Hicrî Dördüncü Asırda Meçhul Râvi Yaklaşımı: Ukaylî Örneği

Bu makale, meçhul râvi anlayışının hicrî dördüncü asırdaki gelişimini incelemeyi amaçlamaktadır. Bu çerçevede meçhul râvi tespitinin hicrî dördüncü asırda aktif bir şekilde devam edip etmediği, meçhul râviler belirlenirken hangi ölçütlerin kullanıldığı ve münekkidin bu bağlamda kullandığı terminolojinin ne olduğu gibi hususlar irdelenecektir. Bunun yanı sıra münekkidin tespit ettiği râvilerin bölgeleri ve isnatlarının karakteristiğine odaklanarak meçhul râvi profiline ilişkin daha net bir resim çizilecektir. Bu bilgiler ışığında, hadis ve ricâl tenkit tarihine ilişkin anlatılarda meçhul râvilere bir yer tayin edilmeye çalışılacaktır. Makalede hicrî dördüncü asırda telif edilen Ukaylî’nin (ö. 322/934) ayrıntılı ve sistematik özelliğe sahip Kitâbü’d-Duʻafâ isimli eseri esas alınmıştır. Nihaî olarak, meçhul râvi anlayışının mezkûr yüzyılın gerek yaklaşım gerekse terminoloji bakımından hicrî üçüncü asırda teşekkül eden bir anlayışın devamı niteliğinde olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Ricâl Tenkidi, Meçhul Râvi, Ukaylî, Terminoloji, Rivayet Sigası., Hadīth, Rijāl Criticism, Unknown Narrator, ʻUqaylī, Terminology, Form of Narration.

The Approach of Unknown Narrator in the Fourth Century of Hijra: The instance of Ukaylī

This article aims to examine the development of the approach of the unknown narrator in the fourth century of hijra. In this framework, issues such as whether the determination of unknown narrators continued actively in the fourth century of hijra, which criteria were used to determine the unknown narrators, and what terminology the critic used in this field would be examined. In addition, a clearer picture will be drawn regarding the profile of the unknown narrator by focusing on the regions and the characteristics of the chains of the transmitters identified by the critic. In the light of this information, a place will be signed for unknown narrators in narratives related to the history of hadith and rijāl criticism. In the article, the detailed and systematic work of ʻUqaylī (d. 322/934), named Kitāb al-Duʻafā, which was written in the fourth century of the hijra, was taken as a basis. Finally, it is seen that the approach of the unknown narrator in the above-cited century is a continuation of the one that was formed in the third century of the hijra in terms of both understanding and terminology.

Keywords:

Hadīth, Rijāl Criticism, Unknown Narrator, ʻUqaylī, Terminology, Form of Narration.,

PDF

___

Akgün, Hüseyin. Hadis Rivâyet Coğrafyası (Hicri ilk 150 yıl). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019.
Babanzâde, Ahmet Naim Bey. Hadis Usûlü ve Istılahları. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2010.
Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit el-Hatîb el-. el-Kifâye fi ma’rifeti usûli ilmi’r-rivâye. thk. Mahir Yasin el-Fahl. 2 Cilt. Riyâd: Daru İbni’l-Cevzi, 1435.
Berâdeî, Abdüssamed b Muhammed el-. el-Cehâle inde’l-muhaddisîn. Riyad: Darü’l-Asıme, 2011.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-. Ma’rifetü’s-sünen ve’l-âsar. thk. Abdülmu’tî Emîn Kal’acî. 15 Cilt. Karaçi: Câmiatü’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1412.
Coşkun Ersöz, Şule. Ukaylî’nin Kitâbu’d-Duʻafâi’l-Kebîr’i ve Cerh-Taʻdîl Metodu. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
Çakan, İsmail Lütfi. Hadîs Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2003.
Hamâm, Abdülcevâd. Cehâletü’r-ruvât ve eseruhâ fi kabûli’l-hadisi’n-nebevî: dirâase te’sîliyye tatbîkiyye. 2 Cilt. Beyrut: Darü’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 2015.
Havva, Muhammed Saîd. “Menâhicü ulemâi’l-cerh ve’t-ta’dîl fî mustalâhi’l-mechûl ve alâkatuh fi’l-vuhdân” 31/1 (2004), 62-81.
Hüseyin Hammâd, Nâfiz. “el-Mechûl inde’l-İmâm eş-Şâfiî”. Mecelletü’l-bahsü’l-ilmî 21 (Aralık 2011).
İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah b. Adî el-Cürcânî. el-Kâmil fî ḍuʿafâʾi’r-ricâl. nşr. Adil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Mu’avviz. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418.
İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman er-Râzî. el-Cerh ve’t-taʻdîl. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1371.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Lisânü’l-Mîzân. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. 7 Cilt. Beyrut: Mektebü’l-Matbûati’l-İslâmiyye, 1423.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Nüzhetü’n-nazar fî tavdîhî nuhbeti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. Beyrut: Daru İbn Kesir, 1434.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Tehzîbü’t-Tehzîb. 12 Cilt. Haydarâbâd: Matbaatu Dâireti’l-Maarifi’n-Nizamiyye, 1326.
İbn Manzûr Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-’Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dârü Sadr, 1414.
İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn. Ulûmu’l-hadîs lî İbni’s-Salâh. thk. Nureddin Itr. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1427.
Karagözoğlu, Mustafa Macit. Zayıf Râvîler Duafâ Literatürü ve Zayıf Rivayetler. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2014.
Kehhâle, Ömer Rıza. Muʻcemü’l-Müellifîn: Terâcimü musannifî el-kütübi’l-arabiyye. 13 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Koçyiğit, Talât. Hadîs Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 5. Basım, 2006.
Köktaş, Yavuz- Yıldız, Fatma. “Tabakaları, Beldeleri ve Münekkitleri Açısından Meçhul Râviler”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2021), 165-194.
Kuzudişli, Bekir. Aile İsnâdları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2021.
Kuzudişli, Bekir. Hadis Rivayetinde Bağlam Sebebü îrâdi’l-hadîs. İstanbul: Klasik Yayınları, 1. Basım., 2020.
Mâcûnî, Abdulmelik Besfurt b. Zâfir el-. el-Mechûl ve mevkıfü’l-İmam et-Tirmizî minhu fi “Câmiihî”: dirâse hadisiyye mukârene. Amman: Darü’l-Eseriyye, 1439.
Mahmud İbrahim Muhammed, Mina. “Itlâkâtü’l-Cehâle inde’l-İmâmeyn Ebî Hâtim ve Ebî Zür’a er-Râziyeyn fî Kitâbî el-Cerh ve’t-ta’dîl (Dirâseten tatbîkıyyeten)”. Câmiatü’l-Ezher 2/31 (2019), 1493-1592.
Mizzî, Ebü’l-Haccac Cemaleddin Yusuf b. Abdurrahman b. Yusuf. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1400.
Muhammed Sabrân el-Endonezî. el-Metrûkûn ve’l-Mechûlûn ve Merviyyâtihim Sünen-i Ebî Dâvûd es-Sicistânî. Mekke: Câmiatü el-Melik Abdülaziz, 1396.
Özafşar, Mehmet Emin. “Ukaylî”. 42/59. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
Sandıkçı, S. Kemal. İlk Üç Asırda İslam Coğrafyasında Hadis. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
Sevâleme, Abdullah b. Merhûl es-. “Melâmihu külliyeti min menheci’l-Hâfız Ebî Hâtim er-Râzî fi’l-cerh ve’taʻdîl”. Câmiatü’l-Melik Suud 13/2 (2001), 479-527.
Taş, Mustafa. Buhari’nin Cerh-Ta’dil Metodu. Ankara: Gece Kitaplığı, 2016.
Topgül, Muhammed Enes. İsnâdı Okumak Hadis Tarihinin Anlaşılmasında İsnadın Rolü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2022.
Turhan, Halil İbrahim. Hicrî III. Asırda Ricâl Tenkidi Ali b. el-Medînî Örneği. Rize: STS Yayınları, 2019.
Ukaylî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Amr b. Musa b. Hammâd. ed-Duafâü’l-kebîr. thk. Abdülmü’ti Emin Kal’acî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1404.
Vasyullah b. Muhammed. ed-Duafâ ve’l-Mechûlûn ve’l-Metrûkûn fî Müctebâ en-Nesâî. Mekke: Câmiatü el-Melik Abdülaziz, 1397.
Yıldız, Fatma. Hicrî İlk Üç Asırda Cehâlet ve Meçhul Râviler. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2021.
Yücel, Ahmet. “Cehâletü’r-Râvî ve İlgili Terimler”. İLAM Araştırma Dergisi I/2 (1996), 145-160.
Yücel, Ahmet. Hadis Istılahlarının Doğuşu ve Gelişimi: Hicri İlk Üç Asır. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2014.
Yücel, Ahmet. Hadis İlminde Tenkit Terimleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman ez-. Tezkiretü’l-huffâz. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419.