FENER VE BALAT’IN DÖNÜŞÜMÜ ÜZERİNE: ÜÇ VİZYON / ÜÇ DÖNEM / ÜÇ AYRI “KORUMA” ANLAYIŞI

Gelişmekte olan diğer ülkelerde olduğu gibi, Türkiye’de de neoliberal politikaların uygulanması bir askeri darbe ile başladı. 1980 darbesinden sonra İstanbul bu ekonomi politikalarının uygulandığı ilk sahnelerden biri oldu. Bu yazı 1980-2013 yılları arasında izlenen yerel yönetim politikalarına bağlı olarak değişimlere sahne olan Fener ve Balat semtlerini koruma disiplini açısından incelemeyi amaçlıyor.Ardışık uygulanan Haliç Kıyı Düzenleme Projesi 1984-1992 , Fener ve Balat Semtleri Rehabilitasyon Programı 1998-2005 , Fener, Balat ve Ayvansaray Kentsel Yenileme Projesi 2004-2013 bölgeyi doğrudan etkileyen üç önemli projedir. Bu çerçevede ele alınan yazı şu temel soruya odaklanır: “Her projenin başlangıç noktası nedir ve kentsel koruma açısından neleri başarmıştır?” Bu soruyu yanıtlamak ve her bir projenin başarı ve/veya başarısızlığını ölçmek üzere bazı ölçütler belirlenmiş ve bu ölçütler her bir proje için şu sorularla analiz edilmiştir:- Alandaki “tarihi kentsel doku” proje sonunda nasıl değişmiştir?-Projede “özgünlük’ nasıl tanımlanmış ve alandaki yapıların özgün nitelikleri nasıl korunmuştur?- Projede alanın “fiziksel ve sosyal bütünlüğü’ korunmuş mudur?

Anahtar Kelimeler:

Kentsel koruma, kültürel miras, tarihi çevreler, Fener, Balat, Haliç

ON FENER AND BALAT DISTRICTS’ TRANSFORMATION: THREE VISIONS / THREE PERIODS / THREE DIVERSE “CONSERVATION” PERSPECTIVES

The implementation of the neoliberal economic policies in Turkey has started with a military coup, as it has happened in other developing countries as well. After the 1980 military coup, İstanbul has become the main stage where these policies get implemented. The aim of this article is to analyze the change in Fener and Balat districts from a historic preservationist point of view between 1980 and 2013 in relation to the changes in the local management policies. Three consequentially prepared urban projects; Golden Horn Coastal Rearrangement Project-GHCRP 1984-1982 , Fener and Balat Districts Rehabilitation Program-FBDRP 1998-2005 , and Fener Balat Ayvansaray Urban Renewal Project-FBAURP 2004-2013 have had direct impacts on the area. In this context, this article focuses on this essential question: “What is the starting point for each project and what has each project achieved in urban conservation?”. To answer this question and to measure the success and/or failure of each project, the criteria are determined and each criterion is analyzed through following questions: -How did ‘the historic urban fabric’ of the site has changed after the project? -How did the project define ‘authenticity’ and how did it preserve the authenticity of the edifices within the project area? -Is the ‘physical and social integrity’ preserved with the project?

Keywords:

Urban conservation, cultural heritage, historic environments, Fener, Balat, Golden Horn,

PDF

___

1998. Balat ve Fener Semtlerinin Rehabilitasyonu (İstanbul Tarihi Yarımadası), Analiz ve Düzenleme Öneriler. İstanbul: Fatih Municipality
2011. İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı. http://www. alanbaskanligi.gov.tr/ adresinden ulaşıldı.
2012. Tarihi Yarımada Yönetim Planı Hazırlandı. http:// www.ibb.gov.tr/tr-tr/Haberler/Pages/BasinBultenleri. aspx?bbulteniID=6171 adresinden ulaşıldı.
2005. Rehabilitation of Fener and Balat Districts Programme, www.fenerbalat.org
AHUNBAY, Z., 2011. İstanbul›da Kentsel Mimari. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
AKIN, N., 1994a. “Balat”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi: 10-12. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı.
AKIN, N. 1994b. “Fener”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 279- 281. Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı.
AKIN, N., 2016. “Haliç’te Bir Rehablitasyon Alanı: Balat”, Neoliberal Kent Politikaları ve Fener-Balat-Ayvansaray: Bir Koruma Mücadelesinin Öyküsü (ed: Ahunbay, Z., Dinçer, İ., Şahin, Ç.): 17-42, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
AKKAR E., Z., M., 2010. How To Shape Conservation-Led Regeneration Initiatives Regarding Community Needs? METU Journal of Faculty of Architecture 27 (1): 201-221.
ALTINSAY ÖZGÜNER, B., 2010. “Bir kentsel iyileştirme deneyiminin içinden: Fener ve Balat Semtleri Rehabilitasyon Programı”, Kentsel Dönüşümde Politika, Mevzuat, Uygulama: Avrupa Deneyimi, İstanbul Uygulamaları,(ed: Özdemir, D.): 369-398. Nobel Yayınları.
ALTINSAY ÖZGÜNER, B., 2011. Interview with Burçin Altınsay, Cultural Policy and Management (KPY) Yearbook 2011 (Interviewer: D. Unsal), 26-33, Istanbul Bilgi University Press.
ALTINSAY ÖZGÜNER, B., 2013. 29 Ocak 2013’te bireysel görüşme, İstanbul.
ALTINYILDIZ, N., 2007. The Architectural Heritage of Istanbul and the Ideology of Preservation, Muqarnas 24: 281-305
ATKINSON, R., 2003. Introduction: Misunderstood saviour or vengeful wrecker? The many meanings and problems of gentrification. Urban Studies, 40/12: 2343–2350.
AYSEV DENEÇ, E., 2014. The Re-Production of the Historical Center of İstanbul in 2000s: A Critical Account on Two Projects in Fener - Balat, METU Journal of Faculty of Architecture 31/2: 162-188.
AYVERDI, E. H., 1958. Fetih Devri Sonlarında İstanbul Mahalleleri, Şehrin İskanı ve Nüfusu. Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı.
AZEM, İ., 2011. Ekumenopolis: Ucu Olmayan Şehir, belgesel.
BANDARIN, F. & van Oers, R., 2012. The historic urban landscape : managing heritage in an urban century, Wiley-Bleckwell
BARTU-CANDAN, A. - KOLLUOGĞLU, B., 2008. Emerging spaces of neoliberalism: a gated town and public housing project in Istanbul, New Perspectives on Turkey, 39: 5–46.
BEZMEZ, D., 2009. The Politics of Urban Waterfront Regeneration: The Case of Haliç (the Golden Horn), İstanbul. International Journal of Urban and Regional Research 32/4: 815-840. Bilirkişi Raporu, 2012. Dava no:2010/465. İstanbul.
BILSEL, C., 2010. “European Side of İstanbul Master Plan, 1937.” İn From the Imperial Capital to the Republican Modern City. Henri Prost’s Planning of Istanbul (1936-1951) (ed: Cana Bilsel and Pierre Pinon): 245-260, Pera Müzesi Yayınları.
BRENNER, N. & THEODORE, N., 2005. Neoliberalism and the urban condition, City 9/1: 101- 107.
ÇELİK, Z., 1986. The Remaking of İstanbul: Portrait of an Ottoman City in the Nineteenth Century, University of California Press.
DALEON, J., 1991. Balat ve Çevresi. Remzi Kitabevi.
DINÇER, İ., 2010. Türkiye’de 1980 Sonrası Yapısal Dönüşümün Mekânsal İzlerine Bir Örnek: Yenileme Alanları. Mimarlık, 352. http://www.mimarlikdergisi.com/index. cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=366&RecID=2323
DINÇER, İ., 2011. The Impact of Neoliberal Policies on Historic Urban Space: Areas of Urban Renewal in Istanbul, International Planning Studies, 16/1: 43-60.
DINÇER,İ., ENLIL, Z., EVREN, Y. ve SOM, S. K., 2011. İstanbul’un Tarihi ve Doğal Miras Değerleri: Potansiyeller, Riskler ve Koruma Sorunları, İstanbul Kültür Mirası ve Kültür Ekonomisi Envanteri. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
DINLER, M., 2013. “Impact Assessment of Major Urban Interventions on the Cultural Heritage of Fener and Balat Districts”, Yayınlanmamış master tezi, ODTÜ.
EKEN, T., 2010. Gentrification in Fener Balat Neighborhoods: The Role of Involved Actors, Yayınlanmamış master tezi, ODTÜ.
EVCI, F., 2009. Doç. Dr. Fikret Evci ile Fener-Balat Projesi ve Kentsel Yenileme, http://www.mimdap.org/?p=27602 adresinden ulaşıldı.
FEBAYDER, 2009. Fener-Balat-Ayvansaray Mülk Sahiplerinin ve Kiracıların Haklarını Koruma ve Sosyal Yardımlaşma Derneği, www.febayder.com adresinden ulaşıldı.
GÜNAY, Z. ve DÖKMECI, V., 2012. Culture-led regeneration of Istanbul waterfront: Golden Horn Cultural Valley Project, Cities, 29/4: 213-222.
GÜR, E., 2009. “Historical Urban Centre and Changing Housing Market: Fener-Balat.” Conference ENHR, 9: 232-246.
GÜRBILEK, N., 2009. Vitrinde Yaşamak: 1980’lerin Kültürel İklimi. Metis Yayınları.
GÜVEN, D., 2005. 6-7 Olayları. http://www.radikal.com.tr/haber. php?haberno=163380 adresinden ulaşıldı.
GÜVENÇ, M., 2008. 1910’dan 2010’a İstanbul’un Haritası. http://www.yenimimar.com/index. php?action=displayArticle&ID=848 adresinden ulaşıldı. Habitat II Report, 1996.
Report of the United Nations Conference on Human Settlements (Habitat II). United Nations.
HARVEY, D., 2005. A Brief History of Neoliberalism, Oxford University Press.
HOSGOR, Z. ve YİĞİTER, R., 2011. Greenway Planning Context in Istanbul-Haliç: A Compulsory Intervention into the Historical Green Corridors of Golden Horn, Landscape Research, 36/3, 341-361.
ICOMOS, 1964. Venice Charter, ICOMOS.
ICOMOS, 1975. Amsterdam Bildirgesi, ICOMOS.
ICOMOS, 1987. Washington Charter (Charter For The Conservation Of Historic Towns And Urban Areas), ICOMOS.
ICOMOS/UNESCO 2006. Report Of The Joint Icomos/Unesco Expert Review Mission To The The Historic Areas Of Istanbul World Heritage Site, ICOMOS.
İSKİ, 1988. Amaç Yeşili ve Maviyi Kurtarmak, İstanbul Büyükşehir Belediyesi.
İSLAM, T., 2005. “Outside the core: gentrification in Istanbul” (ed. R. Atkinson ve G. Bridge): 121-136, Gentrification in a Global Perspective, Routledge.
KARAMAN, O., 2014. Resisting urban renewal in Istanbul, Urban Geography, 35/2, 290-310.
KEYDER, Ç. 1999. Istanbul: Between the Global and the Local. Rowman and Littlefield Publishers.
KUYUCU, T. & ÜNSAL, Ö., 2010. Urban Transformation as State-Led Property Transfer: An Analysis of Two Cases of Urban Renewal in İstanbul, Urban Studies, 47/7: 1479-99.
ÖKTEM, B., 2011. Istanbul’da Neoliberal Kentleşme Modelinin SosyoMekansal İzdüşümleri, İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 44: 23-40.
ÖNIŞ,, Z., 1991. Political economy of Turkey in the 1980s: anatomy of unorthodox liberalism, Strong State and Economic Interest Groups: The Post-1980 Turkish Experience (ed: Heper, M). Walter de Gruyter
PINON, P. 1988. Haliç çevresinde sil baştan. Mimarlık 88/3: 70.
RIFAIOĞLU, M. N., & ŞAHIN GÜÇHAN, N., 2007. The Concept of Identity and Its Identification Process in Urban Conservation Projects. Int.Conf. of CSAAR on “Regional Architecture and Identity in the Age of Globalization”,Tunus, 1099-1111.
RÜSTEMOĞLU KAPTI, M., 1998. İstanbul›da 19.yüzyıl Sivil Kargir Mimarinin Korunması İçin Fener Bölgesi Örneğinde Bir Yöntem Geliştirilmesi. Yayınlanmamış doktora tezi, Mimar Sinan Üniversitesi.
SEZER, S., ve ÖZYALÇINER, A., 2010. Öyküleriyle İstanbul Anıtları-I: Surlardır Kuşatan İstanbul›u, Evrensel Basım Yayın.
SOYTEMEL, E., 2015. “Belonging” in the gentrified Golden Horn/Halic neighbourhoods of Istanbul, Urban Geography 36/1: 64-89.
ŞAHİN, Ç., 2016. “Neoliberal Kent Politikalarının Gereği “Kentsel Yenileme” Adı Altında Yok Edilen Tarih ve Bu Bağlamda Fener-Balat-Ayvansaray Sürecinin Değerlendirilmesi”, Neoliberal Kent Politikaları ve Fener-Balat-Ayvansaray: Bir Koruma Mücadelesinin Öyküsü (ed: Ahunbay, Z., Dinçer, İ., Şahin, Ç.): 81- 132, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
ŞAHIN GÜÇHAN, N., 2007. Observations on earthquake resistance of traditional timber-framed houses in Turkey. Building and Environment 42: 840-851.
ŞAHIN GÜÇHAN, N. ve Kurul, E., 2009. A History of Development of Conservation Measures in Turkey: From the Mid 19th Century Until 2004. METU Journal of Faculty of Architecture, 26/2: 19- 44.
ŞIŞMANYAZICI, B., 2009. “Tarihi Kentsel Alanlarda Toplumsal Ve Mekansal Yeniden Yapılanma Sürecinde Yaşanan Değişim: FenerBalat Örneği”, Yayınlanmamış master tezi, İTÜ.
TEKELI, İ. 2003. Maps as an instrument for people to know, to control and to interpret their environment. (ed: S. Ersoy, S., ve Anadol, Ç.) İstanbul in the Insurance Maps of Jacques Pervitich: 7-11, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
TEZCAN, S., DURGUNOĞLU, T., v.d., 1978. Haliç ve Çevresi Düzenleme Çalışması. Mimarlık 78/4: 28-41.
TMMOB. 1987. İstanbul için olağanüstü genel kurul. Mimarlık, 4/542: 36-40.
UNESCO, 2015. Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention. http://whc.unesco.org/en/ guidelines/ adresinden ulaşıldı.
UNESCO 2011. Recommendation on the Historic Urban Landscape, including a glossary of definitions. UNESCO.
UNESCO, 1994. The Nara Document on Authenticity, UNESCO.