Hatice Ecem DEMİRDEN, Deniz HEKİMOĞLU, Ezgi Yekbun CENGİZ, Ayşegül ÇIRAK ALTINÖRS

İZMİR'DE PLANLAMA-ARKEOLOJİ İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA: MODERNİST PLANLAMA ETKİNLİKLERİNİN BAŞLANGICINDAN GÜNÜMÜZE TARİHİ KENT MERKEZİNDE YER ALAN ARKEOLOJİK ALANLAR İÇİN GELİŞTİRİLEN PLAN KARARLARI

Önemli bir tarihsel birikime sahip olan İzmir kentinin arkeolojik ve tarihsel potansiyeli kentin modern planlama etkinlikleriyle tanıştığı 19. yüzyıldan günümüze kadar ulaşan süreçte planlama kararlarına konu olmak durumunda kalmıştır. Bu süreçler içerisinde modern planlama etkinliklerinin özellikle görünür, algılanabilir ve/veya tanımlanabilir durumda olan arkeolojik alan veya varlıklara karşı nasıl bir tavır sergilediği ve ne yönde plan kararları geliştirdiğini anlamak bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Bu kapsamda Antik Smyrna kentinin büyük kamusal unsurları olarak planlı dönemin başlangıcından bu yana kentte kısmen de olsa görünürlüğünü sürdüren Agora, Kadifekale, Antik Tiyatro ve Antik Stadyum arkeolojik alanları için geliştirilen plan kararları kronolojik bir sıra çerçevesinde incelenmiştir. Sonuç olarak planlama çalışmalarının söz konusu alanları otonom bölgeler olarak planlara işlediği, kente entegrasyonu ve korunmasına ilişkin karar üretme konusunda yetersiz kaldığı görülmüştür. Çalışmanın ortaya koyduğu sonuçlar doğrultusunda ülkemizde planlama ve arkeoloji disiplinleri arasındaki ilişkinin güçlendirilmesi konusundaki gereksinimin bir kez daha vurgulanması olanaklıdır.

AN INVESTIGATION ON THE RELATIONSHIP BETWEEN URBAN PLANNING AND ARCHAEOLOGY IN İZMİR: PLAN DECISIONS TAKEN FOR THE ARCHAEOLOGICAL SITES IN THE HISTORIC CITY CENTRE FROM THE BEGINNING OF THE MODERNIST CITY PLANNING ACTIVITIES TO PRESENT

The archaeological and historical potential of İzmir, which hosted many important civilizations, have been a subject of urban planning decisions since the 19th century, when the city was first introduced with the modern planning activities to the present day. Understanding the attitude of modern planning activities towards the visible, perceptible and/or identifiable archaeological sites and properties and the approach of planning decisions is the aim of this paper. In this respect, the plan decisions for Agora, Kadifekale, Ancient Theatre, and the Stadium which, as the great public architectural elements of Ancient Smyrna, continued their visibility since the beginning of city s urban life are investigated in a chronological order. As a result, it is observed that the planning activities rendered the sites in consideration in the plans as autonomous regions and failed in deriving decisions that enable their conservation and integration to the city. With respect to the results of the study, it is possible to emphasise the need for reinforcing the relationship between the disciplines of archaeology and planning in Turkey once again.

PDF

___

AKURGAL, Ekrem. 2003 Anadolu Uygarlıkları, İstanbul: Net Turistik Yayınları.
ALTINÖRS ÇIRAK, Ayşegül. 2010 Planlama Alanında Arkeolojik Değerlerin Sürdürülmesi ve Korunması için Dil ve Temsil Sorunu İncelenmesi.
TMMOB Şehir Plancıları Odası 34. Kolokyumu Planlamanın Dili Bildiriler Kitabı. s.265-285. Ankara: Aydan Yayıncılık Sanayi ve Ticaret A.Ş.
ARIKAN, Zeki. 2001 Storarinin Kemeraltı Plan, editörler: ÖZTUĞRANLI Mustafa, KUYUMCU Namık. İzmir Kent Kültürü Dergisi: 2001/4 s. 76-80. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayıncılık ve Tanıtım Hiz. A.Ş.
ARU, Kemal. Ahmet., 1955 İzmirin İmar Planı Raporu. Kemal Ahmet Aru Arşivi.
ATAAY, Faruk. 2001 Türkiye Kapitalizminin Mekansal Dönüşümü. Praksis Kent ve Kapitalizm. s. 53-96. Ankara: Ürün Matbaası.
ATAY, Çınar. 1998 Osmanlıdan Cumhuriyete İzmir Planları. Ankara: Ajans Türk Basın ve Basım A.Ş.
BAYKARA, Tuncay. 1974 İzmir Şehirleri ve Tarihleri, İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
BEYRU, Rauf. 1994 Planlamada 1935-1950 Dönemi Le Corbusier İzmirden Geçmişti. Ege Mimarlık: 1994/3. s.17-23. İstanbul: MAS Matbaacılık.
BEYRU, Rauf. 2000 19. Yüzyılda İzmirde Yaşam. İstanbul: Literatür Yayıncılık.
BİLSEL, Cana. 1996 Ideology and Urbanısm during the early Republican Period: Two Master Plans for Izmir and Scenarios of Modernization. METU JFA volume 16. no1-2. s. 13-30
BİLSEL, Cana. 1999 Le Corbusierin İzmir Nazım Planı ve Yeşil Endüstri Sitesi Önerisi. Ege Mimarlık: 1999/3 31. İstanbul: MAS Matbaacılık.
BİLSEL, Cana. 2009 İzmirde Cumhuriyet Dönemi Planlaması (1923-1965): 20. yüzyıl Kentsel Mirası, editörler: Çınarlı Mutlu Nilüfer. Ege Mimarlık: 2009/4 71. İstanbul: MAS Matbaacılık.
BİNZET, Seyhun, Fikret YILMAZ ve Sabri YETKİN (editörler), 2003 İzmir Kartpostalları 1900. İzmir: Stil Matbaacılık.
CADOUX, C.J. 2003 İlkçağda İzmir, çev. Umar Bilge. Kentin En Eski Çağlardan İ.S. 324e Kadar Tarihi. İstanbul: İletişim yayınları/İzmir Dizisi.
CANPOLAT, Emin. 1992 Kuruluşundan Bizans Dönemi Sonuna Kadar İzmir Üç İzmir. s. 11-32. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
DERİN, Zafer. 2009 Tarih Öncesi Dönemde İzmir, İçinde İzmirli Olmak Sempozyum Bildirileri, BMS Matbaacılık, Ankara.
DOĞER, Ersin, Nezih AYTAÇLAR, Akın ERSOY ve Murat TOZAN (editörler), 2014 İzmir Kent Ansiklopedisi Eski Çağ ve Orta Çağ Arkeolojisi. s. 416-480. İzmir: Mediform Ambalaj. Matbaacılık Reklamcılık San. Tic. Ltd. Şti.
DOĞER, Ersin. 2011 İzmirin Smyrnası. İstanbul: İletişim Yayınları.
Dokuz Eylül Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, 2002 Kemeraltı Kentsel Sit Alanı Koruma Amaçlı İmar Planı Revizyonu Raporu , (Konak Belediyesi Arşivi. İzmir)
Dokuz Eylül Üniversitesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, 1996 Habitat II Dünya Deneyimleri Kapsamında İzmir Bağlamına Nasıl Bakılabilir: Bir Gelişmenin Anatomisi. Yayınlanmamış Rapor. İzmir.
DRAHOR, Mahmut. G. 2013 İzmir Agorasında Yapılan Jeofizik Çalışmalar Ve Yeni Bulgular TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu. Bildiriler Kitabı. s.783-792.İzmir: Altındağ Grafik Matbaacılık.
ERSOY, Akın. 2010 Ancient Smyrna: Archeology in Izmir and Stratigraphy in Ancient City Centre, Urban Historical Stratum: From Smyrna to Izmir, (editörler) A. Emel GÖKSU, Şebnem GÖKÇEN DÜNDAR, Dokuz Eylül Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Basımı, İzmir.
GOFFMAN, Daniel. 2000 İzmir ve Levanten Dünya. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
GÖKSU, Emel, ALTINÖRS ÇIRAK, Ayşegül. 2012 İzmirin Modernite ile İkinci Buluşması: 1951 İzmir İmar Planı Proje Müsabakası, İTÜ Kemal Ahmet ARU Sempozyumu, İstanbul.
GÖKSU, Emel, ÇIRAK (ALTINÖRS) Ayşegül. 2010 Arkeolojik Alanların Tespitinde Gözardı Edilenler ve Planlama Alanının Görevleri Kentsel ve Bölgesel Araştırmalar Merkezi (KBAM) Arama Konferansı. Ankara.
GÖKSU, Emel. 2002 Mikro Müdahaleler ve Tarihsel Sorumluluk. Ege Mimarlık: 2002/3 43. s.9-12. İstanbul: MAS Matbaacılık.
GÖKSU, Emel. 2003. İzmir ve Suç Coğrafyası: 1929 Dünya Ekonomik Buhran Yıllarında. İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İzmir.
GÖKSU, Emel. 2005 Yeni Yasal Düzemlemelerin Koruma Eylemleri Açısından Taşıdığı Riskler ve Fırsatlar. Kent Planlama ve Koruma Etkinlikler I. Koruma Sempozyumu Diyarbakır.s. 94-99. Ankara: Mattek Matbaacılık Basım Yayın Tanıtım Tic. San. Ltd. Şti.
GÖKSU, Emel. 2011 Cumhuriyet Döneminde İzmirde Yabancı Mimar Plancılar, Prof. Dr. Gürhan Tümere Armağan Mimarlığın Çevresinde/Mekanın İçinde Kuram, Eylem ve Söylem içinde, (editörler) Erdoğdu Erkarslan Ö., Arıtan Ö., Akyol D., Mimarlar Odası İzmir Şubesi Yayınları, İzmir. s.178- 201.
İzmir Şehri İmar Planı Milletlerarası Proje Müsabakası Programı. 1952 Arkitekt Dergisi 1952-05-08. s.139-143.
İzmir Belediyesi İzmir Şehri Milletlerarası İmar Planı Müsabakası Jüri Raporu. tarihsiz. İzmir Belediyesi Neşriyatı. İzmir.
IŞIK, Nuray E. 2010 Kemeraltı Üzerinden İzmirde Ticari Yaşamın Değişen Niteliğine İlişkin Gözlemler Değişen İzmiri Anlamak içinde, (editörler Yıldırım D., Haspolat E., Phoneix Yayınları, Ankara. s.187-212.
KARABAĞ, Nağme Ebru. 2008 Kent Arkeolojisi Metoduyla Çok Katmanlı Kentlerdeki Tarihsel Sürekliliğin Çözümlenerek Korunması (İzmir Örneği). s.118-150. Dokuz Eylül Üniversitesi. Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, Mimarlık Bölümü, Restorasyon Anabilim Dalı, İzmir.
KAYIN, Emel. 2002 İzmirin Tarihsel Kent Mekanları için Yeni Vizyonlar. Ege Mimarlık: 2002/3 43. s.4-5. İstanbul: MAS Matbaacılık.
KAYIN, Emel. 2013 İzmirin Kentsel ve Mimari Gelişiminin Anahatları, İzmir Kent Ansiklopedisi Mimarlık 1. Cilt: s.40. İzmir: İmaj Basım Yayın Reklamcılık ve Ticaret Ltd. Şti.
Kentsel Bölge Nazım İmar Planı Çalışma Ekibi GÖKSU, Sezai, ALTINÇEKİÇ KILIÇ, Funda. 2006 1/25000 Ölçekli İzmir Kentsel Bölge Nazım İmar Raporu Temmuz 2006. s 63-69. İzmir Büyükşehir Belediyesi İmar İşleri Daire Başkanlığı Plan Program Koordinasyon Şube Müdürlüğü
KUBAN, Doğan. 2001 Türkiyede Kentsel Koruma. s.50-105. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. OİKONOMOS, K., SLAARS, B. F. 2001 Destanlar Çağından 19. Yüzyıla İzmir çev. Umar, Bilge. İstanbul: İletişim Yayınları.
ÖZCAN, Koray. 2006 Tanzimatın Kent Reformları: Türk İmar Sisteminin Kuruluş Sürecinde Erken Planlama Deneyimleri (18391908). Osmanlı Bilimi Araştırmaları VII/2 Dergisi: s.150-180.
ÖZTÜRK, Fatma Pelin. ÇIRACI, Hale. 2010 The Planning History of Turkey: Policies, Practices, Breakdowns, Urban Transformation: Controversies, Contrasts and Challenges, (editörler) Gülersoy Z., Ayata H., Önem B.A., Koramaz K.T., Günay Z., Arslanlı K.Y., Ayrancı İ., 14th International Planning History Society Conference. 2010. İstanbul. s.201-211.
PINAR, İlhan. 1994 Gezginlerin Gözüyle İzmir 19. Yüzyıl. İzmir: Akademik Kitapevi.
PINAR, İlhan. 2001 Hacılar, Seyyahlar, Misyonerler ve İzmir. İzmir: İzmir Yayıncılık.
ŞENGÜL, H. Tarık. 2001 Sınıf Mücadelesi ve Kent Mekanı. Praksis Kent ve Kapitalizm. s. 9-31. Ankara: Ürün Matbaası.
SEVİM, Mustafa (editör), 2002 Gravürlerle Türkiye In Gravures V Anadolu 2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi s.51-86
SEYMEN BAYKAN, Ülker. 1992 Tek Parti Dönemi Belediyeciliğinde Behçet Uz Örneği Üç İzmir. s. 297-321. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
STRABON. 2000 Antik Anadolu Coğrafyası. çev. PEKMAN, Adnan. s.183- 184 İstanbul: Kanaat Basımevi. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
TEKELİ, İlhan. 1980 Türkiyede Kent Planlamasının Tarihsel Kökleri, Türkiyede İmar Planlaması, ODTÜ Mimarlık Fakültesi, Ankara.
TEKELİ, İlhan. 2011 Anadoluda Yerleşme Sistemi ve Yerleşme Tarihleri. s.326- 330. İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
TEXİER, Charles. 2002 Küçük Asya: Coğrafyası, Tarihi Ve Arkeolojisi (A. Suat, çev.). Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı. (Orijinal çalışma basım tarihi 1862)
YARANGA, Olaf. 2000 19. Yüzyılın İlk Yarısında Fransız Gezginlerin Anlatımlarında İzmir. çev. Gürhan Tümer. İzmir: İzmir Yayıncılık.
YILMAZ, Fikret, YETKİN, Sabri. 2002 İzmir Kent Tarihi, İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayıncılık ve Tanıtım Hiz. A.Ş.
Rauf BEYRU ile sözlü görüşme. Tarih: 16.12.2015