OSMANLI DEVLETİ’NDE SİVİL TOPLUMA İLİŞKİN BİR DEĞERLENDİRME

Osmanlı devletinde birçok kamusal hizmeti sunan vakıflar hayatın önemli bir parçası olmuşlardır Vakıfların sivil toplum özelliği taşıyıp taşımadığı tartışılırken, gönüllük esasına göre faaliyet göstermeleri günümüz sivil toplum örgütlerine benzer şekilde sosyal politika tarafı olmaları gibi belli başlı hasletlerden dolayı sivil toplum örgütü özelliği taşımaktadır. Kültürel bir kurum olarak da değerlendirilen vakıflar tarihsel süreçte ahilik teşkilatına kadar dayanırken dini inançların etkisiyle, gelenekselleşmiş dayanışma duygusunun yansımaları olarak görülmektedir. Osmanlı devletinin patrimonyal yapısı, sivil topluma izin vermeyeceği gibi düşünülse de devlet bizzat vakıfları teşvik etmiş birçok hizmetin sunulmasını sağlamıştır. Vakıflar, sivil toplum örgütleri olmalarının yanı sıra, sosyal güvenlik, eğitim ve sağlık hizmetleri gibi günümüz modern refah devleti hizmetlerini sunduğundan iktisadi ve sosyal fonksiyonlara sahip olan kuruluşlardır. Diğer taraftan yeni vakıfların ortaya çıkması, vakıfların devlet tarafından politik araç olarak kullanılmasını da sağlamıştır. Osmanlı devletinde vakıfların modern sivil toplum örgütlerine göre daha kapsamlı olduğu ve çok boyutlu örgütler olarak değerlendirilebileceği analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı, Sivil Toplum, Vakıflar, Kültür, Değerlendirme

PDF

___

AYDIN, Vahdettin: “Türk Yönetim Tarihi Açısından Vakıf Sistemi ve Eğitim Yönetimine Katkısı”, SDÜ İİBF Dergisi, c.8, S.1, 2003, ss.313-338.
AYHAN, Abdurrahman: “Sosyal Güvenlik Kavramı ve Sosyal Güvenlik İlkeleri”, Sosyal Güvenlik Dergisi, c.1, S.1, 2012, ss.41-55.
AYİŞ, Mehmet Şirin: “Anadolu’nun İslamlaşmasında Ahi Evren ve Ahiliğin Rol Modelliği”, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.13, 2019, ss.91-116.
BAYARTAN, Mehmet: “Osmanlı Şehirlerinde Vakıflar ve Vakıf Sisteminin Şehre Kattığı Değerler”, İstanbul Üniversitesi Osmanlı Bilimi Araştırmaları, c.10, S.1, 2008, ss.157-175.
BENLİ, Gülhan: “Hospitals in the Ottoman Period and the Work Of Sinan the Architect: Suleymaniye Complex Dar Al-Shifa and the Medical Madrasa”, A+ Arc Design International Journal of Arcitecture and Design, c.2, S.3, 2016, ss.1-9.
BERKİ, Ali Himmet: “Vakıf Kuran İlk Osmanlı Padişahı”, Vakıflar Dergisi, S.5, 1962, ss.127-129.
BULUŞ, Abdülkadir: “Sivil Toplum Kuruluşlarına Tarihsel Bir Örnek: Osmanlı Vakıfları”, Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, c.8, S.16, 2009, ss.20-36.
BULUT, Mehmet, KORKUT, Cem: “Ottoman Cash Waqfs: An Alternative Financial System”, Insight Turkey, c.21, S.3, 2019, ss.91-111.
BULUT, Mehmet, KORKUT, Cem: “XV. ve XIX. Yüzyıllar Arasında Osmanlı Para Vakıfları ve Modern Finans Kurumlarının Karşılaştırılması”, Adam Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, c.7, s.2, 2017, ss.129-148.
ÇAHA, Ömer: “Osmanlı’da Sivil Toplum [Civil Society in Ottoman Empire]”, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, S.49, 1994, ss.79-90.
ÇİZAKÇA, Murat: “Osmanlı Dönemi Vakıflarının Tarihsel ve Ekonomik Boyutları”, İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi, 2000, ss.21-32.
DOĞAN, Mehmet Sait: “Vakıf Medeniyetimize Sosyal Siyaset ve Sosyoloji Açısından Bir Yaklaşım”, Sosyoloji Konferansları, S.l, 2011, ss.9-28.
ERTEM, Adnan: “Osmanlı’dan Günümüze Vakıflar”, Disiplinlerarası Çalışma Dergisi, S.6, 1999, ss.111-150.
GÜN, Mahmut Fevzi: “Osmanlı İmparatorluğunda Sunulan Sağlık Hizmetlerinde Vakıfların Rolü”, Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, c.7, s.3, 2021, ss.574-584.
GÜVERCİN, Cemal Hüseyin:“Sosyal Güvenlik Kavramı ve Türkiye’de Sosyal Güvenliğin Tarihçesi”, Ankara Ünv. Tıp Fak. Mecmuası, c.52, s.2, 2004, ss.89-95.
HANÇER, Tansu Hilmi:“Evkaf Nezareti (1826)’nin Denetimi Öncesi ve Sonrasında Mihrişah Valide Sultan Vakfı’nın Mali Yapısı (1797-1837)”, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, c.15, S.4, 2019, ss.1083-1100.
IŞIK, Hayriye: “Bir Kamu Hizmeti Birimi Olarak Vakıfların Osmanlı Toplum Yaşamındaki Rolü”, Akademik Bakış Dergisi, s.16, 2009, ss.1-10.
KUDAT, Aydın, CEYHAN, Semih: “Para Vakıflarının Temel Prensipleri ve Yönetimi”, Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, c.55, s.4, 2020, ss.2557-2578.
MARDİN, Şerif: “Power, Civil Society and Culture in the Ottoman Empire”, Comparative Studies in Society and History, c.11, S.3, 1969, ss.258-281.
ÖZAYDIN, Mehmet Merve: “Vakıfların Sosyal Politika İşlevleri ve Günümüzde Artan Önemi”, İş Hukuku ve İktisat Dergisi (Kamu-İş), c.7, S.2 ,2003, ss.743-765.
ÖZTÜRK, Nazif: Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi, TDV Yayınları, Ankara, 2012.
SEYREK, Demir Murat: “Türk Sivil Toplumunun Kökenleri: Osmanlı Dönemi”, Turkish Studies, c.5, s.4, 2010, ss.1421-1440.
SEYYAR, Ali: Sosyal Siyaset Terimleri Ansiklopedik Sözlük, Sakarya Yayıncılık, 2008.
SIRIM, Veli: “Bir Finansman Kaynağı Olarak Vakıflar: Osmanlı Örneği”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, c.4, S.6, 2018, ss.22-36.
SIRIM, Veli: “Selçuklular ve Osmanlılar Döneminde Medreselerin Mali Kaynakları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c.7, 2014, ss.394-402.
SOLAK, Fahri: Ahilik Kuruluşu İlkeleri, Fonksiyonları, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, 2009.
SOYSAL, Abdullah: “İşletmelerin Başarısında Ahilik İlke ve Uygulamalarının Önemi: Bir Değerlendirme”, Çimento Endüstrisi İşverenleri Sendikası, c.27, S.2, 2013, ss.7-19.
ŞEKER, Mehmet: İslam’da Sosyal Dayanışma Müesseleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
ŞEN, Murat: “Osmanlı Devleti’nde Sosyal Güvenlik: Ahi Birlikleri, Loncalar, Vakıflar”, Çimento İşveren Dergisi, c.16, S.6, 2002, ss.18-40.
TATLIOĞLU, Kasım: “Ahilik Teşkilatında Anadolu Türk Kadınının Girişimciliğine Sosyalpsikolojik Bir Yaklaşım”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.4, c.2, 2012, ss.69-92.
TÜRKOĞLU, İrfan: “Osmanlı Devleti’nde Para Vakıflarının Gelir Dağılımı Üzerindeki Etkileri”, SDÜ İİBF Dergisi, c.18, S.2, 2013, ss.187-196.
ÜNSAR, Seda: “A Study on Institutional Change: Ottoman Social Structure and the Provision of Public Goods”, Gazi Akademik Bakış, c.6, S.11, 2012, ss.177-200.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin: “Türk Kültür Sistemi İçinde Vakfın Yeri”, Vakıflar Dergisi, 1988, S.20, ss.403-408.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin: “Vakıf Müessesinin 18.Asır Türk Toplumundaki Rolü”, Vakıflar Dergisi, c.14, 1982, ss.1-27.
ZAİM, Sebahattin: “Vakıflarımızın İktisadi ve Sosyal Açıdan Değerlendirilmesi, Journal of Social Policy Conferences, c.0, S.37-38, 2012, ss.1-18.
ZENCİRCİ, Gizem: “Civil Society’s History: New Constructions of Ottoman Heritage by the Justice and Development Party in Turkey”, European Journal of Turkish Studies: Social Sciences on Contemporary Turkey, c.19, 2014, ss.1-20.