ALEVİ/HALK MÜZİĞİNİN İHYASI SÜRECİNDE OTANTİSİTE İNŞASI VE BAĞLAMA İCRASINDA ÖZCÜ-YENİLİKÇİ EĞİLİMLER

Bağlama icrası 1980’li yıllardan itibaren önemli bir değişim sürecine girmiştir. Aynı yıllarda Alevi kültürel kimliğinin ve onun önemli bir bileşeni olan Alevi müziğinin yaşadığı farklılaşma ise bu değişim sürecinin en önemli dinamiklerinden birisi olmuştur. Birçok çalışmada Alevi müzik ihyası (uyanışı) olarak anılan çok katmanlı bu süreçte bağlama icrasında ortaya çıkan eğilimlerin şekillenmesinde çekirdek bir müzisyen grubunun oldukça önemli etkileri olmuştur. Diğer yandan 1990’lı yıllarda temelini Alevi müzik ihyasının oluşturduğu bir Halk müziği ihyası süreci gelişmiştir. Dolayısıyla girift bir süreç olarak Alevi/Halk müziğinin ihyası süreci, bağlama icrasında modern/kentli bir temsil anlayışının ve yeni estetik tercihlerin gelişmesine yol açmıştır. Bu yeni tercihler ise yeni bir otantisite inşasının sınırlarını şekillendirmiştir. Bu çalışmada bağlama icrası bakımından 1980’lerde oluşmaya başlayan, günümüze kadar genişleyerek varlığını sürdüren, diğer otantisitelerden (mahalli, resmi, piyasa) farklılaşan ve bu makalede ihya otantisitesi olarak kavramsallaştırılan söylem ve eylem alanına odaklanılmıştır. Sonuç olarak Alevi/Halk müziğinin ihyası sürecinin bağlama icrası açısından bir değişim sürecine ve bir otantisite inşasına işaret etmekte olduğu ve bu otantisite inşasının müzisyenlerin özcü-yenilikçi eğimleri ekseninde şekillendiği anlaşılmıştır. Söz konusu değişim sürecinin üç ana eksende ilerlediği ortaya konmuştur: 1- Kısa saplı bağlama ve bağlama düzeninin ihyası, 2- Şelpenin ihyası, 3- Eski çalgıların ihyası: dede sazı, kopuz, iki telli. Ayrıca ihya ikliminde yeni otantisitelere doğru yönelimlerin gerçekleşmeye başladığına işaret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Etnomüzikoloji, Bağlama, İcra, Değişim, Alevi Müziği, İhya, Otantisite

PDF

___

Akdeniz, Serap. Alevi Müzik Uyanışı Bağlamında İzmir Yamanlar Alevi Göçmenlerinin Müzik Pratikleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Müzik Bilimleri Anabilim Dalı, 2011.
Alp, S. Hititlerde Şarkı, Müzik ve Dans: Hitit Çağında Anadolu’da Üzüm ve Şarap. Ankara: Kavaklıdere Kültür Yayınları, 1999. “Aşık Nesimi TRT’den Dertli”. Milliyet. s. 4, 22 Haziran, 1984.
Ayyıldız, Sinan. Methods For Creatıng Melodic Patterns Using Parmak Vurma Technıque in Saz (Bağlama) Performance (Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2018.
Ayyıldız, Sinan. Modern Şelpe Repertuvarı 1. Ankara: Kitapol Kitap, 2021.
Aydın, Ayhan. Aydınlar/Kanaat önderleri/Sanatçılarla Alevilik Bektaşilik Söyleşileri. İstanbul: Can Yayınları, 2009.
Ataman, S. Y. “Türk Halk Çalgılarına Ait Ayrıntılı Bilgiler ve Bağlama Geleneği”. S. Turhan (Editör), Türk Halk Musikisinde Çeşitli Görüşler, 409-435. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
Bekki, Salahaddin. “1980 Sonrası Aşık Şiirinde Siyasi Söylemler”, Littera Turca Journal Turkish Language and Literatre, 2/1, 2016, 51-66.
Castells, Manuel. Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kültür-Kimliğin Gücü̈, (Çev. Ebru Kılıç̧), (Cilt 2). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2014.
Çanakçı, Erkan-Mak, Mahir. “Bağlamada Tel Ayırma Tekniği”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 105, 1-25, 2023. https://doi.org/10.34189/hbv.106.001
Coşkun Elçi, Armağan. “Yetiştiği Ortam ve Yetiştiren Unsurlar Işığında Müzik Yönü İle Âşık Veysel”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 51, 89-210, 2009.
Çamuroğlu, Reha. Değişen Koşullarda Alevîlik. İstanbul: Kapı Yayınları, 2008.
Çelik, Reis. “Arif Sağ - Bağlama Solo [ Reis Çelik Arşivi © 1986 Tüplü TV ]”. YouTube. Yayın Tarihi 16 Eylül 2015.
Çevik, Mehmet. Türkü ve Algı: Türkü Kültüründe Değişim Süreci. Ürün Yayınları, 2013.
Dinçol, Belkıs. Eski Ön Asya ve Mısır’da Müzik. İstanbul: Ege Yayınları, 2003.
Duran, Selçuk. Aşıklık Geleneğinden Protest Müziğe Ali Asker Örneği (Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2014.
Duygulu, Melih. Âşık Davut Sularî, Kalan Müzik Arşiv Serisi, İstanbul, 1999, (CD Kitapçığı), 1999.
Ekici, Savaş. Ramazan Güngör ve Üç Telli Kopuzu. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1993.
Erol, Ayhan. “Birlik ve Farklılık Ekseninde Alevilik ve Alevi Müziği”. Folklor Edebiyat, 30 (2), 287- 307, 2002.
Erol, Ayhan. “Alevi-Bektaşi Müziğindeki Çeşitliliği İncelemek”. 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı, (1. Cilt), 301-321. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırmalar Merkezi Yayınları, 2007.
Erol, Ayhan. Popüler Müziği Anlamak: Kültürel Kimlik Bağlamında Popüler Müzikte Anlam. İstanbul: Bağlam Yayınları, 2005.
Erol, Ayhan. Müzik Üzerine Düşünmek. İstanbul: Bağlam Yayınları, 2009.
Erol, Ayhan. İslam, Alevilik ve Müzik. İstanbul: Bağlam Yayınları, 2018.
Erzincan, E. Bağlama İçin Besteler: Bağlama, Bozuk, Misket ve Müstezat Düzenlerinde. İstanbul: Temkeş Yayınları, 2019.
Greve, Martin. Makamsız: Individualization of Traditional Music on the Eve of Kemalist Turkey. Würzburg: Erlon Verlag, 2017.
Gültekin, Hasret. “Bölüm 1”. www.hasretgultekin.com. Erişim 24 Eylül 2017. http://www.hasretgultekin. com/bolum1.mp3
Günçıkan, Berat. “Biraz Müzik Zekası! [Hasan Saltık’la röportaj]”. Cumhuriyet (Dergi Eki), s.13, 23 Temmuz, 2000.
Hornbostel, Erich M. von, ve Curt Sachs. “Classification of Musical Instruments” (Çev. A. Baines ve K. P. Wachsmann). The Galpin Society Journal, 14 (March), 3–29. 1961.
İrat, Ali. Murat. Modernizmin Erittikleri: Sünniler Şiiler ve Aleviler, İstanbul, Kırmızı Yayınları, 2009. Kurt, İrfan. Bağlamada Düzen ve Pozisyon. İstanbul: Pan Yayıncılık, 1989.
Livingston, Tamara. “Music Revivals: Towards a General Theory”. Ethnomusicology, 43 (1), 66-86, 1999. Markoff, Irene. "The Role of Expressive Culture in the Demystification ofa Sec- ret Sect of Islam". World of Music, 28 (3), 42-56, 1986.
Markoff, Irene. “Deconstructing Haydar: Lineage, Ownership, and Innovation in the Creation of Alevi “Classic””. Timothy Rice (Ed.), Ethnomusicological Encounters with Music and Musicians: Essays in Honor of Robert Garfias, 195-214. Burlington: Ashgate, 2011.
Mert, B. Yeni Anlatım Olanaklarıyla Bağlama: Bağlamada Genişletilmiş Çalım Teknikleri Metodu. Ankara: Ürün Yayınları, 2020.
Önal, Özay. Ankiranın Ustaları. Sazadair. Erişim 2 Ocak 2012. http://www.sazadair.com/sazadair/ Özdemir, Ulaş. Senden Gayrı Âşık mı Yoktur: 20. Yüzyıl Aşık Portreleri. İstanbul: Kollektif Kitap, 2017.
Özdemir, Ulaş. “Müzik İcrası Ve Tahakküm İlişkisi Bağlamında Kısa Saplı Bağlamanın Serencamı”. Müzik ve Politika - Uluslararası Etnomüzikoloji Sempozyumu Bildiri Kitabı, 363-382. Bursa: Etnomüzikoloji Derneği Yayınları, 2018.
Öztürk, Okan Murat. “Arif Sağ Üstad’ın “Davullar Çalınırken” Çalışması Vesilesiyle Anadolu Müziğinde Usuller”. www.turkuler.com. 2005. Erişim:
Öztürk, Okan Murat. “Geleneksel Bağlama İcrasının Gelişiminde Üstadlık Kültürünün Rolü Ve Belirleyiciliği”. 1. Uluslararası Nida Tüfekçi Bağlama Sempozyumu, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Türk Musikisi Devlet Konservatuarı Yayınları, 2016.
Özmen, İsmail. Alevi Bektaşi Şiirleri Antolojisi (17.-18. YY). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi, 1998.
Parlak, Erol. El İle Bağlama Çalma Şelpe Tekniği Metodu 1: Ekin Yayınları, 2001.
Parlak, Erol. El İle Bağlama Çalma Şelpe Tekniği Metodu 2. İstanbul: Aktüel Yayınları, 2005.
Parlak, Erol. Bağlama (Saz) Okulu: Schule Metodu. Wilhelmshaven: Akustik Müzik Kitapları, 2010.
Parlak, Erol. Garip Bülbül Neşet Ertaş̧: Hayatı, Sanat, Eserleri 2. İstanbul: Demos Yayınları, 2013.
Poyraz, Bedriye. Direnişle Piyasa Arasında: Alevilik ve Alevi Müziği. Ankara: Ütopya Yayınevi, 2007.
Sağ, Arif. İşte Bağlama İşte Arif Sağ Konseri 2 (kaset). İstanbul: Harika Plak, 1982.
Sağ, Arif-Erzincan, Erdal. Bağlama Metodu. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2009.
Şimşek, Erdem. “Alevi Kültürel Kimliğinin Yeniden İnşası Sürecinde Bir Temsil Aracı Olarak Bağlama”. 1. Uluslararası Nida Tüfekçi Bağlama Sempozyumu, 97-107. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Türk Musikisi Devlet Konservatuarı Yayınları, 2016.
Şimşek, Erdem. Otantisite İnşası çerçevesinde Türkiye’de bağlama icrasının değişim süreci: Gelenek, İcat, İhtilaf, İhya (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2022.
Tam, Bedir. [Çeyrek Asırlık Çınar: Hasret Gültekin]. “Hasret’le...’Talip Özkan Röportajı’ [Video]”. Youtube. Yayın Tarihi 7 Eylül 2014. https://www.youtube.com/watch?v=qVKYWZzv9AY&t=46s
TÜİK. Kentsel Nüfus-Kırsal Nüfus Oranı (2019), Erişim 16 Temmuz 2019. http://www.tuik.gov.tr/ UstMenu.do?metod=temelist
Yılmaz, Güneş. Davut Sularî ve Ozanlık Geleneği İçindeki̇ Yeri̇, (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2006.
Yörükoğlu, Rıza. Değirmenin Bendine: Arif Sağ’la Müzik, Alevilik ve Siyaset Üzerine Sohbet. İstanbul: Alev Yayınları, 1993.
Varuy, Nebil. Türkiye İşçi Partisi: Olaylar, Belgeler, Yorumlar (1961-1971), Sosyal Tarih Yayınları, İstanbul, 2010.

Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi-Cover

ISSN: 1306-8253
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 1994
Yayıncı: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Türk Kültürü Açısından Hacı Bektaş-ı Veli Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi