Vüsale TAĞIZADE

Azerbaycan Halkının Sosyokültürel Düşüncesinde Millî İdeal Mefkûresinin Şekillenmesi ve “Molla Nasreddin”ciler (C. Memmedkuluzade ve Ö. F. Nimanzade’nin Sanatları Temelinde)

Millî ideal, her ulusun ulusal varoluşunda, ulusal öz farkındalık sürecinde son derece önemli, öncü bir faktördür, kendisinde geniş ve çeşitli ulusal gerçeklikleri ihtiva eder. Millî ideal, halkın ulusal kimliğini onaylamasının, ulusal varoluşunun manevi ve ideolojik temelinin, özgürlüğe, bağımsızlığa, mutluluğa ve ilerlemeye giden yolunun pusulasıdır. Makalede Azerbaycan edebıyatinda millî ideal mefkûresinin oluşum tarihine dikkat çekilerek, 19. yüzyılın ortalarında ve 20. yüzyılın başlarında Azerbaycan sosyo-politik düşüncesinde millî ideal konusunun özellikleri ele alınmaktadır. 20. yüzyılın başlarında Molla Nasreddin dergisi, Azerbaycan’ın edebî, kültürel ve sosyal ortamında, millî idealler uğruna mücadelede özel bir role sahipti ve bu yönde “Molla Nasreddin”cilerin faaliyeti Azerbaycan’ın sosyokültürel düşünce tarihinde özel değer arz etmektedir. Molla Nasreddin dergisinin editörü, yayıncısı, 20. yüzyılda Azerbaycan halkının millî kimlik bilincinin şekillenmesinde müstesna hizmetleri olan, büyük yazar Celil Memmedkuluzade’nin önderliğinde “Molla Nasreddin”ciler Azerbaycan’ın sosyal, edebî ve kültürel ortamında ulusal idealin ortaya çıkmasında eşi görülmemiş bir rolü üstlenmiş oldular. Makalede derginin ve dergi yazarlarının müstesna faaliyetleri millî ideal mefkûresi açısından araştırma objesine dönüştürülmüştür. Bu kapsamlı bir konu olduğundan, konu “Molla Nasreddin”cilerin sosyo-politik yazıları üzerinden ele alınmıştır. Sosyo-politik yazılar ve millî ideal mefkûresi açısından Celil Memmedkuluzade ve Ömer Faik Nemanzade’nin sanatı daha zengin olduğu için, makalede bilimsel sorunun çözülmesinde bu iki sanat insanının eserleri ve faaliyetleri millî ideal açısından araştırılmaktadır. Burada Molla Nasreddin ve Füyûzat’cıların ulusal ideallerindeki farklılıklar ve benzerlikler hakkında bilgi verilerek tartışılan fikirlerin modernlik açısından önemine dikkat çekilmektedir. Çalışmamızda edebî eleştiri tarihinde müstesna bir yeri olan Molla Nasreddin dergisinin, Celil Memmedkuluzade’nin ve Ömer Faik Nemanzade’nin sanatında millî ideal konusunun incelenmesinde Azerbaycan’da yapılan bilimsel araştırmaların yanı sıra, konuyla ilgili Türkiye’de yayınlanan özgün bilimsel araştırmalara dikkat çekilir, örnekler verilir.

Anahtar Kelimeler:

Molla Nasreddin, gazetecilik, nesir, Azerbaycan Edebiyatı, C. Memmedkuluzade, Ö. Nemanzade, millî ideal

Formation of the National İdeals in the Social and Cultural Thought of the Azerbaijani People and the “Mollanasreddinists” (Based on the Journalistic Prose Works by J. Mammadkuluzade and O. F. Nemanzade)

The national ideal is an important and leading factor in the existence of each nation and in the process of its national identity; it contains wide and varied national realities. The national ideal is a compass on the way of asserting the people’s national identity, as well as on the way to freedom, independence, happiness and progress. It is the spiritual and ideological basis of national existence. The article examines the history of formation of the national ideal concept in Azerbaijani literature and reveals the characteristics of the issue of national ideal in Azerbaijani socio-political thought of the middle of 19th - early 20th centuries. Under the leadership of the great writer Jalil Mammadguluzade, editor and publisher of Molla Nasraddin magazine, who made an important contribution to the formation of the national identity consciousness of the Azerbaijani people in the 20th century, the Mollanasraddinists played an unprecedented role in the emergence of the national ideal in the social, literary and cultural environment of Azerbaijan. Their activity in this direction is the subject of our article. Since this is a wide range of issues, we mainly examined the journalistic work of the Mollanasraddinists. Among the staff of Molla Nasraddin, the journalism of J. Mammadkuluzade and O. F. Nemanzade differs even more. Therefore, when studying the problem, the publicistic works of these two literary figures were in the center of attention. The main directions of their national ideals were commented. As many generalizations as possible were made. The article examines the impact of these ideas on literary, cultural and public opinion, as well as on national awakening. The study provides information on the differences and similarities between the national ideals of the Mollanasraddinists and the employees of Fuyuzat. The important scientific principle - the construction of opinions and analysis on specific examples - is observed in the course of research. The subjects of our research are the magazine Molla Nasreddin, which occupies an exclusive place in the development of literary criticism, the scientific research works that studied the development of the national idea in the works of Jalil Mammadguluzade and Omar Faik Nemanzade, and the works, published in Turkey on this topic.

Keywords:

Molla Nasraddin, journalism, Azerbaijani literature, J. Mammadguluzade, O. Nemanzade, national ideal,

PDF

___

Barmanbay, A. (2019). “Celil Memmedkuluzade’nin Anamın Kitabı Piyesinde Azerbaycan İdeali”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 48, Ankara.
Habibbeyli, İ. (13.07.2019). “Azerbaycancılık Kavramı”. Edebiyat (gazetesi), Bakü. Habibbeyli, İ. (2007). Edebî-Tarihsel Yaddaş ve Modernite. Bakü: Nurlan.
Karayev, Y. (14-15-16. 02. 2002). “Millet Bilinci ve Etnik Hafıza-Azerbaycancılık”. Azerbaycan (gazetesi), Bakü.
Karayev, Y. (1995). Tarih: Yakından ve Uzaktan. Bakü: Bilim Yayın Evi.
Memmedkuluzade, C. (1984). Eserler. 3. cilt, Bakü: Azerneşr.
Memmedkuluzade, C. (1985a). Eserler. 4. cilt, Bakü: Azerneşr.
Memmedkuluzade, C. (1985b). Eserler. 6. cilt, Bakü: Azerneşr.
Memmedli, Ş. (2011). “Ahıskalı Ömer Faik Numanzade’nin Edebi Kişiliği ve Bir Makalesi”. Bizim Ahıska Kültür Dergisi. 13.
Nemanzade, O. F. (1992). Seçilmiş Eserler. Bakü: Yazıçı.
Resulzade, M. E. (1990). Azerbaycan Cumhuriyeti. Bakü: Bilim Yayınevi.
Uygur, E. (2007). “Füyûzat ve Molla Nasreddin Dergilerinde Edebî Dil Tartışmaları”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 4, 4. cilt.