SEYYİD ALİZÂDE'NİN HIZIRNÂME'Sİ BAĞLAMINDA ALEVİ DÜŞÜNCESİNDE HIZIR İNANCI

Hızır inancı farklı şekillerde de olsa birçok toplumda görülmektedir. İslam toplumlarında bu düşüncenin kabul görmesinde nasların doğrudan katkısı olmuştur. Türk halk inancında önemli karşılığı olan bu inanç Alevi-Bektaşi düşüncesine tesir etmiştir. Hızırnâme, Hızır ve ricalü'l-gayb denilen veliler hakkındaki telakkilere ait manzum eserlerin ortak adıdır. Hızırnâmler, ihtiva ettikleri özellikleri bakımından, Alevi-Bektaşi düşüncesinde buyruklar kadar önemlidir. Bu eserlerde Alevi-Bektaşi düşüncesinde önemli olan çok sayıda inanç ve kavramlara yer verilmektedir. Bunlardan bazıları; dört kapı kırk kam, üç sünnet, yedi farz, musahiplik, kurban, dâr, on iki imam, tecellâ ve teberrâ, Ali-Muhammed, Hasan, Hüseyin gibi kavramlardır. Eserde çeşitli oranlarda Şii etkileşimi görülmektedir. Hızır'ın uzun yaşaması ile On İkinci İmam'ın gaybeti arasında irtibat kurulmaktadır. Bu makalede Seyyid Alizâde'ye ait Hızırnâme'deki Hızır inancı ve Hızır tipolojisi ele alınmaktadır.

THE KHIDR BELIEF IN THE ALEVI THOUGHT IN THE CONTEXT OF SAYYİD ALIZADEH'S KHIDRNAME

The faith of the Khidr, with different names, can be seen in many societies. The Qur'an and hadiths have directly contribute the acceptance of this faith in the Islamic societies. Khidr faith has an important place in Turkish folk beliefs and this has influenced the Alevi-Bektashi thought. Khidrrname is the common name for poetic works about the Khidr and ricalü'l-gayb (Unseen dervishes). Khidrnames, with the features they contain, are as important as the buyruklar in the faith of Alevi-Bektashi. These works include numerous beliefs and concepts that are important in the Alevi-Bektashi faith. Some of them are as follows: four doors forty rank, three sunnahs, seven obligations, companionship, sacrifice, dâr, twelve imams, tajalla and tabarra and Ali-Mohammed, Hasan, Huseyin etc. There is a connection between the Khezr's longevity and Imam's occultation. Shi'a effects can be seen in the work at various rates. In this article, it is discussed the Khezr belief and Khezr typology in Sayid Alizadeh's work named as Khezrname.

___

Abdurrahman Cami, Ebü'l-Berekat Nureddin. (1995). Nefehatu'I-Üns Tercümesi (Evliya Menkıbeleri), çev. Lami Çelebi; yay. haz.: Süleyman Uludağ- Mustafa Kara, İstanbul.

Âlûsî, Ebü's-Senâ Şehabeddin Mahmûd b. Abdullah b. Mahmûd. (1415). Ruhü'l-Meani fî Tefsiri'l-Kur'âni'l-Azim ve's-Seb'i'l-Mesani, c.1, Beyrut.

Avcu, Ali. (2014). Horasan-Maveraünnehir'de İsmaililik, Sivas: Asitan Yayınları.

Aydın, Mehmet. (1986) "Türklerde Hızır İnancı", Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Der- gisi, (2): 51-78.

Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin. (1985). Delailü'n-Nübüvve ve Ma'rifetu Ahvâli Sa- hibi'ş-Şeri. c. 5, Beyrut.

Boratav, Pertev Naili. (1964). "Türklerde Hızır". İslam Ansiklopedisi, c.5, İstanbul: Milli Eği- tim Bakanlığı Basımevi. s. 465-467.

Buhârî, Muhammed b. İsmail. (1990). el-Câmiu's-Sahih. Beyrut.

Bursevi, İsmail Hakkı. (1969). Ruhu'l-Beyan. c.5, İstanbul.

Cangüder, Adnan. (2012). "Yeryüzünün Yaşayan Ölümsüz İnsan Tanrısı Hızır". Kızılbaş Dergisi, 2012 (15): 5-9.

Corbin, Henry. (2003). Hayâlü'l- Hallâq fi Tasavvufi İbn Arabi. Fransıczadan trc, Ferid ez- Zâhî, Fas.

Çelebi, İlyas. (1998). "Hızır". TDV İslam Ansiklopedisi, c. 17, İstanbul: Türkiye Diyanet Vak- fı Yay, s. 407-410.

Demirî, Kemaleddin. (1305). Hayatü'l- Hayevân. Kahire.

Dinç, Nilüfer. (2011). Hz. Hızır Kimdir? İstanbul: Sınır Ötesi Yayınları.

Friedlaender, Israel. (1951). "Khıdr". Encyclopedia Of Religion And Ethics, New York: c. 7, s. 693- 695.

