Bu çalışma, Türk ve Azerbaycan romanında din olgusu ve din adamı tipolojisinin nasıl bir bakış açısıyla ele alındığını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Nitekim, yirminci yüzyılın başlangıcı Azerbaycan ve Türk edebiyatlarında dinî hurafelerin eleştirildiği birçok eser kaleme alınmıştır. Bilindiği üzere, Türk edebiyatında özellikle Reşat Nuri Güntekin, Halide Edip Adıvar, Sadri Etem, Reşat Enis Aygen gibi yazarların eserlerinde din adamlarının eleştirisi yer almıştır. Azerbaycan edebiyatında da Abdurrahim Bey Hakverdiyev, Celil Memmedguluzade, Yusuf Vezir Çemenzeminli gibi yazarların eserlerinde bu mesele konu edinilmiştir. Bu konuyu ele alan önemli yazarlardan biri de Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve İsmayıl Şihli`dir. Y. K. Karaosmanoğlu (1889-1974) Türk edebiyatının ünlü yazarlarındandır. Dönemin sosyal siyasal olayları kendine özgü şekilde yazarın romanlarına yansımıştır. Nur Baba romanı da yazarın önemli yapıtlarındandır. İsmayıl Şıhlı (1919- 1995) da, Azerbaycan edebiyatının ünlü yazarlarındandır. O, ünlü bir yazar, gazeteci, senaryo yazarı ve araştırmacı olarak bilinmektedir. İ. Şıhlı, 1965-1968 yılları arasında Azerbaycan Yazarlar Birliği’nin ilk sekreteri olmuştur. 1976-1978`de “Azerbaycan” dergisinin baş editörlüğünü yaptı. 1981-1987 yılları arasında Azerbaycan Yazarlar Birliği Başkanı oldu.1984`de Azerbaycan Halk Yazarı onursal unvanıyla ödüllendirildi ve Azerbaycan Parlamentosunun üyesi oldu (1986, 1990). Onun hikâye, roman, anı, çeviri gibi birçok eseri vardır. Bunlardan, Doktorun Masalı (1947), Ayrılan Yollar (1957), Deli Kür (1968), Rakibim (1975), Beni kaybetmeyin (1984), Ölen Dünyam (1992) vs.isimlerini zikredebiliriz. Makalede, her iki yazarın sözü edilen eserlerinde din olgusuna bakış ele alınmaktadır. Çalışmada kıyaslamalı araştırma yöntemi kullanılmaktadır. İlk önce Azerbaycan ve Türk edebiyatı bağlamında konu üzerine genel değerlendirme yapılmış, daha sonra Deli Kür ve Nur Baba romanı konu ve muhteva bakımdan karşılaştırılarak incelenmiştir. Araştırma sonucunda, her iki eserde din olgusunun değil, dini kendi çıkarları için kullanan din adamlarının eleştirisinin yer aldığı sonucuna varılmıştır.

This study aims to reveal the perspectives of how the phenomenon of religion and the clergyman typology in the Turkish and Azerbaijani novel. As it is known, was criticism of the clergymen in the works of writers such as Reşat Nuri Güntekin, Halide Edip Adıvar, Sadri Etem and Reşat Enis Aygen. In Azerbaijani literature, it was the subject of the works of writers such as Abdurrrahim Bey Hagverdiyev, Celil Memmedguluzade, Yusuf Vezir Çemenzeminli. Yakup Kadri Karaosmanoglu and İsmayıl Shikhly are among the most important writers of this subject. Y. K. Karaosmanoglu (1889- 1974) is one of the famous writers of Turkish Literature. The social political events of the period were reflected in the novels. The novel of Nur Baba (The Father Nur) is one of the important works of the author. İsmayıl Shikhly (1919-1995) is one of the famous authors of Azerbaijani literature. Heknown as a famous writer, an author of screenplays, publicist and a researcher of literature. He was the First Secretary of the Union of Azerbaijani Writers for a while 1965-1968. During 1976-1978, he was the chief editor of Azerbaijan magazine, and then he was the Chairman of Union of Azerbaijani Writers between 1981 and 1987. He was awarded by honorary title of Azerbaijan People’s Writer in 1984 and was member of Supreme Azerbaijan National Parliament. He has published many works such as story, novel, moment, translation. Such as, Doctor’s Tale (Doktorun Masalı) (1947), Divided Ways (Ayrılan Yollar) (1957), Turbulent Kura (Deli Kur) (1968), My Opponent (Rakibim) (1975), Do Not Miss Me (Beni Kaybetmeyin) (1984), My Dead World (Ölen Dünyam) (1992) and etc. In this article, was analysed the phenomenon of religion in the works of both authors. Comparative research methods was used in the study. This topic was first evaluated in the context of Azerbaijani and Turkish literature, and then the Deli Kur and Nur Baba novels were analyzed in terms of idea content. As a result of the study, it was concluded that both novels were criticized not religion, but the clergy who used religion for their own benefit.