Enflasyon ile Mevduat ve Kredi Faizleri Arasındaki İlişki: Türkiye İçin Fisher Eşitliği Çerçevesinde Ekonometrik Bir Analiz

Bu çalışmanın amacı; TCMB tarafından enflasyon hedeflemesi rejiminin uygulandığı 2002:M01-2019:M01 döneminde, enflasyon ile faiz oranları arasındaki etkileşimi, ampirik olarak analiz etmektir. Çünkü Türkiye’de yüksek enflasyon sorunu devam etmektedir ve bunun nedenleri konusunda ekonomistler arasında ve ekonomistlerle siyasetçiler arasında bir takım görüş ayrılıkları bulunmaktadır. Bu yönüyle konu güncel ve ülke ekonomisi açısından önemlidir. Analizlerde kullanılan serilerin durağanlık dereceleri; ADF, PP ve yapısal kırılmalı ADF birim kök testleriyle incelenmiş ve enflasyon serisinin birinci farkı alındığında, faiz serilerinin ise düzey değerlerinde durağan oldukları belirlenmiştir. Seriler farklı derecelerden durağan bulunduğu için seriler arasındaki eşbütünleşme ilişkilerinin Sınır Testi ile araştırılmış ve modellerde kullanılan seriler arasında eşbütünleşme ilişkisinin var olduğuna, yani bu serilerin uzun dönemde birlikte hareket ettiklerine karar verilmiştir. Uzun dönem analizleri, ARDL yöntemiyle yapılmış ve Türkiye’deki enflasyon oranı, ticari kredi faizlerindeki %1 puanlık artışın %0.25, mevduat faizlerindeki %1 puanlık artışın %0.05 puan artmış olduğu belirlenmiştir. Diğer yandan enflasyon oranındaki %1 puanlık artışın, ticari kredi faizlerini %0.23 puan, vadeli mevduat faiz oranlarını %0.59 puan artırmış olduğu görülmüştür. Son olarak vadeli mevduat faiz oranlarındaki %1 puanlık artışın ticari kredi faizlerini %1.04 artırdığı bulunmuştur. Kısa dönem analizleri de ARDL yöntemiyle gerçekleştirilmiş ve modellerin hata düzeltme mekanizmalarının çalıştığı bulunmuştur. Ticari kredi faizlerinin kısa dönemde de enflasyonu artırdığı, ticari kredi faizlerinin, enflasyon ve vadeli mevduat faizleri tarafından artırıldığı belirlenmiştir. Ayrıca enflasyonun, kısa dönemde vadeli mevduat faizleri üzerindeki etkisinin istatistiksel olarak anlamlı olmadığı görülmüştür. Türkiye ekonomisinde Fisher Etkisi uzun dönemde geçerli iken, kısa dönemde geçerli çıkmamıştır. Seriler arasındaki nedensellik ilişkileri, Toda-Yamamoto yöntemiyle incelenmiş ve faiz oranlarından enflasyona doğru bir nedensellik ilişkisi söz konusu değilken, sadece enflasyondan vadeli mevduat faiz oranına doğru tek yönlü bir nedensellik ilişkisinin var olduğu bulunmuştur. Bu sonuç; teorik beklentilerimizle ve Fisher Eşitliği ile uyumludur. Yani Türkiye’deki yaygın söylemin aksine faizler enflasyonu değil, ekonomi teorisinde yer aldığı şekliyle enflasyon, faizi etkilemektedir. Enflasyon arttıkça, vadeli mevduat sahipleri, reel kazançlarını koruyabilmek için bankalardan daha fazla faiz talep etmektedirler.

Anahtar Kelimeler:

Enflasyon, Mevduat Faiz Oranı, Kredi Faiz Oranı, Fisher Eşitliği

PDF

___

Adam, A. M. and Ofori, D. (2017). Validity of International Fisher Effect in the West African Monetary Zone. Journal of Economic Cooperation and Development, 38(3), 121-144. Altunöz, U. (2018). Investigating the Presence of Fisher Effect for the China Economy. Investigating the Presence of Fisher Effect for the China Economy, Sosyoekonomi, 26(35), 27-40. Akpınar, R., Taşcı, K. ve Özsan, M. E. (2013). Hoşnutsuzluk Endeksine Göre Türkiye’de Bölgesel Farklılık. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 4(10), 59-70. Andrea, S. O. and Rodrigo, G. M. (2015). Finding International Fisher Effect to Determine The Exchange Rate Through The Purchasing Power Parity Theory: The Case Of Mexico During The Period 1996-2012. Applied Econometrics and International Development, 15(1), 97-110. Alper, F. Ö. (2017). Türkiye’deki Enflasyon ve Nominal Faiz Oranı İlişkisinin Analizi: Bayer-Hanck Eşbütünleşme Testi. 3rd International Congress on Political, Economic and Social Studies (ICPESS), 09-11 Nov., Niğde. Argyro, K. (2010). Testing the Fisher Effect in OECD Countries : An Empirical Investigation. University of Macedonia, Master of Economics Field: Applied Economics and Finance. ASMMMO (2018). Ekim / 2018 TÜFE ve Yİ-ÜFE Değişim Oranları. (Yayın Tarihi: 5 Kasım 2018).http://www.asmmmo.org.tr/haber-detay/ekim-2018-tufe-ve-yi-ufe-degisim-oranlari/3167, [Erişim Tarihi: 18.02.2019]. Ayub, G., Rehman, N.U., Iqbal, M., Zaman, Q. and Atif, M. (2014). Relationship between Inflation and Interest Rate: Evidence from Pakistan. Research Journal of Recent Sciences, 3(4), 51-55. Babalola, O. O., Danladi, J. D., Akomolafe, K. J. and Ajiboye, O.P. (2015). Inflation, Interest Rates and Economic Growth in Nigeria. European Journal of Business and Management, 7(30), 91-102. Başar, S. ve Karakuş, K. (2017). Fisher Hipotezi: Türkiye İçin Tahmini. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(54), 794-803. Bayat, T., Kayhan, S. and Tasar, I (2018). Re-Visiting Fisher Effect for Fragile Five Economies. Journal of Central Banking Theory and Practice, 2, 203-218. Benazić, M. (2013). Testing the Fisher Effect in Croatia: An Empirical Investigation. Economic Research, 26(1), 83-102. Beyer, A., Haugh, A. A. and Dewald, W. G. (2009). Structural Breaks, Cointegration and the Fisher Effect. ECB Working Paper, No. 1013. CNN (2019). Sudan'da 1 yıl süreyle OHAL ilan edildi. (Yayın Tarihi: 22 Şubat 2019). https://www.cnnturk.com/turkiye/sudanda-1-yil-sureyle-ohal-ilan-edildi,[Erişim Tarihi: 19.02.2019]. Coppock, L. and Poitras, M. (2000). Evaluating the Fisher Effect in Long Term Cross-Country Averages. International Review of Economics and Finance, 9, 181-192. Dickey, D.A. and Fuller, W. A. (1981). Distribution of the Estimators for Autoregressive Time Series with A Unit Root. Econometrica, 49, 1057-1072. Doğan, B., Eroğlu, Ö. ve Değer, O. (2016). Enflasyon ve Faiz Oranı Arasındaki Nedensellik İlişkisi: Türkiye Örneği. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(1), 405-425. Engle, R.F. and Granger, C.W.J. (1987). Co-integration and Error Correction: Representation, Estimation and Testing. Econometrica, 55, 251-276. Eroğlu, N. ve Eroğlu, İ. (2009). Enflasyon Hedeflemesi Rejimi Çerçevesinde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın Kredibilite ve Hesap Verebilirlik Sorunu. Maliye Finans Yazıları Dergisi, 23(85), 79-109. EVDS (2019a). Bankalarca Açılan Kredilere . Uygulanan Ağırlıklı Ortalama Faiz Oranları (Akım Veriler,%)(Haftalık). https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket, [Erişim Tarihi: 23.02.2019]. EVDS (2019b). Bankalarca Açılan Mevduatlara Uygulanan Ağırlıklı Ortalama Faiz Oranları (Akım %)(Haftalık). https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket, [Erişim Tarihi: 23.02.2019]. EVDS (2019c). Fiyat Endeksi (Tüketici) (2003=100) (TÜİK) (Aylık). https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket, [Erişim Tarihi: 23.02.2019]. Fama, E. (1975). Short-term interest rates as predictors of inflation, American Economic Review, 65(3), 269–282. Fisher, I. (1930). The Theory of Interest. MacMillan, New York. Granger, C.W.J. and Newbold, (1974). Spurious Regressions in Econometrics. Journal of Econometrics, 2, 111-120. Gregory, A. W. ve Hansen, B. E. (1996). Residual-Based Tests for Cointegration in Models With Regime Shifts. Journal of Econometrics, 70(1): 99-126. Hacıoğlu, V. ve Yerlikaya, Ö. (2014). Fisher Hipotezi ve Beklentilerin Rolü. İktisat Fakültesi Mecmuası, 64(2), 109-130. Jareño, F. and Tolentino, M. (2013). The Fisher Effect: a Comparative Analysis in Europe. Jökull Journal, 63(12), 201-2012. Johansen, S. (1988). Statistical Anaylsis of Cointegrating Vectors. Journal of Economic Dynamics and Control. 12, 231-254. Johnston, J. and Dinardo, J. (1997). Econometric Methods. (Fourth Edition), McGraw-Hill Companies, United States. Khumalo, L. C., Mutambara, E. and Assensoh-Kodua, A. (2017). Relationship between Inflation and Interest Rates in Swaziland Revisited. Banks and Bank Systems, 12(4), 218-226. Lebe, F. ve Arda Özalp, L. F. (2016). Fisher Hipotezinin Alternatif Faiz Oranları İle Türkiye Ekonomisi Açısından Analizi. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 31(1), 95-122. Lee, K. F. (2007). An Empirical Study of the Fisher Effect and the Dynamic Relation Between Nominal Interest Rate and Inflation in Singapore. MPRA Paper No. 12383. Mishkin, F. S. (1991). Is the Fisher Effect for Real? A Reexamination of the Relationship Between Inflation and Interest Rates. NBER Working Paper, No. 3632, 1 – 64. Pesaran, M. H., Shin, Y. and Smith, R. J. (2001). Bounds testing approaches to the analysis of Level Relationships. Journal of Applied Econometrics, 16(3), 226-339. Philips, P.C.B. and Perron, P. (1988). Testing For a Unit Root in Time Series Regression. Biomètrika, 75(2), 336-346. Özatay, F. (2009). Finansal Krizler ve Türkiye. (1. Baskı). Doğan Kitap, İstanbul. Sabancı, T. (2018). Meiji Restorasyonunun Askeri Kökenleri ve Japonya Militarizminin 1930’lardaki Darbe Girişimleri Üzerine Kısa Bir Değerlendirme. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 6(13), 290-302. Sathye,M., Sharma, D. and Liu, S. (2008). The Fisher Effect in an Emerging Economy: The Case of India. International Business Research, 1(2), 99-104. Songur, M. (2019). Fourier Yaklaşımı ile Fisher Hipotezini Yeniden Gözden Geçirmek: Türkiye Örneği. S.C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 20(2), 1 – 15. Sözcü (2018). Venezuela’da enflasyon oranı yüzde 1 milyonu aştı. (Yayın Tarihi: 11 Aralık 2018). https://www.sozcu.com.tr/2018/ekonomi/venezuelada-enflasyon-orani-yuzde-1-milyonu-asti-2789122/, [Erişim Tarihi: 20.02.2019]. Taban, S. ve Şengür, M. (2016). Türkiye’de Enflasyonun Kaynağının Belirlenmesine Yönelik Ekonometrik Bir Analiz. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 47, 47-64. Tarı, R. (2012). Ekonometri. Umuttepe Yayınları, Kocaeli. Toda, H. Y. and Yamamoto, T. (1995). Statistical Inferences in Vector Autoregressions with Possibly Integrated Processes. Journal of Econometrics, 66, 225‐250. Torun, M. ve Karanfil, M. (2016). 1980-2013 Dönemi Türkiye Ekonomisinde Enflasyon ve Faiz Oranı Arasındaki İlişki. Yönetim Bilimleri Dergisi, 14(27), 473-490. Tunalı, H. ve Erönal, Y. Y. (2016). Enflasyon ve Faiz Oranı İlişkisi: Türkiye’de Fisher Etkisinin Geçerliliği. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(4), 1415-1431. Uribe,M. (2018). The Neo-Fisher Effect: Econometric Evidence from Empirical and Optimizing Models. http://www.columbia.edu/~mu2166/neoFisher/fisher.pdf, [Erişim Tarihi: 21.03.2019]. Uslu, H. (2018a). Dış borç ekonomik büyüme ilişkisi: Türkiye Uygulaması. Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı İktisat Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Uslu, H. (2018b). Türkiye’de Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Yapısal Kırılmalı Bir Analiz. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(69), 507-529. Uslu, H. (2018c). Ekonomik Büyüme ve İşsizlik İlişkisinin Türkiye Ekonomisindeki Yeni Gelişmeler Çerçevesinde İncelenmesi. Social Sciences Studies Journal, 4(17), 1515-1531. Vogelsang, T. J. ve P. Perron. (1998). Additional Test forUnitRootAllowingfor a Break in the Trend Function at an Unknown Time. International EconomicReview. 39, 1073–1100. Westerlund, J. (2008). Panel Cointegration Tests of The Fisher Effect. Journal of Applied Econometrics, 23, 193-233. World Bank (2019a). Inflation, consumer prices (annual %). https://data.worldbank.org/ indicator/FP.CPI.TOTL.ZG?view=chart, [Erişim Tarihi: 26.02.2019]. World Bank (2019b). Deposit interest rate (%). https://data.worldbank.org/indicator /FR.INR.DPST?view=chart, [Erişim Tarihi: 26.02.2019]. Yamak, R. ve Abdioğlu, Z. (2007). Fisher Hipotezinin Testi: Güçlü ve Zayıf Form. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1-2), 1 - 9. Yılancı, V. (2009). Fisher Hipotezinin Türkiye için Sınanması: Doğrusal Olmayan Eşbütünleşme Analizi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(4), 205 – 213. Yıldırım, K., Karaman, D. ve Taşdemir, S. (2009). Makroekonomi. (8. Baskı). Seçkin Yayınevi, Ankara. Yıldız, Ş. ve Başar, S. (2018). Türkiye’de Enflasyon, Faiz Oranı ve Döviz Kuru Arasındaki İlişkinin Nedensellik Analizi. Electronic Turkish Studies, 13(7), 309-328.