İSİM + YARDIMCI FİİL ŞEKLİNDE OLUŞAN BİRLEŞİK FİİLLER ÜZERİNE

Bütün dillerde olduğu gibi Türkçede de sadece fiil soylu kelimeler ve kelime grupları değil, isim soylu kelimeler ve kelime grupları da yüklem olabilmektedir. Yani hareket ifade eden cümleler olduğu gibi etmeyenler de vardır. Türkçenin ilk yazılı metinlerinden itibaren takip edebildiğimiz kendi dil mantığı içerisinde isim soylu kelime ve kelime gruplarını yüklemleştiren bir sistemi vardır. Türkçede isim + ol-, et- vb. filler ile oluşturulan yapılar öteden beri değişik isimler / terimler ile birleşik fiil ana başlığı altında incelenmekte ve bunlar bir birleşik fiil çeşidi olarak değerlendirilmektedir. Eldeki yazıda et-, ol- vb. fiiller ile oluş- turulan yapıların bir birleşik fiil oluşturmadıkları / oluşturamayacakları, bunların bir ek-fiil / cevher fiili / yüklemleştirici gibi kullanıldıkları ortaya konmaya çalışılmış; ardından da bu yapıların birleşik fiil başlığı altında değil de, ek-fiil / cevher fiili / yüklemleştirici(ler) başlığı altında incelenmesi önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

birleşik fiil, ek-fiil, cevher fiili, yüklemleştirici.

-

In Turkish, as in all languages, not only the words or word groups with the origin of verb, but also the words or word groups with the origin of noun can be predicate. That is, there are sentences not expressing action as well as those expressing action. In its logic of language which we can follow beginning from the earliest Turkish scripts, Turkish language has a system that changes the words or word groups with the origin of noun into predicate.The structures in Turkish which are constituted with nouns + verbs such as ol-, etetc. are analyzed under the title of different nouns / terms and compound verbs all along and these are evaluated as a version of compound verb. In this article, it is tried to prove that the structures which are constituted with verbs such as et-, oletc. do not / will not form a compound verb, and that these are used as a complementary verb / predicative / predicate maker; and then it is suggested that those structures should be analyzed under the title of complementary verb / predicative / predicate maker(s), not the title of compound verb.

Keywords:

compound verb, complementary verb, predicative, predicate maker.,

PDF

___

ABİK, A. Deniz. “Türkçede ‘Vefât’ Kelimesi ve Yardımcı Fiilleri”. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi , C.: 14, S.: 2, 2005, 13-28
AKSAN, Doğan. Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dil Bilim). (tıpkıbasım), Ankara: TDK Yay., 2009
ATA, Aysu. Ḳıṣaṣü’l-Enbiyā I. Ankara: TDK Yay., 1997
ATABAY, Neşe-Kutluk, İbrahim-Özel, Sevgi. Sözcük Türleri. Ankara: TDK Yay., 1983
AY, Özgür. “ ’ol -‘ Fiili İle Yapılan Birleşik Çekimler ve Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki Kullanımı Üzerine”. Turkish Studies, Volume 6/1 Winter 2011, 659-671
BANGUOĞLU, Tahsin. Türkçenin Grameri. 4. bs., Ankara: TDK Yay., 1995
BAYDAR, Turgut. “+ DIr Bildirme Eki Üzerine”, Konya: Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.: 32-Güz, 2012, 37-54
BİLGEGİL, M. Kaya. Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Güzel İstanbul Matbaası, 1963.
CLAUSON, Sir Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Centry Turkish. Oxford, 1972
DEMİRBİLEK, Salih. “Orhon Türkçesinde “KIL-“ ve “BOL-“ Yardımcı Fiilleri Arasındaki Anlam ve Görev İlgileri”. Afyonkarahisar: I. Uluslararası Uzak Asya’dan Ön Asya’ya Eski Türkçe Bilgi Şöleni, 18-20 Kasım 2009, 57-65
DENY, Jean. Türk Dili Grameri. (Tercüme: Ali Ulvi Elöve), İstanbul: Maarif Matbaası, 1941.
ECKMANN, Janos. Nehcü’l Ferādīs. Ankara: TDK Yay., 1995
EDİSKUN, Haydar. Türk Dilbilgisi. 4. bs., İstanbul: Remzi Kitabevi, 1992
ERCİLASUN, Ahmet Bican. Kutadgu Bilig Grameri-Fiil. Ankara: Gazi Üni. Yay., 1984
ERCİLASUN, Ahmet Bican. “La Enklitiği ve Türkçede Bir ‘Pekiştirme Enklitiği’ Teorisi”. Ankara: Dil Araştırmaları Dergisi, S.: 2, Bahar, 2008, 37-58
ERGİN, Muharrem. Türk Dil Bilgisi. 18. bs., İstanbul: Bayrak Yay., 1989
ERGİN, Muharrem. Orhun Abideleri. 17. bs., İstanbul: Boğaziçi Yay., 1992
ERGİN, Muharrem. Dede Korkut Kitabı I. 3. bs., Ankara: TDK Yay., 1994
GABAİN, A. Von. “Türkçede Fiil Birleşmeleri”. TDAY Belleten, 1953, 2. bs., Ankara: TDK Yay., 1988, 16-28
GABAİN, A. Von. Eski Türkçenin Grameri. (Çev. Mehmet Akalın), 2. bs., Ankara: TDK Yay., 1995 GENCAN, Tahir Nejat. Dilbilgisi. Ankara: TDK Yay., 1979
GÖKDAĞ, Bilgehan Atsız. “Birleşik Kelime Olarak İkilemeler, Sayılar ve Birleşik Fiiller”. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi 27-28 Ağustos 2007, Bildiriler, C. 1., 2. bs., İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Yay., 2009, 219-226
GÜLSEVİN, Gürer. “Türkiye Türkçesindeki Zaman ve Kip Çekimlerinde Birleşik Yapılar Üzerine” TDAY Belleten -1997. Ankara: TDK Yay., 2000, 215-224
GÜNEŞ, Sezai. Türk Dili Bilgisi. 6. bs., İzmir, 2002
HACIEMİNOĞLU, Necmettin. Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller. 2. bs., Ankara: KB Yay., 1992 HACIEMİNOĞLU, Necmettin. Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yay., 1996
KARAAĞAÇ, Günay. Türkçenin Söz Dizimi. 3. bs., İstanbul: Kesit Yay., 2011
KARABACAK, Esra. “Olmak Fiili Üzerine”. Zeynep Korkmaz Armağanı, Ankara: TDK Yay., 2004, 235-248
KARABEYOĞLU, Adnan R. “Orhon Yazıtları’nda BOL- ve ER- Fiilleri Üzerine”. Niğde: Türklük Bilimi Araştırmaları, S.: 22, 2007/Güz, 87-100
KARABEYOĞLU, Adnan Rüştü. Türkiye Türkçesinde (ad + fiil birleşmelerinde) Yardımcı Fiiller. İstanbul: Beşir Kitabevi, 2008
KARAHAN, Leylâ. Türkçede Söz Dizimi. 7. bs., Ankara: Akçağ Yay., 2004
KAYA, Yasemin. Olmak Fiiliyle Yapılan Birleşik Fiiller ve Tamlayıcılarla Kullanılışı. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), 2007
KIRAN, Zeynel. Dilbilime Giriş. 2. bs., Ankara: Şeçkin Yay., 2002, 154-172
KOÇ, Nurettin. Yeni Dilbilgisi. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1990
KORKMAZ, Zeynep. Türkiye Türkçesi Grameri -Şekil Bilgisi Ankara: TDK Yay., 2003
KÜKEY, Mazhar. Uygulamalı Örneklerle Türkçede Fiiller. Ankara: Ongun Kardeşler Matbaası, 1972
LEWİS, Geoffry L. Turkish Grammar, Oxford. 1967
MAYEMEROVA, Ainur. “Kazak Türkçesinde Fiil + Sıfat-Fiil Ekleri + Bol- Yardımcı Fiili Kuruluşundaki Tasvir Fiilleri”. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri-II, 20-26 Eylül 2004; Ankara: TDK Yay., 2004, 2055-2064
ÖZMEN, Mehmet. “Olmak Fiiliyle Kurulan Birleşik Fiil Çekimleri Üzerine”, IV. Uluslararsı Türk Dili Kurultayı Bildirileri-II, 24-29 Eylül 2000; Ankara: TDK Yay., 2007, 1417-1426
SAVRAN, Hülya. “Bir İsim İle Bir Yardımcı Fiilden Oluşan Birleşik Fiiller Üzerine Yeni Görüşler”. Türk Dili, S.: 596, Ankara: TDK Yay., 2001, 140-142
TOKYÜREK, Hacer. Eski Türkçede (VIII. YY.-XII. YY.) Yardımcı Fiiller. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), 2005
TOPALOĞLU, Ahmet. Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Yay., 1989
TURAN, Zikri. “Eski Anadolu Türkçesinde Ol - Cevherî Fiili”. Ankara: TDAY-Belleten 1996, TDK Yay., 1999, 265-289
TURAN, Zikri. Türkçede Basit/Birleşik Çekim Ayrımıyla Sembolleşen Fiil Çekiminin Problemleri. Journal of Turkish Studies (Türklük Bilgisi Araştırmaları), Volume 30/III, Harvard University, 2006, 279-292
TÜRK, Vahit. “Kutadgu Bilig Örneği İle Türkçede Ana Yardımcı Fiil (er-)”. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri-II, 20-26 Eylül 2004; Ankara: TDK Yay., 2004, 2993-3006
UĞURLU, Mustafa. “’Birleşik Fiil’ Üzerine”. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi 27-28 Ağustos 2007, Bildiriler, C. 1., 2. bs., İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Yay., 2009, 399-412 UZUN, Nadir Engin. Anaçizgileriyle Evrensel Dilbilgisi ve Türkçe. İstanbul: Multılıngual, 2000
ZEYNALOV, Ferhad R. “Türk Dillerinde Birleşik Eylem Meselesi”. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C.: XXIV-XXV, 1986, 455-468. http://www.tdk.gov.tr.