Sebep ve sonuçları bakımından Olcaytu Sultan’ın şiîliği
İlhanlı Devleti, Cengiz Han’ın Torunu Hülâgû Han tarafında İran’da kurulmuş bir Moğol Devletidir. Bu devlette Gâzân Hân’a kadar dinlerin yerine Moğol geleneklerinin etkisi daha fazladır. Teküder’le başlayan İslamlaşma süreci İlhanlı toplumunda gerekli karşılığı bulmamıştır. Bunun nedenleri arasında dönemin şartları ve Ahmet Teküder’in zayıf kişiliği vardır. Gâzân Hân’la birlikte İlhanlı hayatında İslam’ın etkisi söz konusudur. Gâzân’ın toplumu oluşturan tüm unsurlarla yakın ilişki içerisinde olması, Islam mezhepleri arasında çatışmaların çıkmasını engellemiştir. Yedi yaşına kadar Budist olarak yaşayan Olcaytu, vaftiz edilerek Hristiyan olmuştur. Olcaytu son olarak İslam’ı tercih etmiştir. Olcaytu, İslam mezhepleri arasındaki tartışmalardan sonra Şiîliği mezhep olarak seçmiştir. Olcaytu’nun Şiîliği mezhep olarak seçmesi, hutbelerin ve ezanın yapısında Şiîliğin öngördüğü değişikliklerin yapılmasına neden olmuştur. Bu durum, tarihte ilk defa, Şiîliği devletin remi mezhebi haline getirmiştir. Olcaytu’nun Şiîliği mezhep olarak tercih etmesinde birden çok unsurun etkili olduğu görülmektedir. Bu nedenle onun mezhep değişikliği sadece dini gerekçelerle izah edilmemelidir. Aksine, siyasetin de içinde olduğu, diğer başka gerekçeleri de dikkate almak gerekmektedir. Bu makale, Olcayutu’nun Şiîliğe geçiş gerekçelerini ve sonuçlarını incelemeyi amaçlamaktadır.
Shiism of Olcaytu the Sultan in terms of its reasons and results
Ilkhanids is a state of the Mongol that was established by Hulagu Khan, the grandson of Genghis Khan, in Iran. Until the reign of Ghazan Khan, the Mongol traditions were influential rather than religions. The process of Islamization that began with Ahmad Tekudar, did not find enough reaction for the Ilkhanid society. The conditions of the reign and Tekudar’s weak personality had been effective in this situation. The influence of Islam began in the reign of Ghazan. His close relationship with all the elements that make up society, prevented the conflict between Islamic sects. Öljeitu lived as a Buddhist until the age of seven. After that He was baptised. Later he converted to Islam. After the discussions between the Islamic sects, he chose Shiism as a sect. Oljeitu’s sect situation had led to changes provided by Shi’ism in the structure of khutba (sermon) and azan. This had resulted in Shi’ism’s being as the official sect of the state for the first time. There exist multiple elements about Öljaitü’s Shi’sm. So, the Öljaitü’s Shi’sm should not be explained only by religious reasons. This article aims to review reasons and results of Öljaitü’s transition to Shi’ism.
___
AMİLÎ, A. Kevrânî. (2006). Keyfe Redde’ş-Şiatu Gazve’l-Moğul, Kum.Arnold Thomas W. (1970). ed-Da’ve ile’l-İslam Bahs fî Târîhi Neşri’l-Akâideti’l-İslamî, Arapça’ya çev. H. İbrahim Hasan, Kahire.
AŞTİYANÎ, Abbas İkbal. ( ts). Târih-i Mufassal-i İrân: ez Sadr ı İslam tâ İnkiraz-ı Kâçariyye, Tehran: Kütübhâne-i Hayyâm.
BENÂKETÎ, Ebu Süleyman Fahruddîn Dâvud. (1348/1930). Ravzatü Üli’l- Elbâb fi M‘arifeti’t- Tevârih ve’l- Ensâb, nşr, Ca‘fer Şiar, Tahran.
BOZKUŞ, Metin (2003). Büveyhîler ve Şiîlik, Sivas.
BROWNE, E. Granwille (1960). Ez Sa‘di ta Câmi: Tarih-i Edebi İran‘Asr-ı İstila-yı Moğol ve Tatar, çev. Ali Asgar Hikmet, Tahran: Çaphane-i Dânişgâh.
CA’FERİYAN, Resûl. (1420). eş-Şîa fî İran: Dirâsatun Târihiyye Mine’l-Bidâye Hatte’l-Karni’t-Tâsi’el-Hicrî, Arapçaya çev. Ali Haşim el-Esedi, Meşhed.
CÜZCÂNİ, Ebû Amr Minhâceddin Osman b. Sirâceddin Muhammed. (1964). Tabâkat-ı Nâsırî, nşr. Abdulhay Habibi, Kabil.
EFLAKÎ, Şemseddin Ahmed .(1986). Ariflerin Menkîbeleri, çev. Tahsin Yazıcı, Ankara.
EMİN, Muhsin. (1983). A‘yânü’ş-Şî‘a, nşr. Hasan el-Emin, Beyrut: Dârü’t-Ta‘aruf.
