473426

Arap Dilinde Ta‘Lîl Lâmı Edatı التعليل الم ة ُداَ

Klasik ve modern Arapça gramer çalışmalarının neredeyse tamamında ta‘lîl lâmı konusu müstakil bir başlık altında incelenmemiş diğer konular içerisine serpiştirilmiştir. Ta‘lîl kelimesinin sözlük manası tekrarlamak, hastalık, meşgul etmek gibi üç temel anlamı ihtiva ederken, terim manası ise “ل ل ع “a-l-l kökünden türeyen bir eylem ya da hükmün bu illete dayandırılmasını, illete bağlanarak açıklanmasını ifade eder. Yani bir eylemin veya bir hükmün illete bağlanmasıdır. Ta‘lîl lâmı, ل ِجْ َ أ ن ْم ِiçin anlamında olup kendisinden sonra ve önce gelen terkip ve lafızlar arasında sebep-sonuç ilişkisi kuran bir harf-i cerdir. Bu harfe bazı gramer âlimleri ta ‘lîl lâmı bazıları da key lâmı ismini vermektedirler. Bundan dolayı isimlendirilmesi hususunda bazı ihtilaflar vardır. Ağır basan görüşe göre: Muzari fiilin başına geldiğinde key lâmı sarih isimlerin başına geldiğinde ise ta‘lîl lâmı olarak adlandırılmaktadır. Bu edat sarih isimlere ve mastarı müevvele dâhil olmaktadır

Preposition of Lâm of Ta‘Lîl in Arabic

In almost all classical and modern Arabic works the subject of lam of ta’lil is not analyzed under a separate title, but has been interspersed among other subjects. Lexical meaning of the word Ta‘lîl has three main meanings as to repeat, causality and to disturb; however, the term meaning refers to the attribution of an action or judgement derived from the root of “ع ل ل” a-l-l to the causality and explaining by grounding on the causality. Namely, it means an action or judgement is attributed to the causality. Lâm of Ta‘lîl means مِنْ أَجْلِ and is a proposition which establishes a cause and effect relationship between compounds and words coming before and after it. Although there are some disputes about the denomination of this letter, according to the favourite view, it is called as lâm of key when it comes before the Present Participle Muzari verbs and lâm of ta‘lîl when it comes before common nouns sarih nouns . This preposition is added to common nouns, and müevvel infinitives.

___

  • Ahfeş el-Evsat, Ebu’l-Hasen Saîd b. Mes‘ade el-Mücâşiî el- Belhî, Me‘âni’l-Kur’ân li’l-Ahfeş, (Thk. Hüdâ Mahmûd Karâ‘a), Mektebetu’l-Hancî, Kahire 1990.
  • Apaydın, Hüseyin Yunus, “Ta‘lîl”, DİA, İstanbul 2010.
  • el-Aramî, Muhammed el-Emîn b. Abdillâh, Tefsîru Hadâikı’r- Rûh ve’r-Reyhân fî Ravvâbî ‘Ulûmi’l-Kur’ân, (Thk. Hâşim Muhammed ‘Alî b. Huseyn Mehdî), Dâru Tavkı’n-Necâh, Beyrut 2001.
  • el-‘Aynî, Bedruddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ, Şerhu’l- Şevâhidi’l-Kubrâ, (Thk. Ali Muhammed Fâhir-Ahmed Muhammed Tevfîk es-Sûdânî-Abdulazîz Muhammed Fâhir), Dâru’s-Selâm, Kahire 2010.
  • Bingöl, Abdulkuddus, “Ta‘lîl”, DİA, İstanbul 2010.
  • el-Buhârî, Muhammed b. İsmâ‘îl, Sahîhu’l-Buhârî, İstanbul 1992.
  • Bolelli, Nusrettin, Arapça Dilbilgisi Nahiv Sarf ve Terimleri, I. Basım, İstanbul 2006.
  • el-Curcânî, Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş- Şerîf, et-Ta‘rîfât, Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiye, Beyrut 1983.
  • Çavdar, Emre, Arap Dili’nde “Lâm”, “Lâ”, “Mâ” Edatları ve Kur’ân-ı Kerîm’deki Kullanımları, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsi, Konya 2015.
  • Çuhadar, Mustafa, “Kuseyyir”, DİA, İstanbul 2002.
  • Dönmez, İbrahim Kâfi, “İllet”, DİA, İstanbul 2000.
  • Ebu’l-Bekâ’, Eyyûb b. Mûsâ, el-Kulliyyât Mu‘cem fi’l- Mustalahât ve’l-Furûki’l-Lugaviyye, Muessetu’r-Risâle, Beyrut 1998.
  • Ebû Hayyân, Esiruddin Muhammed el-Endelûsî, el-Bahru’l- Muhît fi’t-Tefsîr, (Thk. Sıdkî Muhammed Cemîl), Dâru’l- Fikr, Beyrut 2000. et-Tezyîl ve’t-Tekmîl fî Şerhi Kitâbi’t- Teshîl, (Thk. Hasen Handâvî), Dâru’l-Kalem, Dimeşk t.y.
  • Ebû Hilâl el-‘Askerî, Dîvânu’l-Me‘ânî, (Thk. Ahmed Hasen Bessec), Dâru’l-Kutubi’l-Ilmiyye, Kahire 1994.
  • el-Efğânî, Sa‘îd b. Muhammed b. Ahmed, el-Mûciz fî Kavâ‘ıdi’l- Lugati’l-‘Arabiyye, Dâru’l-Fikr, Beyrut 2003.
  • el-Enbârî, Ebu’l-Berakât Kemâluddîn ‘Abdurrahmân, el-İnsâf fî Mesâ’ili’l-Hilâf beyne’n-Nahviyyîn el-Basriyyîn ve’l- Kûfiyyîn, y.y., 1993.
  • Ergin, Ali Şakir, “Ferezdak”, DİA, İstanbul 1995.
  • Fahreddîn er-Râzî, Muhammed b. ‘Umar et-Temîmî, Mefâtîhu’l- Gayb, Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, Beyrut 2000.
  • Fırat, M. Zülfikar, İslam Hukukunda Hükümlerin Hikmet ile Ta‘lîli, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van 2016.
  • el-Ğalâyînî, Mustafa b. Muhammed Selîm, Câmi‘u’d-Durûsi’l- ‘Arabiyye, el-Mektebetu’l-‘Asriyye, Beyrut 1993.
  • Hasen, Abbâs, en-Nahvu’l-Vâfî, Dâru’l-Ma‘ârif, Kahire 1978.
  • İbn Fâris, Ahmed, Mu‘cemu Mekâyîsi’l-Luga, (Thk. Abdüsselam Harun), Beyrut 1999.
  • İmîl Bedî‘ Ya‘kûb, Mevsû‘atu’l-Hurûf fi’l-Luğati’l-‘Arabiyye, Beyrut 1988.
  • el-Hamzâvî, ‘Alâ’ İsmâîl, Devru’l-Lehece fî’t-Tak‘îdi’n-Nahvî, Câmi‘atu Elmanya, Mısır t.y.
  • İbn Cinnî, Ebu’l-Feth ‘Usmân, Sırru Sınâ‘âti’l-İ‘râb, Dâru’l- Kalem, Dimeşk 1985.
  • İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâleddin Abdullah b. Yusuf, Evdahu’l-Mesâlik ilâ Elfiyeti İbni Mâlik, (Thk, Muhammed Muhyiddîn ‘Abdulhamîd), Beyrut 1994., Muğni’l-Lebîb ‘an Kutubi’l-E‘ârîb, (Thk. Abdullatîf Muahmmed el-Hatîb), es- Silsiletu’t-Turâsiye, 1. Baskı, Kuveyt 2000.
  • İbn Mâlik et-Tâî, Ebû Abdillâh Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh el-Ceyyânî, Şerhu Teshîli’l-Fevâid. (Thk. Abdurrahman es-Seyyid-Muhammed Bedevî el-Mahtûn), Hicrun li-Tıbâ‘a, y.y. 1990.
  • İbn Manzûr, Cemâluddîn Muhammed b. Mukrim, Lisânu’l- ‘Arab, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1990.
  • İbn Yaîş, Ebu’l-Bekâ’ Muhammed b. Ali, Şerhu’l-Mufassal li’z- Zemahşerî, (Thk. Emîl Bedî‘ Ya‘kûb), Dâru’l-Kutubi’l- ‘Ilmiye, Beyrut 2001.
  • İbnu’l-Esîr, Ebu’s-Su‘âdâti’l-Mubârek b. Muhammed, el-Bedî‘ fî ‘Ilmi’l-‘Arabiye, (Thk. Fethî Ahmed Aliyyuddîn), Câmi‘atu Ümmi’l-Kurâ, Mekke 1999.
  • İbnu’ş-Şecerî, Ebu’s-Sa‘âdet Hibetullâh b. ‘Alî b. Muhammed el- ‘Alevî, Emâlî İbni’ş-Şecerî, (Thk. Mahmûd Muammed et- Tanâhî, Kahire 1992.
  • Karabela, Nevin, Arap Dilinde Lâm Edatı ve İşlevleri, Aktif Yayınevi, Ankara 2006.
  • Kocabıyık, Halil İbrahim, Belâgat Açısından Ebû Hayyân’ın el- Bahru’l-Muhît Tefsiri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 2018.
  • el-Mâlekî Ahmed b. ‘Abdinnûr, Rasfu’l-Mebânî fî Şerhi Hurûfi’l- Me‘ânî, (Thk. Ahmed Muhammed el-Harrât, Dimeşk 1985.
  • el-Merzubâni, Ebû Sa‘îd es-Sîrâfî el-Hasen b. Abdillâh, Şerhu Kitâbi Sîbeveyh, (Thk. Ahmed Hasen Mehdilî-Ali Seyyid Ali), Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiye, Beyrut 2008.
  • el-Murâdî, el-Hasen b. Kâsım, el-Cene’d-Dânî fî Hurûfi’l- Me‘ânî, (Thk. Fahruddîn Kabâve, Muhammed Nedîm Fâzıl), Beyrut 1992.
  • İbn Sîde, Ebu’l-Hasen ‘Alî b. İsmâ‘îl el-Mursî, el-Muhkem ve’l- Muhîti’l-A‘zam, (Thk. ‘Abdulhamîd Handâvî), Dâru’l- Kutubi’l-‘Ilmiyye, Kahire 2000.
  • Nâzıru’l-Ceyş, Muhammed b. Yûsuf b. Ahmed Muhibbiddîn el- Halebî, Şerhu’t-Teshîl el-Musemmâ ‘Temhîdu’l-Kavâ‘ıd bi- Şerhi Teshîli’l-Fevâid’, (Thk. ‘Alî Muhammed Fâhır ve Âharûn), Dâru’s-Selâm, Kahire 2007.
  • en-Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed İsmâil, Risâle fi’l- Lâmât, (Thk. Taha Muhsin), Mecelletü’l-Mevrid, Cilt: 1, Sayı: 1-2, Bağdat 1971.
  • es-Sâmerrâî, Fâdıl Sâlih, Meânî’n-Nahv, 2. Baskı, Dâru’l-Fikr, Amman 2002.
  • Savran, Ahmed, “İmruülkays b. Hucr”, DİA, İstanbul 2000.
  • eş-Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Musa, el-Makâsıdu’ş-Şâfiye fî Şerhi’l-Hulâsa’l-Kâfiye, (Thk. Abdurrahman b. Süleyman el- ‘Useymîn), Mekke: Ma‘hedu’l-Buhûsi’l-‘Ilmiye, Mekke 2007.
  • Şelebî, Muhammed Mustafa, Ta‘lîlu’l- Ahkâm, yy., Mısır 1947.
  • eş-Şerîf, Mahmud Hasan, Mu‘cemu Hurûfi’l-Meânî fi’l-Kur’ân, I. Baskı, Müessesetu’r-Risâle, Beyrut 1996.
  • ez-Zebîdî, Ebu’l-Feyz Abdürrezzâk el-Huseynî b. Muhammed, Tâcu’l-‘Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, Dâru’l- Hidâye, Kuveyt 2008.
  • ez-Zeccâcî, Ebu’l-Kâsim Abdurrahmân b. İshâk, Hurûfu’l- Me‘ânî, (Thk. ‘Alî Tevfîk el-Ahmed),Muessesetu’r-Risâle, Beyrut 1984. Kitâbu’l-Lâmât, (Thk. Mâzin el-Mubârek), Dimeşk 1985.
  • Zerkeşi, Bedreddin Muhammed Bin Bahadır, Bahru’l-Muhît, Vakıflar Bakanlığı Yayınları, Kuveyt 1990.