Gazzâlî, Ebu Hamid Muhammed. (1983). İhyau Ulumi'd-din, Beyrut.

Hacı Bektaş Veli. (1958). Menâkabı-ı Hacı Bektaş-i Veli, haz. Abdulbaki Gölpınarlı, İstanbul: İnkilap Kitabevi.

İbn Babeveyh, Ebû Cafer Şeyh Saduk Muhammed b. Ali b. Hüseyin. (1966). İlelü'ş- şerâi. Necef.

--. (1991). Kemâlü'd-din ve Temâmü'n-Ni'me. Beyrut.

İbn Hacer, Ebü'l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. (1917). el-İsâbe fi Temyizi's-Sahabe.c. I, Kahire.

İbn Hazm, Ebu Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Said. (1996). el-Fasl fi'l-Milel ve'l-Ehva ve'n-Nihal. c.5. Beyrut.

İbn Manzur, Ebü'l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. (1414). Lisanü'l-Arab, , Beyrut.

İbn Teymiyye, Ebü'l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim. (2003). Mecmuatü'l-Fetâvâ. c.17, Riyad.

İbnü'l-Arabi, Ebu Abdullah Muhyiddin Muhammed b. Ali. (1968). Tefsirü'l-Kur'âni'l-Kerim, c.1, Beyrut.

İnb Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybani Ahmed. (1995). el-Müsned, thk. Ahmed Muhammed Şakir, Kahire.

Kalafat, Yaşar. (2011). Hz. Hızır'dan Sultan Nevruz'a, Ankara: Berikan Yayınevi.

Kılıç, Ali. "Hızır ve Hızır Orucu". Erişim tarihi: 28.06.2016.

http://www.Alevitakvimi.com/inancsal-gunleri/hizir-orucu/.

Korkmaz, Esat. (2005). Ansiklopedik Alevilik-Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar.

Köprülü, M. Fuad. (1976). Türk Edebiyatı'nda İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.

Kurnaz, Cemal. (1998). "Hızır". TDV İslam Ansiklopedisi, c. 17, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay, s. 411-12.

Kuşeyrî, Ebü'l-Kasım Zeynülislam Abdülkerim b. Hevazin . (1978). Kuşeyri Risalesi, haz. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları.

Küleynî, Ebu Cafer Muhammed b. Yakub b. İshak. (1363). el-Kâfi, tashih ve thk. Ali Ekber el-Gaffari, c.1, Tahran.

Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. (2004). Te'vilatü'l-Kur'an, thk. Fatma Yusuf Heymi, c. 3, Beyrut.

Mukatil b. Süleyman. (1423). Tefsiru Mukatil b. Süleyman. c. 2, Beyrut.

Müslim, Ebu Hüseyin b. Haccac el-Kuşeyri. (ty). Sahîhu Müslim, thk. M. Fuad Abdulbâkî, Beyrut.

Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref b. Muri Nevevi. (2004). Şerhu'n-Nevevi ala Sahihi Müslim, c.18. Riyad.

Ocak, Ahmet Yaşar. (1990). İslam-Türk İnançlarında Hızır yahut Hızır-İlyas Kültü, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.

--. (1998). "Hızırnâme". TDV İslam Ansiklopedisi, c. 17, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay, s. XVII, 417-419.

Öztürk, Mustafa. (2003). "Bilge Kul-Musa Kıssası ve İslam Kültüründe Hızır Mitosu". Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (14-15): 245-281.

Râzî, Fahreddin. (1420). Mefatihü'l-Gayb, c.21, Beyrut.

Seyyid Alizade Hasan b. Müslim. (2007). Hızırnâme: Alevi Bektaşi Adâb ve Erkânı (Buyruk) haz. Baki Yaşa Altınok, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay,.

Şapolyo, Enver Behnan. (1964). Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul.

Taberî, C. (1994). Câmiü'l-Beyân fî Tefsiri'l-Kur'ân. c.5, Beyrut.

Tan, Muzaffer. (2012). "Tarihsel Süreçte İsmaililik ve Yaşadığı Farklılaşmalar". Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2): 111-145.

Türk, Hüseyin. (2010). "Nusayrilerde Hızır İnancı". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (54): 225-245.

--. (2005). Anadolu'nun Gizli İnancı Nusayrilik. İstanbul.

Türkdoğan, Doğan. (2004). "Alevi İslâm İnancı İçerisinde Hızır". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (X/29): 19-26.

Uludağ, Süleyman. (1998). "Hızır". TDV İslam Ansiklopedisi, c. 17, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay, s.410-12.

Wensinck Arent Jan. (1964). "Hızır". TDV İslam Ansiklopedisi, c.5, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi, s. 457- 462.

Yılmaz, Hasan Kamil. (1982). Aziz Mahmud Hüdayi ve Celvetiyye Tarikatı. İstanbul.

Zemahşeri, Ebü'l-Kasım Carullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed. (1407). Tefsirü'l-Keşşaf an Hakaiki't-Tenzil ve Uyuni'l-Ekavil fî Vücuhi't-Te'vil. c.2, Beyrut.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi