SOVYET RUSYA DÖNEMİNDE KAZAKİSTAN

Uzun yıllar Rus hâkimiyeti altında yaşayan Kazakistan’da tatbik edilen yanlış ekonomi, kültür ve siyaset politikaları yüzünden karşı karşıya kalınan tahribatın izleri bugün dahi silinebilmiş değildir. Halen Türk Dünyasının en bakir ve zengin topraklarına sahip olan Kazak Türkleri geleneksel konar-göçer hayatlarını sürdürmeye kalkıştıklarında Sovyet-Rus döneminin hükümetleri tarafından çıkarılan birtakım kanunlar ile günden güne fakirleşmeleri sebebiyle sonucu zaman zaman çok kanlı bir şekilde neticelenen ayaklanmalar gerçekleştirdiler. Ne Rus çarlığının Bakir Topraklar projesi ne de Sovyet Rusya’nın kolhoz siyasetinin bu insanlara hiçbir yararı olmadı. Ekonomik, kültürel ve politik hayatın gerisinde kaldıkları gibi, bu topraklara Rus idareciler daima ham madde deposu şeklinde baktılar. Buna bağlı olarak ondokuzuncu asırdan itibaren görülmeye başlayan Slav göçmenlerin akınıyla kendi yurtlarında azınlık durumuna düştükleri bir yana, artık onlara ikinci sınıf vatandaş muamelesi yapılmaya da başlandı. Ellerinden mera arazileri alınması bir yana, sanıldığı üzere onlara modern bir eğitim de sunulmadı. Bu yüzden sosyal hayatın sürekli dışında bırakılan Kazak Türkleri, sanki kendi ülkelerine gelen Rus memurların hizmetkârları, en iyisinden onların işlerini çabuklaştıran yardımcılar gibi görüldüler. Bütün Kazak Türklerine Rusça mecbur tutulup, Rus edib ve şairleri öğretilip, okullarda onların eserleri okutulup, ezberletilirken; Kazak şair ve romancıları ancak kendi toplumları arasında itibar kazandılar. Bu hâl Sovyet vatandaşı kavramına ters gelince, zaman zaman kendi içlerinden çıkan birtakım milliyetçi aydınlar bu kötü gidişata bir dur demek isteyip, Rus yetkililerini uyarmaya yeltendiklerinde ise burjuva milliyetçiler veyahut da halk düşmanları oldukları ilan edilerek ya sürgünlere gönderildiler ya da kurşunlanmak suretiyle hayatlarına son verildi. İşte biz bu çalışmada özetle Kazakistan’da Çarlık Rusyası’nın mirasını devralan Sovyet hükümetleri döneminde uygulanan birtakım icraatlarla bunların sonuçlarının yansımalarını göstermeye gayret ettik.

Anahtar Kelimeler:

Sovyetler Birliği, Kazakistan, Sovyet Politikaları

PDF

___

KAYNAKÇA
“1916 Olaylarının 100. Yıldönümü Hakkında Kararname”, Çev. R.Abdiyeva, Ala Too Edebiyatı, Sayı 5, Ankara 2016
Abazov, R., The Palgrave Concise Historical Atlas of Central Asia, New York 2008
Adıgüzel, H., Azatlığın Köşe Taşları, İstanbul 2001
Adıgüzel, H., Milli Komünizmin Öncüleri. Turar Rıskulov, İstanbul 2005
Agacanov, S.G., Oğuzlar, Çev. E.Necef-A.Annaberdiyev, 2. Baskı, İstanbul 2003
Alaşbek, M., “Kazakistan’da İsyan”, Türk Yurdu, C. 8, İstanbul 1987
Arat, R.R., “Kazakistan”, İslâm Ansiklopedisi, C. 6, 5. Baskı, İstanbul 1988
Atsız, “800 Kazak Türkü”, Ötüken Dergisi, Sayı 3, İstanbul 1964
Avtorhanov, A., “Hruşçov Hâkimiyeti Altında Sovyetler Birliğinin İç Siyaset Gelişmesi”, Dergi, 7/23-24, Münih 1961
Bacon, E., Esir Orta Asya, Çev. T.Say, İstanbul (tarihsiz)
Bala, M., “Sovyetlerde Nasyonal-Komünizm ve Kızıl Turan Efsanesi”, Dergi, 3/10, Münih 1957
Bekmahanov, E., Kazak SSR Tarihi, Almatı 1960
Bennigsen, A., “Çarlık ve Sovyet Hâkimiyeti Altındaki Türkler”, Çev. K.Aytaç, Türk Kültürü, 24/270, Ankara 1985
Berber, O., Kalmuk İstilası ve Türk Dünyasına Etkileri, Doktora Tezi, Ankara 2014
Bodger, A., “Abulhayir Khan of the Kazakh Little Horde, 1718-1748 and His Allegiance to Russia”, II. Milletlerarası Türkoloji Kongresi Bildiri Özetleri, İstanbul 4-9 Ekim 1976
Caferoğlu, A., “Kazak Türkleri”, Türk Kültürü, 3/29, Ankara 1965
Caroe, O., Sovyet İmparatorluğu. Sömürülen Topraklar. Çev. Z.Yüksel, İstanbul (tarihsiz)
Çavuşoğlu, Y., “Osmanlı Devleti’nin Orta Asya Hanlıkları İle Münasebetleri”, Tanıtım Dergisi, 8/91-92, İstanbul 1987
Devlet, N., “Sovyetler Birliği’ndeki Türkleri Ruslaştırmada Yeni Adımlar”, Türk Dünyası Araştırmaları, C. 28, İstanbul 1984
Devlet, N., “Kazak Türklerinin Ayaklanması”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı 3, İstanbul 1987
Devletşin, T., Sovyet Tataristanı, Çev. M.Emircan, Ankara 1981
Devrişeva, H., Seyahatnamelere Göre XIX. Yüzyılda Kazakların Sosyal ve Kültürel Hayatı, Doktora Tezi, Ankara 2016
Doğan, O., “Tavke Han Dönemi (1680-1718) Kazak Hanlığı ve Tavke Han Yasaları (Jeti Jargı)”, MÜ. Sosyal bilimler Dergisi, Sayı 3, Bişkek 2002
Doğan, O., “Orta Asya Hanlıklarının Çarlık Rusya’nın Tabiyetine Girmeleri Hakkında Bazı Belgeler”, İÜ. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı 39, İstanbul 2004
Doğan, O., “Türkistan (Orta Asya) Tarihi İle İlgili Belgeler”, İÜ. İktisat Fakültesi Sosyal Siyaset Konferansları, İstanbul 2005
Ercilasun, K., Tarihin Derinliklerinden 19. Yüzyıla Kaşgar, Ankara 2013
Findley, C.V., The Turks in World History, New York 2005
Gizzatulin, İ-Şarafutdinov, D., “Mirsaid Sultan-Galiyev”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı 122, İstanbul 1999
Golden, P.B., Türk Halkları Tarihine Giriş, Çev. O.Karatay, Ankara 2002
Gömeç, S.Y., “Tarihte ve Günümüzde Kazakistan”, Yeni Forum, 14/287, Ankara 1993
Gömeç, S.Y., “Türk Tarihinde Peçenekler”, DTCF. Dergisi, 53/1, Ankara 2013
Gömeç, S.Y., “Türk Tarihinin Kahramanları: 47- Turar Rıskulov”, Orkun, Sayı 110, İstanbul 2007
Gömeç, S.Y., Uygur Türkleri Tarihi, 3. Baskı, Ankara 2009
Gömeç, S.Y., Türk Kültürünün Ana Hatları, 3. Baskı, Ankara 2014
Gömeç, S.Y., Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları Tarihi, 5. Baskı, Ankara 2015
Grousset, R., Bozkır İmparatorluğu, Çev. R.Uzmen, İstanbul 1980
Hayıt, B., “Sovyet Koloni Siyasetinin Bir Örneği Olmak Üzere Türkistan”, Dergi, 7/25, Münih 1961
Kamalov, İ., Avrasya Fatihi Tatarlar, İstanbul 2007
Karça, R., “Sovyetler Birliği Komünist Partisi XX. Kongresinde Talim ve Terbiye Meseleleri”, Dergi, 2/6, Münih 1956
Kesici, A., “Tam Bağımsız Kazakistan”, Yeni Forum, 12/260, Ankara 1991
Kesici, A., Dün, Bugün ve Hedefteki Kazakistan, İstanbul 2003
Klyaştornıy, S.G-Sultanov, T.İ., Türkün Üçbin Yılı, Çev. A.Batur, İstanbul 2003
Kurat, A.N., Rusya Tarihi, 2. Baskı, Ankara 1987
Marikovskiy, P.I., “Naskalnıye Risunki Gor Kuldjabası”, Trudı. Akademia Nauk Kazakskoy SSR, Tom 12, Almatı 1961
Medoyev, A.G., “Naskalnıye Izobrajeniya Gor Tesiktas i Karaungur”, Trudı. Akademia Nauk Kazakskoy SSR, Tom 12, Almatı 1961
Mercani, Ş., Müstefadü’l-Ahbar fi Ahval-i Kazan ve Bulgar, Türkiye Türkçesine Aktaran M.Kalkan, Ankara 2008
Miroğlu, Y., “Sovyet Türkistanı Nüfusunun Dinamiki”, Dergi, 5/18, Münih 1959
Mukametkanulı, N., Tarihi Zertevler, Almatı 1994
Oguzname Destanı, 1998
Ögel, B., İslâmiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, 2. Baskı, Ankara 1984
Saray, M., Rusya’nın Türk İllerinde Yayılması, İstanbul 1975
Saray, M., “Dış Türkler”, İslâm Ansiklopedisi, C. 12/2, 5. Baskı, İstanbul 1988
Saray, M., Kazak Türkleri Tarihi, İstanbul 1993
Skorodumov, V., “Türkistan Sovyet Cumhuriyetlerinde Parti Temizlemeleri”, Dergi, 4/12, Münih 1958
Soucek, S., A History of Inner Asia, Cambridge 2000, s.218-220; F.Hirsch, Empire of Nations. Ethnographic Knowledge and the Making of the Soviet Union, New York 2005
Stackelberg, G.A.Von, “Sovyetlerin Komünist Emperyalizmi Tecrübesi ve Sovyetler Birliği’ndeki Müslümanlar”, Dergi, 7/23-24, Münih 1961
Sultan, A., “Müslüman-Arap Dünyasında Sovyet Propagandasının Dış Şekilleri”, Dergi, 2/7, Münih 1956
Şimşir, N., Kazak Tarihi ve Kültürü Araştırmaları, İstanbul 2008
Şimşir, S., XX. Yüzyıl Türk Dünyasında Türk Düşünürleri, İstanbul 2008
Togan, Z.V., Hatıralar, İstanbul 1969
Urban, P., “Sovyet Şarkiyatçılığının Sıradaki Meseleleri”, Dergi, 3/11, Münih 1957
Ünal, F., “Türkistan’da Hürriyete Koşanlar”, Tarih ve Medeniyet, Sayı 61, İstanbul 1999
Ünal, F., “Aktaban Şubırındı Hadisesi”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı 160, İstanbul 2000
Ünal, F., XVIII. Asır Türk-Rus Münasebetlerinde Neplüyev, Ordu 2010
Yarkın, İ., “Muhtar Türkistan ve Alaş Orda Hükümetleri İle Basmacılık Hareketi Hakkında”, Türk Kültürü, 2/23, Ankara 1964
Yarkın, İ., “Türkistan’da 1916 Yılı İsyanı Hakkında Bazı Bilgiler”, Türk Kültürü, 6/68, Ankara 1968
Yarkın, İ., “Türkistan’da İşlenmemiş Toprakların Ziraata Açılmasıyla İlgili Bazı Noktalar”, Türk Kültürü, 5/57, Ankara 1967
Yarkın, İ., “Türkistan’da Çarlık Rusyasının Baskı ve Sömürme İdaresine Karşı İsyanlar, Türk Kültürü, 7/84, Ankara 1969
Yarkın, İ., “Türkistan’ın İktisadi Durumu Hakkında Bazı Bilgiler”, Türk Kültürü, 10/115, Ankara 1972
Yorulmaz, O., “Kazak-Başkurt Münasebetleri (XVII-XVIII. Yüzyıl”, Tarihten Bugüne Başkurtlar, Haz. M.Özyetkin-M.Dündar-İ.Kamalov, İstanbul 2008, s.121-122
Yorulmaz, O., “Kazakları Oluşturan Boylar ve Bunların Diğer Türk Devletlerindeki Dağılımı”, Üçüncü Bin Yılın Eşiğinde Türk Uygarlığı, Bişkek 2003
Yorulmaz, O., “Kazaklar ve Kazak Hanlığı”, Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları, İstabul 2016