TÜRKMEN TÜRKÇESİNDE DUDAK BENZEŞMESİ (LABIAL SINGARMONIZM)

Türkçede dudak uyumunun Eski Türkçeden başlayarak pek sağlam

Anahtar Kelimeler:

Dudak benzeşmesi, dudak uyumu, Türkmen Türkçesi, Türk lehçelerinde yuvarlaklaşma

Labial Singarmonizm in Turkmen Turkish

It is observed that labial harmony has emerged in the last period ofOttoman Turkish in which the labial harmony in Turkish is not very strongstarting from Old Turkish. There are various reasons of labialisation inTurkish. The decline of the / g /, / ġ / consonants in Old Turkish, the effectof lip consonants similarities are the leading causes of deterioration. Thereason of labialisation in some words is not understood. In Turkish, labialisationis not shown in written language, but labialisation is observedin the spoken language. Old Anatolian Turkish, Ottoman Turkish in theAnatolian dialects; In some of the dialects of Oghuz, Kipchak, Karluk andNorth-east groups, labialisation is seen clearly in the spoken language.Although round vowels in the standard written language in Turkmen Turkishare not shown in the written language after certain syllables, it is observedthat there are roundings in the spoken language. These roundingsare also seen in some Turkmen dialects. The fact that there was no labialvowel in Turkmen Turkish after the second syllable caused deteriorationof the lip harmony. If we come to the standard written language, thereare nearly forty suffixes in the linguistic harmony in Turkmen Turkish.Roundings not shown in the written language of Turkmen Turkish areseen only in the spoken language. Roundings in Turkmen Turkish mayvary depending on the thickness or fineness of the vowels, their wide ornarrowness, their length or shortness, the syllable of the word, the numberof syllables, the suffixes to the word and the sound characteristics ofthe dialect spoken by the speeches. The lengths seen in Turkmen Turkishdo not change the labial harmony in narrow-rounded vowels. The narrowvowel in the second syllable, spelling is written in the famous letters, butthe round is said with a famous. In this study, the roundings seen in theTurkic language, which are not seen in the written language, but whichare seen in the spoken language, are discussed. This issue is consideredto be studied in detail because it is an issue that create troubles for peopletrying to learn or speak Turkmen Turkish.

Keywords:

Labial Singarmonizm, labial atraction, Turkmen Turkish, labial atraction in Turkish dialect Labial Singarmonizm,

PDF

___

Alkaya, E. (2014). Mişer Tatar Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
Argunşah, M. (2013). Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
Azımov, P., Sopıyev G., Göňňäyev Y., Veyisov B., Ziyayev N. (2011), Türkmen Dili, Mugallımçılık Mekdepleri Üçin Okuv Kitabı. Aşgabat: Türkmen Döwlet Neşiryat Gullugı.
Azimov, P.; Hıdırov M. H.; Sopıyev G. (1960). Häzirki Zaman Türkmen Dili. Aşgabat: Türkmen Dili Kafedrası.
Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Clark, L. (1998), Turkmen Reference Grammar. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
Çommadov, O (2010). Türkmen Diliniň Dialektlerinde Sözde Yüze Çıkyan Ses Üytgemeleri, Aşgabat: Türkmenistanıň Iımlar Akademiyasınıň Magtımgulı Adındakı Dil ve Edebiyat İnstitutı.
______(2011). Şive Maglumatları Dilimiziň Tarihiniň Çeşmesidir. Aşgabat:Türkmenistanıň Iımlar Akademiyasınıň Magtımgulı Adındakı Dil ve Edebiyat İnstitutı.
Çengel, H. K. (2017). Kırgız Türkçesi Grameri (Ses ve Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Dilek, F. G. (2015). Güney Sibirya Altay Türkçesi Ağızları Karşılaştırmalı Ses Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
Eckmann J. (2013). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar. Haz. O. Fikri Sertkaya. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ergin, M. (1997). Dede Korkut Kitabı II, İndeks-Gramer. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hanser, O. (2003). Türkmence El Kitabı (Çev. Zühal Kargı Ölmez). İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi:17.
Hıdırov M. H.; Begencov K. (1956), Häzirki Zaman Türkmen Dili Fonetikası. Aşgabat: Turkmenistan SSR Ilımlar Akademiyası Dil ve Edebiyat İnstitutı.
Hıdırov M. H.; Begencov K. (1960). Häzirki Zaman Türkmen Dili-Fonetika. A. M. Gorkiy Adındaki Türkmen Döwlet Universiteti, Aşgabat: Türkmen Dili Kafedrası.
İnan, A. (1964). “Kazak ve Kırgız Yazı Dillerinde Dudak Benzeşmesi (Labial Attraksiyon Meselesi)”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, 67-76.
Kara, M. (1998). “Türkmen Türkçesinde Ünlü Uyumları”, Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Degisi, 19, .44-50.
______(2012). Türkmen Türkçesi Grameri. Etkileşim Yayınları: İstanbul.
Karahan, L. (2011). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları.
Karasoy, Y. (1998). “Türkmen Türkçesine Arapçadan Geçen Ayın’lı Kelimelerdeki Ses Değişmeleri”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyatı Dergisi, 5, 397-432.
Kartallıoğlu, Y. (2007). “Tanzimat Gramerlerinde Bazı Eklerin İmlası ve Dudak Uyumu ile İlgili Uyarılar”, Bilig, Güz, 43, 85-106.
Koç, K.; Doğan, O. (2004), Kazak Türkçesi Grameri. Ankara: Gazi Kitabevi.
Korkmaz, Z. (1994). Güney-Batı Anadolu Ağızları. Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları.
Nurmuhammedow, A. (2013), Türkmen Dilinde Sözüň Singarmonizm Hadısası. Aşgabat: Ilım Neşiryatı.
Öner, M. (1998). Bugünkü Kıpçak Türkçesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Özek, F. (2014). Tarihȋ Türk Lehçelerinde Ünlüler. Ankara: Akçağ Yayınları.
Savran, H. (2018). “Türk Dilinde Yuvarlaklaşma Olayı ve Dudak Uyumu”. Türkbilig, 35, 89-96.
Söyegov, M.; Arnazarov, S. (2017). Örnekli Türkmence Gramer. Ankara: Kurgan Edebiyat.
Şçerbak, A. M. (1998). Türk Lehçelerinin Karşılaştırmalı Ses Bilgisi (Çev. Enver Mahmut Yılmaz). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Tamir, F. (1989). Barköl’den Kazak Türkçesi Metinleri-Gramer-Metin-Sözlük. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
Täçmiradow, T. (2002). Häzirki Zaman Türkmen Dili Fonetika. Aşgabat:Ilım.
Timurtaş, F. K. (1994). Eski Türkiye Türkçesi. İstanbul: Enderun Kitabevi.
Veyisov B. (2008). Türkmen Diliniň Tarihi. Aşgabat.
Veyisov B.; Babayeva G. (2010). Türkmen Dili (Praktikum). Aşgabat: Türkmenistanıň Bilim Ministirligi Magtımgulı Adındaki Türkmen Dövlet Universiteti.
Yalçın, S. K. (2013). Çağdaş Türk Lehçelerinde Ünlüler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Yıldırım, H. (2017). Türkmen Türkçesi Grameri (Ses ve Şekil Bilgisi). Ankara: Sonçağ Matbaacılık Ltd. Şti.