Kilitbahir’de Günümüze Ulaşmayan İki Tabya Hakkında Bazı Tespitler

Osmanlı döneminde, özellikle Fatih Sultan Mehmet zamanında top teknolojisi gelişmiş ve buna uygun savunma yapıları inşa edilmiştir. Daha sonra zaman zaman gerek askeri teknolojide gerekse askeri mimaride Avrupa’nın gerisinde kaldığı iddia edilen Osmanlı, büyük ölçüde çağa ayak uydurmak ve kendini savunmak için farklı biçimlerde savunma yapıları meydana getirmiştir. Yüksek duvarlara sahip kalelerin tehlike oluşturmaya başladığı ve henüz tam olarak tabya mimarisinin gelişmediği bir dönemde, belki de bir geçiş yapısı niteliğindeki mazgal açıklıklara sahip kâgirden inşa edilen yapılar ortaya çıkmıştır. Bu yapıların ilk denemelerini Çanakkale Boğazı gibi stratejik öneme sahip bir yerde görmek mümkündür. Başbakanlık Osmanlı Arşivlerinden elde edilen birkaç belge bu konuda bizi aydınlatmaktadır. III. Selim döneminde, boğaz muhafızı Hacı Ali Paşa tarafından çok kısa sürede yapılan iki tabyanın bu ilk denemelerin bir ürünü olduğu düşünülmektedir. Bu iki yapı, kale ile tabya arasında bir geçişi ortaya koyan, 17. yüzyılda Avrupa’da hudut boylarında daha çok bir şehri kuşatmak ve geçici istihkâmlar olarak yapıldığını gördüğümüz, “Palanka” ismi verilen yapıların form değiştirmiş şekilleri olmalıdır. Osmanlının 17. yüzyılda kullandığı bir savunma yapısı tipini, 19. yüzyılın başlarında aynı malzeme ve inşa tekniğiyle çeşitli şekillerde kullandığı anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı, Çanakkale, Kilitbahir, Savunma Yapıları, Kale, Tabya, Palanka

Some Observations About two Un-survived Bastions at Kilitbahir

By the development of artillery technology needs more convenient defensive structures for this situation during the Ottoman period especially under the reign of Sultan Mehmet II. It’s claimed that Ottoman military technology and architecture fall behind the Europe. On contrary Ottomans closely follow the new technologies and fully adopted them and build various defensive structures to defense their reign. Emerging of new type of structures built of stones with loopholes were accepted as transition building forms when fortress with higher ramparts become vulnerable and bastion architecture did not develop fully yet. The first examples of these structures were seen at Çanakkale Strait which has a significant strategic position. A few document obtained from State Archives of the Prime Ministry, Department of Ottoman Archives enlighten us about this structures. It’s consider that two examples this type of bastions which were built by Hacı Ali Pasha the commander of Çanakkale Strait in a very short time span during the reign of Sultan Selim III. These two structures were accepted as transition building forms from fortress to the bastion which were related to redoubts “Palanka” which were temporary fortifications constructed during siege of frontier provinces of Europe in 17th century. In conclusion it’s obvious that Ottomans used 17th centuries construction techniques and similar materials in different ways during 19th century.

Keywords:

Ottoman, Çanakkale, Kilitbahir, Defense Structures, Fortress, Bastion, Palanka,

PDF

___

Acıoğlu, Yusuf, “Çanakkale Boğazı’ndaki Osmanlı Dönemi’ne Ait Kale ve Tabyalar”, Çanakkale Turizm Zirvesi, Çanakkale Valiliği Yayını, Çanakkale 2012, s.213-224.
Acıoğlu, Yusuf, “Çanakkale’deki Osmanlı Kaleleri”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, S. 19, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Atatürk ve Çanakkale Savaşlarını Araştırma Merkezi Yayını, Çanakkale 2015, s.93-122.
Acıoğlu, Yusuf, Çanakkale’deki Osmanlı Dönemi Savunma Yapıları, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Çanakkale 2013.
BOA, C.AS, Dosya 828 / Gömlek 35285.
BOA, HAT, Dosya 116 / Gömlek 4695.
BOA, HAT, Dosya 151 / Gömlek 6350.
BOA, HAT, Dosya 151 / Gömlek 6388.
BOA, HAT, Dosya 167 / Gömlek 6983.
BOA, HAT, Dosya 175 / Gömlek 7598 B.
BOA, HAT, Dosya 175 / Gömlek 7598 D.
BOA, HAT, Dosya 175 / Gömlek 7598 E.
BOA, HAT, Dosya 175 / Gömlek 7598 F.
BOA, HAT, Dosya 175 / Gömlek 7636.
BOA, HAT, Dosya 268 / Gömlek 15663.
BOA, HAT, Dosya 40 / Gömlek 2007 A.
BOA, HAT, Dosya 40 / Gömlek 2007.
BOA, HAT, Dosya 866 / Gömlek 38571 G.
BOA, PPK, sn. 19.
Marsigli, Luigi Fernando, Stato Militare Dell’ Imperio Ottomanno, Amsterdam 1732 (birinci basım), (der. Richard F. Kreutel), Graz 1971.
Marsilli, Graf, Osmanlı İmparatorluğunun Zuhur Ve Terakkisinden İnhitatı Zamanına Kadar Askerî Vaziyeti, (çev. M. Kaymakam Nazmi), Büyük Erkânıharbiye Matbaası, Ankara 1934.
Özgüven, Burcu, “The Palanka: A Characteristic Building Type of the Ottoman Fortification Network in Hungary”, (Proceedings of the 11th International Congress of Turkish Art, Utrecht – The Netherlands, August 23-28, 1999), EJOS, Vol: IV, No: 34, Netherlands 2001, s.1-12.
Özgüven, Burcu, Barut ve Tabya: Rönesans Mimarisi Bağlamında Fatih Sultan Mehmed Kaleleri, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1997.
Stein, Mark L., Osmanlı Kaleleri: Avrupa’da Hudut Boyları, (çev. Gül Çağalı Güven), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2007. Şenyurt, Oya, “III. Selim Döneminde İnşaat Ortamını Yönlendiren İki Fransız Mühendis ve Kale Tamirleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, S.XXVIII / 2, İzmir 2013, s.487-521.
Tott, Baron de, Türkler ve Tatarlara Dâir Hâtıralar, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul 1976.
Yeşil, Fatih, “İstanbul Önlerinde Bir İngiliz Filosu: Uluslararası Bir Krizin Siyasî ve Askerî Anatomisi”, Nizâm-ı Kadîm’den Nizâm-ı Cedîd’e III. Selim ve Dönemi, (ed. Seyfi Kenan), İSAM Yayınları, İstanbul 2010, s.391-493.
Ziroević, Olga, “Palanga”, Tarih ve Toplum, C.8, S.44, İstanbul 1987, s.48-50.