA, 25, İstanbul, 2002, 326. Togan, Z. Velidi, Umumi Türk Tarihine Giriş, I, İstanbul 2019, 2. Basım. Yavuz, Yusuf Şevki, ‘Beyzavi’, DİA, 6, İstanbul, 1992, s. 104 Yazıcı, Tahsin, ‘Hemedanî, Emir-i Kebir’ mad. DİA, 19, İstanbul, 1998, s.187 Yuvalı, Abdülkadir, ‘Çağatay Hanlığı’, DİA, 8, İstanbul, 1993, s.177.