BUDİN BEYLERBEYİ SOKULLU MUSTAFA PAŞA’NIN MACARİSTAN’DAKİ HAYRATI

Sokullu Mehmed Paşa'nın amcazadesi olan ve önemli görevlerde bulunan Sokullu Mustafa Paşa, iyi bir devlet adamı ve siyasetçi olmasının yanında mert, hoşgörülü, cömert ve hayırseverdi. Bu hasletleri, görev yaptığı Budin'de özellikle Macarlar arasında Büyük/Koca Mustafa olarak anılmasına yol açmıştır. Başta, doğduğu yer olan Bosna olmak üzere Macaristan'da Budin, Peşte, Kodvar, Ösek, Nemçi, İstolni-Belgrad, Filek gibi şehirlere çeşitli eserler inşa ettirmiş, yüzlerce gayrimenkulünü bu amaca tahsis etmiştir. Vakfiyesinde bunlara dair son derece ayrıntılı bilgiler mevcuttur. Kuşkusuz Mustafa Paşa'nın vakıf eser ve akarlarının büyük bir kısmı Budin'de bulunmaktadır. Kaynaklar onu, haklı olarak Budin'i gerçek anlamda imar eden ilk beylerbeyi olarak takdim etmiştir. Ancak en büyük destekçisi ve hamisi olan Sokullu Mehmed Paşa'nın giderek nüfuzunu kaybetmesiyle dengeler değişmiş, çeşitli dedikodular ve nihayet Budin'de çıkan yangın sebebiyle suçlu bulunarak 1578 yılında idam edilmiştir. Bugün Budapeşte'de Mustafa Paşa'nın vakıf eserlerinden olan Rudaş ve Czasar kaplıcaları Macar halkına hizmet vermeye devam etmektedir

___

  • AKŞİN, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Milli Mücadele, I, Ankara 1998.
  • ALLAWİ, Ali A., Irak Kralı I. Faysal, çev. Hakan Abacı, İstanbul 2016.
  • ARBUTHNOTT, Hugh – CLARK, Terence – MUİR, Richard, British Missions Around the Gulf, 1575-2005 (Iran, Iraq, Kuwait, Oman), Folkestone 2008.
  • BARAM, Amatzia, “A Case of Imported Identity: The Modernizing Secular Ruling Elites of Iraq and the Concept of Mesopotamian-Inspired Territorial Nationalism, 1922-1992”, Poetics Today, XV/2 (Summer 1994), 279-319.
  • BATATU, Hanna, The Old Social Classes and The Revolutionary Movements of Iraq, Princeton University Press, Princeton 1978.
  • BELL, Gertrude L., Mezopotamya’da 1915-1920 Sivil Yönetimi, çev. Vedii İlmen, İstanbul 2004.
  • BELL, Lady Florence (ed.), The Letters of Gertrude Bell, I-II, London 1927. BİLGE, Mustafa L., “Faysal I”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1995, XII, 264-265.
  • BÜYÜKKARA, Mehmet Ali, “Philby, Harry St. John Bridger”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2007, XXXIV, 268-269.
  • CHAMBERLAİN, M. E., “Lord Cromer’s ‘Ancient and Modern Imperialism’: A Proconsular View of Empire”, Journal of British Studies, XII/1 (November 1972), 61-75.
  • CHARDİN, F. W., “Iraq-Mosul: The Land of the Two Rivers”, The English Review, (October 1925), 484-493.
  • COHEN, Stuart A., “The Genesis of the British Campaign in Mesopotamia, 1914”, Middle Eastern Studies, XII/1 (May 1976), 119-132.
  • ÇİÇEK, M. Talha, “Erken Cumhuriyet Dönemi Ders Kitapları Çerçevesinde Türk Ulus Kimliği İnşası ve “Arap İhaneti”, Divan Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, XXXII (2012/1), 169-188.
  • DUMAN, Sabit, “Irak: Bir Ulus Yaratma Çabaları”, Irak Dosyası II, yay. Ali Ahmetbeyoğlu, Hayrullah Cengiz, Yahya Başkan, İstanbul 2003, s.45- 70.
  • EFRATİ, Noga, “Competing Narratives: Histories of the Women’s Movement in Iraq, 1910-58”, International Journal of Middle East Studies, 40/3 (August 2008), s.445-466.
  • EYİCE, Semavi, “Bell, Gertrude Lowthian”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1992, V, s.422-423.
  • HAMM, Geoffrey, “British Intelligence and Turkish Arabia: Strategy, Diplomacy and Empire, 1898-1918”, Toronto Üniversitesi Tarih Bölümü, yayımlanmamış doktora tezi, Toronto 2012.
  • HEFFERNAN, Michael, “Geography, Cartography and Military Intelligence: The Royal Geographical Society and the First World War”, Transactions of the Institute, XXI/3 (1996), s.504-533.
  • HOCAOĞLU, Mustafa Celalettin, “Gertrude Bell’in 1907 Yılı Batı Anadolu Seyahati (İzmir’den Isparta’ya), Süleyman Demirel Üni. FEF Sosyal Bilimler Dergisi, XXIX (Ağustos 2013), s.55-72.
  • HUT, Davut, “Bağdat Demiryolu ve Petrol Mücadelesi”, Die Bagdadbahn, ed. M. Florian Hertsch-Mutlu Er, Verlag Dr. Kovać, Hamburg 2016, s.73- 102
  • _______, “İngiliz Raporlarına Göre Kerkük Türkmenleri”, Bir İnsan-ı Selîm: Prof. Dr. Azmi Özcan’a Armağan, ed: Refik Arıkan-Halim Demiryürek, İstanbul 2016, s.717-739.
  • _______, “Osmanlı Arap Vilayetleri, Arabizm ve Arap Milliyetçiliği”, Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, -Ortadoğu Özel Sayısı- (2016), s.105-150.
  • İPÇİOĞLU, Mehmet, “Gertrude Bell’in Anılarında Konya”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, XXI (2009), s.249-253.
  • JUMAİLY, Qassam al, Irak ve Kemalizm Hareketi (1919-1923), yay. İzzet Öztoprak, Ankara 1999.
  • KASALAK, Kadir, “Manda Sistemi ve Irak ile Suriye’de Uygulanması”, Birinci Ortadoğu Semineri (Elazığ, 29-31 Mayıs 2003) Bildiriler, Elazığ 2004, s.57-86.
  • KAYMAZ, İhsan Ş., Musul Sorunu, Emperyalizm ve Kürtler, İstanbul 2014. KOLOĞLU, Orhan, Lawrence Efsanesi, İstanbul 2016.
  • KRAMER, Ann, Dünya Savaşlarında Kadın Casuslar, çev. Tülin Er, İstanbul 2014.
  • KURŞUN, Zekeriya, Necid ve Ahsa’da Osmanlı Hâkimiyeti-Vehhabi Hareketi ve Suud Devleti’nin Ortaya Çıkışı-, Ankara 1998.
  • ________,“Osmanlı’dan Amerika’ya Tanımlanamayan Ülke: Irak”, Irak Dosyası I, yay. Ali Ahmetbeyoğlu, Hayrullah Cengiz, Yahya Başkan, İstanbul 2003, s.1-36.
  • NAKASH, Yitzhak, Irak’ta Pandora’nın Kutusu Şiiler, çev. Metin Saltoğlu, Ankara 2005.
  • OKUMUŞ, Ali, Osmanlı Coğrafyasında Petrol Mücadelesi: Kalust S. Gülbenkyan ve Türk Petrol Şirketi, İstanbul 2015.
  • ÖKE, Mim Kemal, Musul-Kürdistan Sorunu 1918-1926, İstanbul 1995.
  • PARİS, Timothy J., “British Middle East Policy-Making after the First World War: The Lawrentian and Wilsonian Schools”, The Historical Journal, 41/3 (September 1998), s.773-793.
  • ROTHWELL, V. H., “Mesopotamia in British War Aims, 1914-1918”, The Historical Journal, XIII/2 (June 1970), s.273-294.
  • TERZİ, Arzu Tozduman, Bağdat-Musul’da Abdülhamid’in Mirası Petrol ve Arazi, İstanbul 2014.
  • TRİPP, Charles, A History of Iraq, Cambridge University Press, Cambridge 2000.
  • TURAM, Emir, “Gertrude Bell”, Kutsal Topraklarda Casuslar Savaşı, İstanbul 1995, s.105-152.
  • TÜRKMEN, Zekeriya, Musul Meselesi, Askeri Yönden Çözüm Arayışları (1922-1925), Ankara 2011.
  • UÇAR, Ahmet, “Ortadoğu’daki Kargaşa Kimin Eseri?”, Yedikıta, 72 (Ağustos 2014), s.25-35.
  • ÜNLÜ, Rasim, “Irak Devleti’nin Kurulmasını Organize Eden Kadın: Gertrude Bell”, On Birinci Askeri Tarih Sempozyumu Bildirileri I (XVIII. Yüzyıldan Günümüze Orta Doğu’daki Gelişmelerin Türkiye’nin Güvenliğine Etkileri 4-5 Nisan 2007-İstanbul), Ankara 2007, s.193-208.
  • VİNOGRADOV, Amal, “The 1920 Revolt in Iraq Reconsidered: The Role of Tribes in National Politics”, International Journal of Middle East Studies, III/2 (April 1972), s.123-139.
  • WAGNER, Heather Lehr, Gertrude Bell: Explorer of the Middle East, United States of America 2004.
  • WALLACH, Janet, Çöl Kraliçesi, Gertrude Bell’in Olağanüstü Yaşamı, çev. Püren Özgören, İstanbul 2004.
  • WAYLET, Bonyar–Jackh, Ernst, İmparatorluk Stratejileri ve Ortadoğu: Doğu’da İngiliz-Alman Rekabeti ve Balkan Savaşından Sonra Almanya, çev. Vedat Atila, İstanbul 2004.
  • WİNSTONE, H.V.F., Gertrude Bell, London 1980.