BİRİNCİ DÜNYA HARBİNDEKİ TÜRK VE ERMENİ KAYIPLARI

Bu çalışmada Birinci Dünya Harbi ve sonrasında Ermeni katliamında hayatını kaybeden Türkler ile Rus istilası ve Ermeni katliamı nedeniyle topraklarını terk etmek zorunda kalan Türklerin durumları zorunlu göçe tabi tutulan Ermenilerin durumlarıyla mukayeseli olarak incelenmiştir. İnceleme sonucunda Türk kayıplarının zorunlu göç sırasındaki Ermeni kayıplarından çok daha fazla olduğu, ayrıca göçe tabi tutulan Ermenilerin 3,5 katı kadar Türk’ün Rus istilası ve Ermeni katliamından kurtulabilmek için topraklarını terk ederek mülteci durumuna düştüğü ve mülteci Türklerin 2/3’ ünün yollarda hayatını kaybettiği belgelere dayalı olarak ortaya çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Ermeni Tehciri, Ermenilerin Zorunlu Göçü, Türk Göçü, Ermeni Kayıpları

TURKISH AND ARMENIAN LOSSES DURING WORLD WAR I

In this article, the situation of Turks who were massacred by Armenians and the Turks who had to leave their land because of Russian invasion and Armenian massacres are compared with the situation of the relocated Armenians, during and after the World War I. It is evidenced by documents that the losses of Turks were much higher than the losses of Armenians, and the number of Turkish migrants who had to leave their land because of the Russian invasion and the Armenian massacre were about 3.5 times higher than that of the relocated Armenians. It was also evidenced that 2/3 of Turkish migrants had lost their lives during their migrations.

Keywords:

Armenian Deportation, Armenian Relocation, Turkish Relocation, Armenian Losses,

PDF

___

A. Arşiv Belgeleri 1. Osmanlı Arşivleri:
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Hariciye Nezareti Siyasi Kısmı: 2487/10, 8 N.1337 (7 Haziran 1919)
Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığı’nın “Ermeniler Tarafından Yapılan Katliam Belgeleri Cilt-I (1914-1919) ve Cilt-II (1919-1921), Ankara, 2001
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi: No. 53/305, 54-A/226, 54-A/366, 55-291, 54/406, 54-A/73, 54-A/248, 55-341, 55-A/17, 55-A/77, 55-A/135, 55-A/144, 56/140, 57/110, 55-A/17, 57/51, 57/71, 57/273, 58/124, 58/161, 59/123, 60/190, 59/244, 62/21(EK-30)
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Emniyet Umum Müdürlüğü 2. Şube Arşivi No: 2D/13, 68/71, 10/73 Ek.2-3, 68/71, 68/80- 81-83-84, 68/101, 63/54, 93/120
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Bab-ı ȃli Evrak Odası, Şifre No:341055
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Hariciye Nezareti, Mütareke No: 43/17(EK-XX)
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Hariciye Nezareti, Hazine-i Evrak, Karton 178, Dosya:23.
2. Genelkurmay Arşivi:
Genelkurmay ATASE Arşivi, No: ½, Kls:528, Dos:2061, Fih:21-18, No: 4/3671
3. Amerikan Arşivi:
Amerikan Milli Arşiv ve Araştırma İdaresi (US Archives NARA) 867.48/271: Ek 310, 867.4016/193, Copy No: 484, T1192, Roll 4, 860J.01/431, 867.4016/2007
Annual Report of the Commissioner General of Immigration of the Secretary of Labor, Government Printing Office, Beginning1895-1932
4. Rus Arşivi:
Rusya Federasyonu Devlet Arşivi: RGVİA, Fond 2100, liste 1, dosya 558, yaprak 172
B. Diğer Resmi Dokümanlar
League of Nations (Cemiyet-i Akvam) Resmi Gazetesi, 21.9.1929
Decision of Grand Chamber of the European Court of Human Rights; ECHR 325 (2015) 15.10.2015
C. Kitaplar
Ata, Ferudun, “İşgal İstanbul’unda Tehcir Yargılamaları”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2005
Ataöv, Türkkaya, “An Armenian Source: Hovannes Katchaznouni”, Ankara University Faculty of Political Science, Ankara, 1985
Bakar, Bülent, “Ermeni Tehciri”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2009
Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığı’nın “Ermeniler Tarafından Yapılan Katliam Belgeleri Cilt-I (1914-1919) ve Cilt-II (1919-1921), Ankara, 2001
Brune, Horst, Hochverrat und Landesverrat, in rechtsvergleichender Darstellung auf Grund der neuesten strafrechtlichen Entwicklung, Breslau Neukirsch, 1937
Çiçek, Kemal, “Ermenilerin Zorunlu Göçü 1915-1917”, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2005
Ermeni Komitelerinin Amaçları ve İhtilal Hareketleri, Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etütler Başkanlığı Yayınları, Ankara 2003
Halaçoğlu, Yusuf, “Ermeni Tehciri ve Gerçekler (1914-1918)”, Türk Tarih Kurumu Yayınları Sayı 90, Ankara, 2001
İrandust, “Dvijuşie Silı Kemalistskoy Revolyutsii, Gosudarstvenoe İzdatelstvo”, Moskova-Leningrad, 1928
Kaçaznuni Ovanes, “Taşnak Partisi’nin Yapacağı Bir Şey Yok”, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2005
Kara Schemsi, “Les Turcs et La Question D’arménie”, Ceneve, 1918.
Karpat, Kemal, “Osmanlı Nüfusu (1880-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri”, İstanbul, 2003.
Mc Carthy Justin, “Muslims and Minorities”, The New York Press, New York and London, 1983.
McCarthy, Justin, “Ölüm ve Sürgün”, Çeviren: Bilge Umar, İnkılap Yayınları, Ankara, 1995
Öğün, Tuncay, “Unutulmuş Bir Göç Trajedisi Vilayat-ı Şarkiye Mültecileri (1915-1923)”, Babil Yayıncılık, Ankara, 2004
Özdemir Hikmet, Çiçek Kemal, Turan Ömer, Çalık Ramazan, Halaçoğlu Yusuf, “Ermeniler: Sürgün ve Göç”, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2004.
Perinçek, Mehmet “Rus Devlet Arşivlerinden 150 Belgede Ermeni Meselesi”, Kırmızı Kedi Yayınevi, İstanbul, 2012
Schabas, William A., “Genocide in International Law: The Crimes of Crimes”, National University of Ireland, Galway, Cambridge University Press, 2000.
Süslü, Azmi, “Ermeniler ve 1915 Tehcir Olayı”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Rektörlüğü Yayın No:5, Ankara, 1990 Şimşir, Bilal, İngiliz Belgelerinde Atatürk, Ankara, 1978.
Taşcıoğlu, Ömer Lütfi, “Belgelere Göre Türk-Ermeni İlişkilerinde Tarihi, Siyasi ve Hukuki Gerçekler”, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara, 2015
Taşcıoğlu, Ömer Lütfi, “Türk-Ermeni İlişkilerindeki Tarihsel Gerçekler”, Talat Paşa Komitesi Yayın No:1, İstanbul, 2015.
The Armenian Revolutionary Federation (Dashnaksoution) Has Nothing To Do Any More, Armenian Information Service, New York, 1955
Toynbee, Arnold J., “The Western Question in Greece and Turkey “A study in the Contact of Civilizations, Boston and New York, 1922
Uras, Esat, “Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi”, Türkiye Matbaacılık ve Gazetecilik A.O., Belge Yayınları, İstanbul, 1987.
Ünal, Şeref,“Uluslararası Hukuk Açısından Ermeni Sorunu”, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2011
Yıldırım, Bülent, “Bulgaristan’daki Ermeni Komitelerinin Osmanlı Devleti Aleyhine Faaliyetleri (1890-1918)”, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2014
D. Makaleler
Atnur, İbrahim Ethem, Osmanlı Hükûmetleri ve Tehcir Edilen Rum ve Ermenilerin Yeniden İskânı Meselesi, Atatürk Yolu Dergisi IV, 14 (1994)
Çakmak, Zafer, “Mondros Mütarekesi Sonrası Ermeni-Rum-Yunan İşbirliği”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 16, Sayı: 2, Elazığ, 2006.
Çelik, Recep, “Tehcir Sonrası Geri Dönüş: Ermenilerin ve Rumların Yeniden İskânı ve Osmanlı Hükûmetlerinin Aldığı Tedbirler”, Akademik İncelemeler Dergisi (Journal of Academic Inquiries), Cilt/Volume: 10, Sayı/Issue: 2, Yıl/Year: 2015 (67-94)
Çoban, Ebru “Uluslararası Hukukta Soykırım Suçu ve Suça Zemin Hazırlayan Toplumsal Yapılar: Ruanda Örneği”, Uluslararası İlişkiler Dergisi, Cilt 5, Sayı 17 (Bahar 2008)
Ertürk, Suzan, “I. Balkan Savası’nda Bulgar Ordusundaki Anadolu Ermenileri”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, XII/2 (Kış 2012)
Fein, Bruce, “Lies, Damn Lies And Armenian Deaths”, Huffpost World, June 4, 2009
Sarınay, Yusuf, “What happened on April 24, 1915? The Circular of April 24, 1915, and the Arrest of Armenian Committee Members in Istanbul, İnt. Turkish Studies Vol 14, Nos.1&2, 2008
E. Gazeteler ve İnternet Kaynakları
ARF’s Statement of Demands for Justice for the Armenian Genocide, Asbarez, June 23, 2014
Ati, 23 Teşrin-i Evvel 1334/22 Ekim 1918, No: 10390.
Ati, 28 Teşrin-i Sani 1334/28 Kasım 1918, No: 320.
BDP, ARF Hold High-Level Meeting in Istanbul”, The Armenian Weekly, November 12, 2013.
İleri, 3 Şubat 1336/1920, No:745.
İleri, 16 Şubat 1335/1919, No: 399-17.
Müslüman Muhacirler, Tasvir-i Efkȃr, 11 Mayıs 1919.
The New Near East, Volume 6, Nu 7, January 31, 1920