DEDİĞİ SULTAN MENAKIBNAMESİNDE TESPİT EDİLEN KERAMET MOTİFLERİ ÜZERİNE KÜLTÜREL BİR İNCELEME

Veliler, yaşanılan dünyanın kutsal tarafını oluşturan ve olağanüstü özelliklere sahip olduğu düşünülen temsilcilerdir. Bu şahsiyetlere ait unsurlar, kutsal kabul edilmiş ve toplum muhayyilesinde Tanrı ile kul arasında aracı kişi olarak benimsenmiştir. Halk Müslümanlığında da aynı eğilim söz konusu olup velilerin hayat hikâyelerini ve kerametlerini muhtevasında barındıran pek çok menkıbe teşekkül ettirilmiştir. Özellikle velilerin kutsallıklarının geniş kitlelere yayılabilmesi ve kerametlerin toplumsal kabulü, inandırıcılık vasfı olan menkıbeler aracılığıyla sağlanmıştır. Bu menkıbelerin bazıları geniş bir coğrafyada yayılım gösterirken bazıları ise dar bir alanda yayılım göstermiştir. Dediği Sultan ile ilgili menkıbeler belirli bir bölgede teşekkül etmiş ve velinin kutsallığı sadece yayıldığı dar sahayla sınırlı kalmıştır. Tarihî hayatı hakkında yeterli bilgi bulunmayan Dediği Sultan, Konya’nın velileri arasında yer almaktadır. Ahmet Yesevi soyundan geldiği düşünülen Dediği Sultan hakkındaki bilgiler menkıbelere dayanmaktadır. Menakıpnameye göre Dediği Sultan, haz veren bütün maddi duygulardan arınmış ve çeşitli olağanüstülükler gösteren bir veli olarak karşımıza çıkar. Dediği Sultan’ın kerametlerini barındıran menakıpnamesi hem onun menkıbevi hayatını hem de çeşitli inanç ve kültürel unsurları muhtevasında barındırır. Buradan hareketle menakıpnamede yer alan keramet motifleri tasnif edilerek evrensel motif numaraları verilmiştir. Tespit edilen keramet motifleri üzerine kültürel bir inceleme yapılmış ve geçmişten günümüze taşınan eski Türk inançlarıyla İslamiyet’in bir sentezi olan veli kültü ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Kültür, Menkıbe, Veli, Keramet, Dediği Sultan

A CULTURAL CONSIDERATION ON THE MIRACULOUS MOTIFS DETECTED IN THE RELIGIOUS LEGEND OF DEDIGI SULTAN

Saints are the representatives who constitute the sacred side of the world in which they live and are thought to have extraordinary characteristics. Every element belonging to saints has been accepted as sacred and has been adopted as mediator between God and the servant. There is the same tendency in popular Islam, and for this reason, many legends containing the life stories and miracles of saints have been formed. In particular, the spread of the sanctity of the saints to large masses and the social acceptance of the miracles were ensured by the religious legends with a high persuasiveness. While some of these religious legends spread over a wide geography, some legends spread in confined space. Dedigi Sultan’s legend were also formed in a certain region and the sanctity of the saint was limited only to the confined space where it spread. Dedigi Sultan, who does not have enough information about his historical life, is among the saints of Konya. The information about Dedigi Sultan, who is thought to be descended from Ahmet Yesevi, is mostly based on religious legends. According to the religious legend, Dedigi Sultan appears before us as a saint who is purified of all material feelings that gives pleasure to people and who shows various extraordinary things. The religious legend includes both his legendary life and various beliefs and cultural elements. Thus the miraculous motifs in the religious legend of Dedigi Sultan were classified and given the universal motif numbers. A cultural analysis was made on the miraculous motifs identified and the cult of the saint, which is a synthesis of old Turkish beliefs and Islam, which has been carried from the past to the present, has been revealed.

Keywords:

Culture Religious, Legend, Saint, Miracle, Dedigi Sultan,

PDF

___

Alptekin, Ali Berat. "Türk Halk Hikâyelerinde Halk Hekimliği". Milli Folklor. 86 (2010), 5-19.
Alptekin, Ali Berat. Efsane ve Motifleri Üzerine. Ankara: Akçağ Yayınları, 2012.
Avcı, Betül. ″Hıristiyanlıkta ve Kur’an Tefsirlerinde Hz. İsa’nın Mucizeleri″. Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi. 2 (2000), 257-268.
Bakırer, Ömür- Faroqhi, Suraıya (1975). "Dediği Dede ve Tekkeleri". Belleten Türk Tarih Kurumu. 39/155 (1975), 447-467.
Bayat, Fuzuli. Mitolojiye Giriş. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2016.
Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1969.
Çan, Şamil - Erdal, Cafer. "Savaşta Orduya Yardım Etme Motifinin Türk Şamanlığındaki Kökeni Üzerine". Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 13/31 (2020), 1056-1072.
Demirtaş, Sezai. Türk Efsanelerinde Tayyimekân ve Tayyizaman Olgusu. Konya: Palet Yayınları, 2022.
Doğan, Oğuz. Bitlis Efsaneleri: Psiko-sosyal ve Arketipsel Çözümleme. İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, 2020.
Dundes, Alan. "Wet and Dry, and Evil Eye: An Essay in Indo-European and Semitic Worldview", The Evil Eye -A Case Book-. ed. Alan Dundes. 257-312. Wisconsin: The University of Wisconsin Press, 1992.
Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı 1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2018.
Fıske, John. Mitler ve Mitleri Yapanlar -Eski Masal ve Batıl İnançların Karşılaştırmalı Mitoloji Tarafından İncelenmesi-. İzmir: İlya Yayınevi, 2010.
Frazer, J. George. Altın Dal -Dinin ve Folklorun Kökleri 1-. çev. Mehmet H. Doğan. İstanbul: Payel Yayınevi, 2004.
Frazer, J. George. Ölümsüzlük İnancı ve Ölülere İbadet. çev. Ömer Faruk Tokat. Ankara: Gece Kitaplığı, 2019.
Freud, Sigmund. Cinsellik Üzerine, çev. Hasan Can. Ankara: Tutku Yayınevi, 2014.
Gökalp, Haluk. "Ahi Evran-ı Veli’nin Menkıbevî Kişiliği". Ahilik Araştırmaları Dergisi. 1/ 2 (2005), 23-37.
Gölpınarlı, Abdülbâki. Menakıb-ı Hacı Bektâş-ı Veli -Vilâyet-Nâme-. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1958.
Gömeç, Sadettin. Şamanizm ve Eski Türk Dini. Ankara: Berikan Yayınevi, 2011.
Hasluck, Frederick William. Sultanlar Zamanında Hıristiyanlık ve İslam. çev. Timucin Binder. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2012.
Kasaboğlu, Abdurrahman. ″Kur’ân’da Ümit-İman İlişkisi″. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi. 18 (2007), 155-176.
Keskin, Ahmet. Türk Kültüründe Alkışlar ve Kargışlar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayını, 2020.
Kılınç İnevi, Nurdan. "Kur’an Kaynaklı Keramet Motifleri". Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 5 (2019), 94-122.
Köprülü, Mehmet Fuad. Edebiyat Araştırmaları I. İstanbul: Alfa, 2013.
Kur’an-ı Kerim. Erişim 19 Mart 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/S%C3%A2d-suresi/4011/41-44- ayet-tefsiri.
Küçükaşçı, Mustafa Sabri. ″Safâ ve Merve″. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/441-442. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
Mazıoğlu, Hasibe. ″Ahmed-i Yesevi’nin Anadolu’ya Attığı Ateşli Eğsi″. Türk Dili. 504 (1993), 557-562.
Mutlu, İsmail. Tarihte ve Günümüzde Câferîlik. İstanbul: Mutlu Yayınları, 1995.
Ocak, Ahmet Yaşar. Bektaşî Menâkıbnâmelerinde İslâm Öncesi İnanç Motifleri. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1983.
Ocak, Ahmet Yaşar. İslam-Türk İnançlarında Hızır yahut Hızır-İlyas Kültü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2012.
Ocak, Ahmet Yaşar. Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Evliya Menâkıbnâmeleri -XV-XVI. Yüzyıllar-. İstanbul: Timaş Yayınları, 2016.
Oral, M. Zeki. "Turgut Oğulları, Eserleri-Vakfiyeleri". Vakıflar Dergisi. 3 (1956), 31-64.
Öztürk, Rıdvan. ″Dediği Sultan Adı ve Bir Yerelleştirme Örneği: Dedegi-Dediği″. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi. 74 (2015), 119-130.
Pehlivan, Gürol. "Dinî Şahsiyetler Hakkında Oluşan Anlatılar". Milli Folklor. 83 (2009), 88-96.
Radlof, Wilhelm. Sibirya’dan Seçmeler. çev. Ahmet Temir. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1976.
Roux, Jean-Poul. Altay Türklerinde Ölüm. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1999.
Sakaoğlu, Saim. Efsane Araştırmaları. Konya: Kömen Yayınevi, 2009.
Sezen, Yümni. Antropolojiden Psikanalize Kurban ve Din. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
Tan, M. Nedim. ″Tay″. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/582-583. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
Taşğın, Ahmet vd. "Dediği Sultan ve Seyit Harun Karşılaşması: Menakıpnamelerin Anlam Dünyası". XVIII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri Kitabı XII. Cilt. Haz. S. Nurdan ve M. Özler. 19-26. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2022.
Taşğın, Ahmet. "Dediği Sultan ve Menakıbı: Konya ve Çevresinde Alevi Bektaşi Ocaklarının İzleri". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmaları Dergisi. 66 (2013b), 213-238.
Taşğın, Ahmet. Dediği Sultan ve Menakıbı-Konya ve Çevresinde Ahmet Yesevi Halifelerinin İzleri. Konya: Çizgi Kitabevi, 2013a.
Thompson, Stith. Motif-Index of Folk Literature- A Classification of Narrative Elements in Folktales Ballads, Myths, Fables, Mediaeval Romances, Exempla, Fabliaux, Jest-Books, and Local Legends I. USA: Indiana Universty Press, 1955a.
Thompson, Stith. Motif-Index of Folk Literature- A Classification of Narrative Elements in Folktales Ballads, Myths, Fables, Mediaeval Romances, Exempla, Fabliaux, Jest-Books, and Local Legends V. USA: Indiana Universty Press, 1955b.
Torun, Damla. ″Kadın Folkloru Bağlamında Dedikodu ve İşlevleri: Menteşe/Muğla Örneği″. Dedikodu Kitabı. ed. Emine Gürsoy Naskali. 175-186. İstanbul: Kitabevi, 2021.
Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük 2.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1998.
Tylor, Edward B. Primitive Culture- Researches into the Development of Mythology, Philosophy, Religion, Lenguage, Art, and Custom. London: John Murray, Albemarle Street W, 1920.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi