Reva GÜNDOĞAN, Sevim GÜLER

347352

Yetişkin Çölyak Hastalarında Glutensiz Beslenme ve Hemşirelik Bakımı

Çölyak hastalığı, gluten içeren tahıllara karşı duyarlı bireylerde bağışıklık sistemi etkisiyle meydana gelen yaygın, kronik otoimmün bir hastalıktır. Çölyak hastalığı farklı toplumların yaklaşık %0.5-1’ni etkilemektedir. Çölyak hastalığının, temel olarak genetik yatkınlık ve çevresel tetikleyici gluten ile beslenmeye bağlı geliştiği düşünülmektedir. Duyarlı kişilerde, gluten alınması sonucu, T hücrelerinin aktivasyonu ve stokinlerin salınmasıyla ince barsak mukozasında kronik hale gelen bir inflamasyon meydana gelir. Bu durum villuslarda harabiyete neden olarak barsak bariyerinin bozulmasına ve fonksiyonunu kaybetmesine neden olmaktadır. Bunun sonucunda villuslarda emilim yüzeyinde azalma ortaya çıkmaktadır. Çölyak hastalığı olan bireyler yaşamları boyunca glutensiz beslenmek durumundadır. Hemşireler, kronik bir hastalık olan çölyak hastalığında tanısı olan bireylerin hastalıkla başa çıkma, glutensiz diyete uyum ve sosyal etkilerini yönetmede önemli bir role sahiptir. Hemşireler, tanı anından itibaren, glutensiz beslenmeye ilişkin bireye özgü verilecek eğitimi planlamalı ve gerçekleştirmeli aynı zamanda bireylerin diyete uyumlarını da değerlendirmelidir. Ayrıca hemşireler bireyin diyete uyumunu arttırmaya yönelik; diğer sağlık ekibi, aileler, birey ve yakınları, sivil toplum kuruluşları, gönüllüler ve çölyak dernekleri ile sürekli iletişim ve işbirliği içinde olmalıdır. Böylelikle çölyak hastalığı ve yönetimine ilişkin birey, aile ve toplumun farkındalık düzeyinin arttırılması ve hastalık yönetimine katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Anahtar Kelimeler:

Beslenme, çölyak hastalığı, glutensiz diyet, hemşirelik bakımı

Gluten-Free Nutrition and Nursing Care for Adults Diagnosed with Celiac

Celiac disease is a common, chronic autoimmune disease caused by the immune system in individuals sensitive to gluten-containing grains. Celiac disease affects approximately 0.5-1% of different populations. Celiac disease is thought to develop mainly due to genetic predisposition and environmental trigger gluten feeding. In susceptible individuals, a chronic inflammation of the small intestinal mucosa occurs as a result of gluten ingestion, with activation of T cells and release of stockins. This situation causes the destruction of the villi and causes the intestinal barrier to deteriorate and lose its function. As a result, there is a decrease in the absorption surface of the villi. Individuals with celiac disease must eat gluten-free throughout their lives. Nurses have an important role in coping with the disease, adapting to a gluten-free diet and managing the social effects of individuals diagnosed with celiac disease, which is a chronic disease. From the moment of diagnosis, nurses should plan and perform the individual-specific education on gluten-free nutrition, as well as evaluate the dietary compliance of individuals. In addition, nurses aim to increase the individual's compliance with the diet; should be in constant communication and cooperation with other health care teams, families, individuals and their relatives, non-governmental organizations, volunteers and celiac associations. Thus, it is thought that it will increase the awareness of the individual, family and society about celiac disease and its management and contribute to the management of the disease.
Keywords:

Nutrition, celiac disease, gluten-free diet, nursing care,

PDF

___

  • World gastroenterology organisation global guidelines: Diet and the gut (2017). [Internet]. [Erişim Tarihi: 7 Mart 2023]. Erişim adresi: https://www.worldgastroenterology. org/ guidelines /celiac-disease.
  • Parzanese I, Qehajaj D, Patrinicola F, Aralica M, Chiriva-Internati M, Sanja S, et al. Celiac disease: From pathophysiology to treatment. World J Gastrointest Pathophysioly. 2017;8(2):27-38. DOI: 10.4291/ wjgp. v8.i2.27.
  • Akkelle BŞ, Ertem D. Çölyak hastalığı. Klinik Tıp Pediatri Dergisi. 2017;9(1):1-10
  • Çölyak hastalığında aile hekimleri için tanı, tedavi ve izlem rehberi (2019). [Erişim Tarihi: 12 Mart 2022]. Erişim adresi:https://www.aa.com.tr/tr/saglik/saglik-bakanligindan-colyak-rehberi/1390023.
  • Caio G, Volta U, Sapone A, Leffler DA, De Giorgio R, Catassi C, et al. Celiac disease: A comprehensive current review. BMC Medicine.2019;17(1):142.
  • Tye-Din JA, Galipeau HJ, Agardh D. Celiac Disease: A Review of Current Concepts in Pathogenesis, Prevention, and Novel Therapies. Front. Pediatr. 2018;6:350.
  • Makovicky P,Makovicky P, Caja F, Rimarova K, Samasca G, Vannucci L.Celiac disease and gluten-free diet:Past, present, and future?. Gastroenterol Hepatol Bed Bench.2020;13(1):1-7.
  • Hujoel IA, Murray JA. Refractory celiac disease. Curr Gastroenterol Rep. 2020; 22: 18.
  • Gursoy S, Guven K, Simsek T, Yurci A, Torun E, Koc N, et al.The prevalence of unrecognized adult celiac disease in Central Anatolia.J Clin Gastroenterol.2005;39(6):508-511.
  • Türkiye Büyük Millet Meclisi çölyak hastalığının teşhis aşamasının, sebeplerinin, sonuçlarının ve bu hastalığa maruz kalanlara sağlanabilecek yardımların araştırılarak alınması gereken önlemlerin belirlenmesine ilişkin meclis araştırması komisyonu raporu 2018. [Internet].2018. [Erişim Tarihi:26 Nisan 2023]. Erişim adresi:https://acikerisim.tbmm.gov.tr/bitstream/handle/11543/3119/ss554%5b1%5d.pdf?sequence=1&isAllowed=y.
  • Matthias T, Neidhöfer S, Pfeiffer S, Prager K, Reuter S, Gershwin M. E. Novel trends in celiac disease. Cell Mol Immunol. 2011;pp. 8:121.
  • Husby S, Koletzko S, Korponay-Szabo I, Kurppa K, Mearin ML, Ribes-Koninckx C, et al. European Society Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition guidelines for diagnosing coeliac disease (2020). Pediatr Gastroenterol Nutr. 2020;70(1):141–156.
  • Green PH, Lebwohl B, Greywoode R. Celiac disease. J Allergy Cli Immunol. 2015;135(5):1099-1106.
  • Lebwohl B, Sanders DS, Green PHR. Coeliac disease. The Lancet. 2018;391(10115):70-81. DOI: 10.1016/S0140-6736(17)31796-8.
  • Ravikumara M, Tuthill DP, Jenkins HR. Clinical presentation of coeliac disease. Arch Dis Child. 2006;91:969-71.
  • Fasono A, Catassi C. Current approches to diagnosis and treatmentof celiac disease: An evolving spectrum. Gastroenterology. 2001;120:636-51.
  • Tasco A, Salavati VM, Aricchio R, Maglio M, Borrelli M, Cruzzo A, et al. Natural history of potential celiac disease in children. Clin Gastroenterol Hepatol. 2011;9:320-5.
  • Özkaya V, Özkaya ÖŞ. Çölyak hastalığına diyetetik yaklaşım. Selcuk Med J. 2018;34(4):186-193.
  • Hill I D, Fasano A, Guandalini S, Hoffenberg E, Levy J, Relly N, et al. NASPGHAN clinical report on the diagnosis and treatment of gluten related disorders. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2016; 63(1):156-165.
  • Kivelä L, Caminero A, Leffler DA, Pinto-Sanchez MI, Tye-Din JA, Lindfors K. Current and emerging therapies for coeliac disease. Nat Rev Gastroenterol Hepatol. 2021;18:181-195.
  • Hartmann C, Hieke S, Taper C, Siegrist M. European consumer healthiness evaluation of ‘Free-from’ labelled food products. Food Quality and Preference. 2018;68:377-388.
  • Aziz I,Branchi F, Sanders DS.The rise and fall of gluten!.Proc Nutr Soc.2015;74(3):221-26.
  • Köksal G, Gökmen H. Çocuk hastalıklarında beslenme tedavisi. 3. Baskı. Ankara: Hatiboğlu Yayınları; 2013.
  • Tovoli F, Masi C, Guidetti E, Negrini G, Paterini P, Bolondi L. Clinical and diagnostic aspects of gluten related disorders. World J Clin Cases. 2015;3(3):275-284.
  • Gibson PR, Muir JG, Newnham ED. Other dietary confounders: FODMAPS et al. Dig Dis. 2015;33:269-76.
  • García-Manzanares A, Lucendo AJ. Nutritional and dietary aspects of celiac disease. Nutr Clin Pract. 2011;26(2):163-73.
  • Bascunan KA, Vespa MC, Araya M. Celiac disease:understanding the gluten-free diet. Eur J Nutr.2017;56(2):449-59.
  • Weiman DI, Mahmud FH, Clarke ABM, Assor E, McDonald C, Saibil F, et al. Impact of a gluten-free diet on quality of life and health perception in patients with type 1 diabetes and asymptomatic celiac disease. JCEM. 2021;106 (5):1984-1992.
  • Öztürk Ö, Kaplan M, Hymabaccus B, Cihangiroğlu Ünal N, Tenlik İ, Gökbulut V, ve ark. Çölyak hastalığı deneyimimiz: 94 hastanın demografik özellikleri, laboratuvar bulguları ve eşlik eden hastalıklar. J Contemp Med. 2021;11(3):364-368.
  • Sparks B, Hill I, Ediger T. Going beyond gluten-free: A review of potential future therapies for celiac disease. Curr Treat Options Peds. 2021;7:17-31.
  • Bağrıaçık E, Aydın N. Çölyak hastalığında yaşanılan sorunlar ve hemşirelik bakımı. KTO Karatay Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi. 2020;1(3):30-37.
  • Tunçer E, Yabancı Ayhan N. Çölyak hastalığında mikro besin ögesi eksiklikleri ve beslenme önerileri. BANÜ Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi. 2021;3(1):29-38.
  • Sue A, Dehlsen K, Ooi CY. Paediatric patients with coeliac disease on a gluten-free diet: Nutritional adequacy and macro- and micronutrient imbalances. Curr Gastroenterol Rep. 2018;20(1):2.
  • Aydın Ö, Kahramanoğlu-Aksoy E, Akpınar MY, Göktaş Z. Yetişkin çölyak hastalarının glutensiz diyete uyumu. Bes Diy Derg. 2019;47(1):51-58.
  • Rodríguez-Herrera A, Reyes-Andrade, Rubio-Escudero C. Rationale for timing of followup visits to assess gluten-free diet in celiac disease patients based on data mining. Nutrients. 2021;13:357.
  • Zimmer KP. Nutrition and celiac disease. Curr probl. Pediatr Adolesc Health Care. 2011;41(9):244-47.
  • Rai S, Kaur A, Chopra CS. Gluten-free products for celiac susceptible people. Front. Nutr. 2018;5:116.
  • İşgören A, Sungur S. Tatlandırıcılar. Lectio Sci. 2019;3(1):19-33.
  • Besora-Moreno M, Castillejo G, Guillen N, Martinez-Cerezo F, Vilchez E, Roger E, et al. A comparison of the nutritional profile and price of gluten-free products and their gluten-containing counterparts available in the Spanish market. Nutr Hosp. 2020;37:814-822.
  • Reilly NR. The gluten-free diet: Recognizing fact, fiction, and fad. The Journal of Pediatrics. 2016;175:206-210. doi:10.1016/j.jpeds.2016.04.014
  • Abenavoli L, Delibasic M, Peta V, Turkulov V, De Lorenzo A, Medic-Stojanoska M. Nutritional profile of adult patients with celiac disease. Eur Rev Med Pharmacol Sci. 2015;19(22):4285-92.
  • Vici G, Belli L, Biondi M, Polzonetti V. Gluten free diet and nutrient deficiencies: A review. Clin Nutr. 2016;35:1236-41.
  • Tokgöz Y, Terlemez S, Karul A. Fat-soluble vitamin levels in children with newly diagnosed celiac disease, a case-control study. BMC Pediatr. 2018;18(1):130.
  • Shepherd SJ, Gibson PR. Nutritional inadequacies of the gluten-free diet in both recently-diagnosed and longterm patients with coeliac disease. J Hum Nutr Diet. 2013;26(4):349-58.
  • Penagini F, Dilillo D, Meneghin F, Mameli C, Fabiano V, Zuccotti GV. Gluten-free diet in children: An approach to a nutritionally adequate and balanced diet. Nutrients. 2013;5(11):4553-65. doi:10.3390/nu5114553
  • Ulusoy HG, Rakıcıoğlu N. Glutensiz diyetin sağlık üzerine etkileri. Bes Diy Derg. 2019;47(2):87-92.
  • 47. Fajardo V, González MP, Martínez M, Samaniego-Vaesken ML, Achón M, Úbeda N, et al. Updated food composition database for cereal-based gluten free products in Spain: İs reformulation moving on? Nutrients.2020;12:2369.
  • Haines ML, Anderson PR, Gibson PR. The evidence base for long term management of celiac disease. Aliment Pharmacol Ther.2008;28:1024-66.
  • Metin S. Çölyak hastalığında nutrisyon. Güncel Gastroenteroloji.2016;20(3):259-262.
  • Theethira TG, Dennis M. Celiac disease and the gluten- free diet: Consequences and recommendations for improvement. Dig Dis. 2015;33(2):175-82.
  • Theethira TG, Dennis M, Leffler DA. Nutritional consequences of celiac disease and the gluten-free diet. Expert Rev Gastroenterol Hepatol. 2014;8(2):123-9.
  • Saturni L, Ferretti G, Bacchetti T. The gluten-free diet: Safety and nutritional quality. Nutrients. 2010;2(1):16-34.
  • See J, Murray JA. Gluten-free diet: The medical and nutrition management of celiac disease. Nutr Clin Pract. 2006;21(1):1-15.
  • Bektaş A, Özel M. Gluten: dost mu, düşman mı? Güncel Gastroenteroloji.2018;22:127-134.
  • Heikkilä K, Pearce J, Mäki M, Kaukinen K. Celiac disease and bone fractures: A systematic reviev and mete-analysis. J Clin Endocrinol Metab. 2015;100(1):25-34.
  • Lee A, Newman JM. Celiac diet: Its ımpact on quality of life. Journal of the American Dietetic Association. 2003;103(11):1533-1535. https://doi.org/10.1016/ j.jada.2003.08.027.
  • Parlak L. Besin hazırlamada çapraz bulaş nedeniyle oluşan gluten kontaminasyonu üzerine çalışma [Yüksek Lisans Tezi]. Ankara.: Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2008.
  • Newberry C, McKnight L, Sarav M, Pickett-Blakely O. Going gluten free: the history and nutritional implications of today’s most popular diet. Curr Gastroenterol Rep. 2017;19:54-62.
  • Shah S, Akbari M, Vanga R, Kelly CP, Hansen J, Theethira T, et al. Patient perception of treatment burden is high in celiac disease compared with other common conditions. Am J Gastroenterol. 2014; 109: 1304–1311.
  • Babio N, Lladó-Bellette N, Besora-Moreno M, Castillejo G, Guillen N, Martinez-Cerezo F, et al. A comparison of the nutritional profile and price of gluten-free products and their gluten-containing counterparts available in the Spanish market. Nutr Hosp. 2020;37:814-822.
  • Taus M, Mignini EV, Fumelli D, Busni D, Nicolai G, Carletti C, et al. Coeliac dise ase: Gluten free diet and… what else? OJGas. 2016;6:319-332.
  • Kırmızıyüz D, Bat Z. Malnütrisyon ve beslenme gereksiniminin hesaplanması Nütrisyon Kılavuzu. Ed: Şenoğlu N. Tepecik Hastanesi Yayınları. İzmir: Printer Ofset; 2016. S.18-24.
  • Çınar Pakyüz S,BağırsakDemir Korkma z F. Bağırsakve rektum hastalıkları. Ed: Karadakovan A, Eti-Arslan, Dahilive Cerrahi Hastalıklarda Bakım, Akademisyen Kitabevi. Ankara:4. Baskı, 2017.s. 79-689.
  • Güneş FE. Çölyak hastalığına diyetsel yaklaşım. Gıda alerjenleri, bulaşanları ve halk sağlığı açısından önemi. Editörler. Karaçam H, Konak İÜ. GABS2021 sempozyum bildiri kitabı; 2021.Trabzon. Avrasya Üniversitesi:2021.s.114-121.E-ISBN: 978-605-74827-4-7.
  • Yıldırım E. Çölyak hastalığı ve glutensiz beslenme. JGEHES. 2020;2(3):175-187.
Türk Hemşireler Derneği Dergisi-Cover
  • ISSN: 2717-9486
  • Başlangıç: 2020
  • Yayıncı: Türk Hemşireler Derneği
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

Human Papilloma Virüs (Hpv) Enfeksiyonu Olan Bireyde Hemşirelik Bakımı: Olgu Sunumu

Sevil PAMUK CEBECİ

Hemşirelik Öğrencilerinin Mesleğe Yönelik Profesyonel Değerleri ile Tutumları Arasında İlişki Var Mıdır?

Esin SEVGİ DOGAN, Ozden DEDELİ CAYDAM, Sezgi ÇINAR PAKYÜZ, Beray PEKER, Dilek KILINÇ

Hemşirelerin Antibiyotikler, Hazırlama, Uygulama ve Takibi Hakkında Temel Bilgi Düzeyleri: Anket Çalışması

Ahmet DOĞAN, Sinem SÖYLEMEZ, Yakup GEZER

Yetişkin Çölyak Hastalarında Glutensiz Beslenme ve Hemşirelik Bakımı

Reva GÜNDOĞAN, Sevim GÜLER

Hemşirelerin Subkutan Heparin Enjeksiyon Uygulamasına İlişkin Bilgi Düzeyleri

Afife YURTTAŞ, Şeker DURMUŞ

COVİD-19 ve MIS-C Tanılı Çocuk Hastanın Hemşirelik Bakımı: Olgu Sunumu

Nalan KARAOĞLAN, Aslı ÇATIKOĞLU, Hatice YILDIRIM SARI, İlker DEVRİM