Osmanlı Devleti'nde Mali Kapasite: Ruznamçe Verileri Üzerinden Bir Analiz

Bu çalışma Osmanlı devletinde mali kapasiteyi konu edinmektedir. Makalede mali kapasite merkezi devlet için ayrılan vergilerin ne kadar gecikmeyle hazineye intikal ettirilebildiği üzerin- den tanımlanmıştır. Vergi gelirlerinin hazineye aktarılmasında yaşanan gecikmeler merkeze olan mesafe ile vergi türü ve miktarının bir fonksiyonu olarak düşünülmüş ve incelenmiştir. 16. yüzyıl sonuna ait hazine-i amire ruznamçe verileri kullanılarak yapılan ekonometrik analize göre merkeze mesafe arttıkça gelirlerdeki gecikmenin arttığı görülmektedir. Mesafenin bu etkisi ise gelir türle- rine göre farklılık arz etmektedir. Bununla birlikte, avarız gelirlerine göre cizye, ağnam ve mukataa gelirlerinin daha fazla gecikmeyle hazineye girdiği tespit edilmiştir. Son olarak, hacmi yüksek gelir- lerin daha hızlı hazineye intikal ettirildiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Mali kapasite, Osmanlı Devleti, Ruznamçe defteri, Vergi gelirlerinde gecikme

Fiscal Capacity in the Ottoman State: An Analysis Based on Ruznamçe Accounts

This paper studies the fiscal capacity of the Ottoman Empire. In the paper the fiscal capacity is defined in terms of the delay in the transfer of tax revenues to the central treasury. Delays in tax collection are analyzed as a function of distance to the center, tax types, and the volume of tax revenues. Econometric analysis based on data from the records of daily transactions of the central treasury (ruznamçe defterleri) of the late 16th century shows that the increased distance from the center is associated with a higher delay in tax collection. Moreover, the impact of the distance var- ies by tax types. It is also observed that compared to avarız taxes, revenues from jizya, ağnam, and mukataa enter into the treasury in a greater delay. Finally, results show that revenues with higher volumes are transferred to the treasury fa ster.

Keywords:

Delay in tax revenues, fiscal capacity, Ottoman state, Ruznamce defteri,

PDF

___

Kaynaklar Aköz, A. (2020). Ağnam sayımlarında hayvan gizleme: Sirkat. History Stud- ies International Journal of History, 12(4), 1381–1392. [CrossRef]
Arslanboğa, K. (2007). 1609-1610 yılları arasında Osmanlı Devleti merkezî hazine giderleri (Tez No: 254663). [Yükseklisans Tezi, Marmara Üni- versitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Ulusal Tez Merkezi.
Arslanboğa, K. (2012). 1589-90 ile 1602-3 malî yıllarına ait Osmanlı Devleti bütçelerinin oluşturulması ve incelenmesi (Tez No: 303763). [Dok- tora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Ulusal Tez Merkezi.
Besley, T., & Persson, T. (2010). State capacity, conflict, and development. Econometrica, 78(1), 1–34. [CrossRef]
Coşgel, M. M. (2005). Efficiency and continuity in public finance: The Otto- man system of taxation. International Journal of Middle East Studies, 37(4), 567–586. [CrossRef]
Coşgel, M. M., & Miceli, T. J. (2005). Risk, transaction costs, and tax assign- ment: Government finance in the Ottoman Empire. Journal of Eco- nomic History, 65(3), 806–821.
Coşgel, M. M., & Miceli, T. J. (2009). Tax collection in history. Public Finance Review, 37(4), 399–420. [CrossRef]
Çakır, B. (2003). Osmanlı mukataa sistemi: XVI-XVIII yüzyıl. Kitabevi.
Dincecco, M., & Katz, G. (2016). State capacity and long‐run economic performance. Economic Journal, 126(590), 189–218. [CrossRef]
Emecen, F. M. (1988). Ağnam resmi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklope- disi, 1, 478–479.
Genç, M. (1997). İltizam. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 22, 154-158.
Genç, M. (2000). Osmanlı İmparatorluğunda devlet ve ekonomi. Ötüken Yayınları.
Genç, M. (2006). Osmanlı maliyesinde mukataa kavramı. M. Genç & E. Özvar (Der.), Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler 1 (ss. 57–64). Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
İnalcık, H. (1993). Cizye. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 8, 42–48.
İpcioğlu, M. (1996). Bir Osmanlı bütçesi örneği: 1622 tarihli ruznamçe deft- eri (XVII. Yüzyıl başlarında Osmanlı kamu ekonomisinin tahlili denemesi) (Tez No: 51770). [Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Ulusal Tez Merkezi.
Johnson, N. D., & Koyama, M. (2017). States and economic growth: Capacity and constraints.Explorations in Economic History, 64, 1–20. [CrossRef]
Karaman, K. K., & Pamuk, Ş. (2010). Ottoman state finances in European perspective, 1500–1914. Journal of Economic History, 70(3), 593–629. [CrossRef]
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Kamil Kepeci (KK), 1774.
Özvar, E. (2003). Osmanlı maliyesinde malikane uygulaması. Kitabevi.
Sng, T. H., & Moriguchi, C. (2014). Asia’s little divergence: State capacity in China and Japan before 1850. Journal of Economic Growth, 19(4), 439–470. [CrossRef]
Tabakoğlu, A. (2000). Türk İktisat tarihi. Dergah Yayınları. Tabakoğlu, A. (2016). Osmanlı mali tarihi. Dergâh Yayınları.
Tilly, C. (2017). Coercion, capital, and European states. In E. Castañeda & C. L. Schneider (Eds.), Collective violence, contentious politics, and social change, AD 990–1990 (pp. 140–154). Routledge.
Yıldırım, S. (2008). 1000/1592-93 ve 1001/1593-94 tarihli ruznamçe gelir defterine göre Osmanlı Devleti'nin merkezi hazine gelirleri (Tez No: 221123). [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Ulusal Tez Merkezi.
Yıldırım, S. (2023) (basım sürecinde). Osmanlı Devleti’nde Coğrafya ve Mali Kapasite. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. [CrossRef]