GÜNER, Ahmet. (1999). Büveyhîlerin Şiî-Sünnî Siyaseti, İzmir.
FIĞLALI, Ethem Rûhi. (2008).İmâmiyye Şîası, , Ağaç Yayınları, İstanbul.
HAFIZ EBRÛ. (1937). Zübdetü’t-Tevârîh (Zeyl-ü Cûmii’t-Tevârih-i Reşidî), nşr. Hanbâbâ Beyânî, Tahran: Şirketi Tezâmün-i İlmî.
HAMDULLAH MÜSTEVFÎ, Ebû Bekir b. Ahmed b. Nâsır (1910), Târih-i Güzîde, nşr. Ed ward Brown, London.
HÂNSÂRÎ, Muhammed Bakır b. Zeynelabidin b. Cafer el-Musevî (1972). Ravzâtü’l- Cennât fî Ahvâli’l- Ulemâ ve’s- Sâdât, Tahran.
HOWORTH, Henry (1927). History of the Mongols: from the 9th to the 19th Century, London.
İBN BATTÛTA, Ebu Abdullah Muhammed b. Abdullah b. Muhammed el-Levâtî. (1405/1984), Tuhfetü’n-Nuzzâr fî Garîbi’l-Emsâr ve-A‘câibi’l- Esfâr.: Müessesetü’r-Risâle, Beyrut.
İBN KESÎR, Ebü’l-Fidâ İmadüddin İsmail b. Ömer. ( 1981), el-Bidâye ve’n-Nihâye, Beyrut.
İBN RÜŞD, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtûbî. ( 2004). Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Müktesid,: Dâru’l Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut.
İBN TAĞRİBERDÎ, Cemâluddin Ebi’l Hasan Yusuf el-Atâbegi (ts). en-Nucûmü’z- Zâhire fî Mülûki Mısır ve’l-Kâhire, Mısır.
İBN TEYMİYYE, Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhali. (1998). Mecmû‘u’l-Fetâvâ, Dâru’l-Vefâ. Riyad.
İBRAHİM Fuad (1998). el-Fakih ve’d-Devle: Tadavvuru’l-Fikhi’s-Siyâsiyyi eş-Şi‘îyyi, Beyrut: Dârül Kenzü’l-Edebiyye.
KÂŞÂNÎ, Abdullah b. Ali b. Muhammed. (1992). Tarih-i Olcaytu, çev. Derya Örs, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
KÂSÂNÎ, Alâüddin Ebû Bekr b. Mes‘ud b. Ahmed.(1997) Bedâ’iu’s-Sanâ’î fî Tertîbi’ş-Şerâ’i, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiye.
MANSUR, Muhammed Alauddin. (ts) Târih-u İran ba‘de’l-İslam min Bidâyeti’d-Devleti’t- Tâhiriyye Hatta Nihayeti’d-Devleti’l-Kaçariyye, Kahire.
POTTER, Lawrence Goddar., (1992). The Kart Dynasty of Herat: Religion and Politics in Medieval Iran, Yayımlanmamış Doktora Tezi,: Columbia Üniversitesi, USA.
REMLÎ, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Hamza el-Ensârî.(1984), Nihâyetü’l-Muhtâc ilâ Şerhi’l-Minhâc,Dârü’l-Fikr, Beyrut.
REŞÎDÜDDÎN, (2000). Tarih-i Gâzân Hân, Arapçaya çev. Fuat Abdulm‘ûti es-Sayyâd, Kahire.
REŞÎDÜDDÎN, Fazl b. Ebi’l-Hayr Fazlullah-i Hemedânî.(1943). Câmi‘ü’t-Tevârîh, nşr. Behmen Kerîmî, Tahran.
SPULER, Bertold, (1987). İran Moğolları: Siyaset İdare ve Kültür İlhanlılar Devri 1220-1350, çev. Cemal Köprülü, TTK, Ankara.
SUYUTÎî, Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr (1989). Târihü’l-Hulefâ, Beyrut.
SÜMER, Faruk (1999). Safevî Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, TTK, Ankara.
ŞAHİN, Hanifi. (2009). “Ehl-i Beyt Siyaset İlişkisi (İlhanlılar Dönemi)”, Ekev Akademi Dergisi, 13 (41): 91-103
ŞİRBÎNÎ, Şemseddin el-Hatîb Muhammed b. Ahmed el-Kâhirî (1998), Müğni’l-Muhtâc ilâ Ma‘rifet-i Meâni’l-Elfâzi’l-Minhâc, Beyrut: Dâru’l-Marife.
ŞÜŞTERÎ, Kadı Nurullah (1945). Mecâlisü’l-Mü’minîn, Kitâbfuruş-i İslamiyye, Tahran.
TURAN, Osman (1988). Türkiye Selçukluları Hakkında Resmî Vesîkalar, , TTK, Ankara.
TÜNÜKABÛNÎ, M. Muhammed. (1396). Kısasü’l-‘Ulemâ, Tahran.
UYAR, Mazlum. (2000-2001), “Safevîler Öncesi İran’da Tasavvuf ve Safevî Devletinin Ortaya Çıkışı”, Akademik Araştırmalar Dergisi, 2 (7-8): 85-98.
- ISSN: 1306-8253
- Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
- Başlangıç: 1994
- Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi