Eskişehir İli Seyitgazi İlçesi Yazıdere Köyündeki Eski Alevi Zaviyesi: Üryan Baba Manzumesi
Eskişehir İli Seyitgazi İlçesi, Alevi-Bektaşi Kültürünün önemli merkezlerinden biridir. Yöre, Seyyid Battal Gazi, Sücaeddin Veli ve Üryan Baba gibi kült kimliklerin etrafında gelişen Kalenderi inancının, bir yaşam biçimine dönüşmesine ve buna bağlı kurumların ortaya çıkışına mekân oluşturmuştur. Seyyid Battal Gazi dergâhının öncülüğündeki inanç kurumlarından biri olan Üryan Baba Zaviyesi’nin kurulduğu alan, günümüzde Seyitgazi’nin Yazıdere Köyü yerleşim sınırları içindedir. İnşa edildiği 16. yüzyıldan günümüze kuruluş işlevini yitirmiş olarak gelen, ön odalı türbe ve imaretten oluşan küçük manzume, döneminin klasik özelliklerinin yanı sıra bölgesel niteliklere de sahip ilginç bir örnektir. Ayrıca, 19. yüzyılda yenilenen türbenin iç mekân süslemeleri, Batı etkisi altındaki Geç Osmanlı kalemişi sanatının tipik özelliklerini göstermesi nedeniyle önemlidir. Çalışmada, ilk önce Üryan Baba Manzumesine ait yapıların mimari nitelikleri tariflendikten sonra; söz konusu eserlerle ilgili elde edilen bulgular, dönemin diğer yapılarıyla ile birlikte karşılaştırmalı bir yöntemle değerlendirilerek, elde edilen veriler ışığında, mimari eserlerin özgün nitelikleriyle ilgili saptamalarda bulunulacaktır.
Anahtar Kelimeler:
Osmanlı Mimarisi, Üryan Baba, Zaviye, Türbe, İmaret, Kalenderilik.
Eskisehir Seyitgazi district is one of the important centers of Alevi-Bektasi culture. The territory has been the place for Kalenderi belief which was shaped around cult identities such as Seyyid Battal Gazi, Sücaeddin Veli and Üryan Baba to be transformed in to a life-style and resulted in the emergence of institutions related to this situation. The establishment site of Uryan Baba Zaviye (dervish lodge) that is one of the religious institutions under the leadership of Seyyid Battal Gazi Dergah is within the residential area of Seyitgazi Yazıdere Village. In the study, first of all architectural features of structure that belong to Uryan Baba Building Complex were identified; then findings about the mentioned monuments were evaluated with a comparative method together with the other structures of the era and distinctive features of the architectural were determined in the light of data acquired. The small building complex (manzume) which is composed of pre-roomed tomb and alms house (imaret) has reached today losing its function of establishment since 16th century and serves as an interesting example for both classical and regional features of the era. In addition to this, interior decoration of the tomb which was renovated in the 19th century is important for displaying typical features of Late Ottoman hand-carve art under the influence of West.
Keywords:
Ottoman Architecture, Uryan Baba, Zaviye, Tomb, Imaret, Kalenderi,
___
- Kökel C., “Eskişehir Yöresi Alevi-Bektaşi Kültürünün Temel Dinamikleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (37): 135-172, (2006).
- Gülçiçek, A. D., “Anadolu ve Balkanlar’daki Alevibektaşi Dergâhları (Tekke, Zaviye Ve Türbeler) (13.–19. Yy.)”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (16): 201-222, (2000).
- Wulzinger, K., “Drei Bektaschi Kloster Phyrigiens”, Verlag von Ernst Wasmuth, Berlin (1913).
- Küçükcan, İ., “Seyit Battal Gazi ve Külliyesi”, Seyyid Battal Gazi Vakfı, Eskişehir (2009).
- Say, Y. "Anadolu'nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında Önemli Bir Kült Kimlik: Şücaeddin Veli (Sultan Varlığı)”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (37): 99-134, (2006).
- Say, Y., “Seyyid Battal Gazi, Sücaeddin Veli, Uryan Baba”, Alevi Akademisi Yay., Ankara (2003).
- Ocak, A.Y., “Osmanlı İmparatorluğu’nda Marjinal Sufilik; Kalenderiler (XIV-XVII. Yüzyıllar), Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara (2000).
- Aydın, F., “Seyitgazi Aslanbey Köyünde ‘Şeyh Sücaeddin’ Külliyesi”, Vakıflar Dergisi, (9): 201-222, (1971).
- İnce, K., “Eskişehir ve Çevresindeki Osmanlı Devri Yapıları”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum (1990).
- Altınsapan, E., Parla, C., “Eskişehir Selçuklu ve Osmanlı Yapıları I”, Anadolu Üniversitesi Yay., Eskişehir (2004).
- Altınsapan, E., Parla, C., “Eskişehir Zaviye ve Türbeleri”, Anadolu Üniversitesi Yay., Eskişehir (2010).
- Altınsapan, E., Say, Y., Gerengi, A., “Seyitgazi İlçesinde Bulunan Üryan Baba Zaviyesi ve Türbesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (61): 15-26, (2012).
- Arık, R., “Batılılaşma Dönemi Anadolu Türk Mimarisine Bir Bakış”, Osmanlı, Cilt 10, Yeni Türkiye Yay., 247264, Ankara (1999).
- Önkal, H., “Osmanlı Hanedan Türbeleri”, Osmanlı, Cilt 10, Yeni Türkiye Yay., 330-339, Ankara (1999).
- Aslanapa O., “Osmanlı Devri Mimarisi”, İnkılap Kitabevi, İstanbul (1986).
- Yetkin, S. K., “İslam Mimarisi”, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara (1965).
- Goodwin, G., “A History of Ottoman Architecture”, Thames&Hudson, London (2003).
- Baydar, L., “Klasik Dönem Osmanlı Kamu Yapılarında Estetik Ölçütler”, Osmanlı, Cilt 10, Yeni Türkiye Yay., 57-64, Ankara (1999).
- Altun, A., “Kütahya’nın Türk Devri Mimarisi”, Kütahya, Formül Matbaası, 171-700, İstanbul (1982).
- Tunay, M., “Türkiye’de Bizans Mimarisinde Taş ve Tuğla Duvar Tekniğine Göre Tarihlendirme”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul (1984).
- Krautheimer, R., “Early Christian and Byzantine Architecture”, Penguin Books, London (1985).
- Ramazanoğlu, G., “Mimar Sinan’da Tezyinat Anlayışı”, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara (1995).
- Hatipoğlu, O., “19.yy Osmanlı Camilerinde Kalemişi Tezyinatı”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum (2007).
- Wittkop, J. F., “Die Welt des Empire”, Verlag Kurt Desch, München (1968).
- Atasaral, O., “Ampir Üsluplu Bazı İstanbul Yapıları”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, MSÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul (1993).
- Arseven, C. E., “Sanat Ansiklopedisi”, Milli Eğitim Bakanlığı Yay., Ankara (1983).
- Kuban, D., “Türk Barok Mimarisi Hakkında Bir Deneme”, İTÜ Mimarlık Fakültesi, İstanbul (1954).
- Cezar, M., “Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi”, Türkiye İş Bankası Yay., İstanbul (1971).
- Gölpınarlı, A., “Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatler”, İnkılap Kitabevi, İstanbul (1997).
- KUDEB, “Üryan Baba Türbe ve İmareti Malzeme Analiz Raporu”, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Koruma Uygulama Denetim Müdürlüğü, İstanbul (2012).
- Yavuz, Ş., “Süsleme Sanatlarında Rumi Motifi ve Tarihsel Gelişimi”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara (2008).
- Doğanay, A. “Hatayi Üslubu Motifler”, Hat ve Tezhip Sanatı, Der. Ali Rıza Özcan, Kültür ve Turizm Bakanlığı, 437-449, Ankara (2009).
- ISSN: 1308-4933
- Başlangıç: 2008
- Yayıncı: TÜRK BİLİM ARAŞTIRMA VAKFI (TÜBAV)
Sayıdaki Diğer Makaleler
Eskişehir İli Seyitgazi İlçesi Yazıdere Köyündeki Eski Alevi Zaviyesi: Üryan Baba Manzumesi