Cicero’nun Yasa, Hukuk, Adalet ve Ceza Anlayışı Üzerine Bir Değerlendirme
M.Ö. 106-43 yılları arasında yaşamış ünlü filozof ve avukat Cicero, genel olarak yasa, hukuk, adalet ve özel olarak ise ceza hukukunu ilgilendiren çeşitli görüşler ortaya koymuştur. Bunlardan başlıcaları şunlardır: Doğa, yasanın kaynağı olduğu için, doğaya uygun olan, herkesin bir başkasının bilgisizliğini sömürmeyecek şekilde davranmasıdır. Yasa (hukuk), her zaman eşitliği gözetmelidir, aksi halde o, “yasa” (hukuk) olmaz. Ceza, suçla orantılı olmalıdır (noxiae poena par esto). Ceza, devletin yararı ve devamlılığı için uygulanmalıdır. Bir insanın kendi yararı için başka bir insana zarar vermeye hakkı yoktur. Nitekim doğaya boyun eğen insan, asla başka bir insana zarar veremez. İnsanın yaşamı, kendi yararı için başka birisine zarar vermekten alıkoyan ruh mizacından daha değerli değildir.
Bu görüşlerden bir kısmı uluslararası geçerli hukuk ilkelerine dönüşebilmiş, bir kısmı ise varlığı kabul edilen hukuk kurallarının altında yatan felsefi gerekçeyi gösterebilmektedir.
Genel hukuk teorileri ile ceza hukuku teorileri geliştirilirken, geçmişte yaşamış filozofların görüşleri önemli bir temel teşkil etmektedir. Bu çalışmada, Cicero'nun hukuk anlayışında ve ceza hukuku alanında önem arz edebilecek görüşleri günümüz koşullarında değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler:
Cicero, yasa (lex), hukuk (ius), adalet (iustitia), ceza (poena)
An Evaluation on Cicero’s Conception of Law (Lex), Jurisprudence (Ius), Justice (Iustitia) and Punishment (Poena)
The renowned philosopher and lawyer Cicero, who lived between 106-43 BC, presented various views that primarily concern law, jurisprudence, justice, and specifically criminal law. The main ones are as follows: Since nature is the source of law, it is in accordance with nature that everyone behaves in a way that does not exploit the ignorance of another. The law must always seek equality, otherwise it would not be “law”. Punishment should be proportional to the crime (noxiae poena par esto). Punishment should be applied for the benefit and continuity of the state (republic). A person has no right to harm another person for his own benefit. As a matter of fact, a person who submits to nature can never harm another person. Human’s life is no more valuable than the temperament of the soul, which prevents him from harming another for his own benefit.
Some of these views have turned into valid international law principles and some of them can show the philosophical justification underlying the accepted legal rules.
While general law theories and criminal law theories are being developed, the views of philosophers who lived in the past constitute an important basis. In this study, Cicero's views, which may be important in his understanding of law and in the field of criminal law, are evaluated in today's conditions.
Keywords:
Cicero, law (lex), jurisprudence (ius), justice (iustitia), punishment (poena),
___
- Akbulut B, Ceza Hukuku Genel Hükümler (8. bs Adalet Yayınevi 2021)
- Aristoteles, Politika (Orhan Ö, Pinhan Yayınevi 2018)
- — — Nikomakhos’a Etik (Akderin F, 4. bs Say Yayınları 2019)
- Arslan A, İlkçağ Felsefe Tarihi 4, Helenistik Dönem Felsefesi: Epikurosçular Stoacılar Septikler (8. bs İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 2022)
- Artuk ME vd, Ceza Hukuku Genel Hükümler (11. bs Adalet Yayınevi 2017)
- Asmis E, ‘Cicero on Natural Law and the Laws of the State’ (2008) 27 [1] Classical Antiquity 1
- Atkins JW, Cicero on Politics and the Limits of Reason, The Republic and Laws (Cambridge University Press 2013)
- Bahadır EM, ‘Zenon’dan Cicero’ya Doğal Yasa Anlayışı’ (2021) 21 [2] ASBİ Abant Sosyal Bilimler Dergisi 41
- Balme M ve Morwood J, Oxford Latin Course, Part 1 (2. Edition, Oxford University Press 2006)
- Beccaria C, Suçlar ve Cezalar Hakkında (Selçuk S, 6. bs İmge Kitabevi 2004)
- Bekar E, Türk ve Amerikan Ceza Hukukunda Zorunluluk Hali (Seçkin Yayıncılık 2013)
- Bickford-Smith RAH (ed), Publilii Syri-Sententiae (Cambridge University Press 1895)
- Bilgin FK ve Türkoğlu HG, ‘Cicero’nun İlk Müdafiliği: Pro Sexto Roscio Amerino’ (2020) 69 [2] Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 265
- Centel N, Zafer H ve Çakmut Ö, Türk Ceza Hukukuna Giriş (9. bs Beta Yayınevi 2016).
- Cevizci A, Felsefe Tarihi (11. bs Say Yayınları 2021)
- Cicero, De Finibus Bonorum et Malorum (Cicero: On Ends) (Rackham H, 2. bs The Loeb Classical Library, William Heinemann 1931)
- — — De Re Publica-De Legibus (Keyes CW, The Loeb Classical Library, William Heinemann 1970)
- — — Devlet Üzerine (De Re Publica) (Çevik CC, İthaki Yayınları 2014)
- — — Dostluk Üzerine (De Amicitia) (Çevik CC, 2. bs Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2019)
- — — İyi ve Kötü Şeylerin Gayeleri Üzerine (De Finibus Bonorum et Malorum) (Çevik CC, Albaraka Yayınları 2022)
- — — Kader Üzerine (De Fato) (Çevik CC, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2020)
- — — Tanrıların Doğası (De Natura Deorum) (Özaktürk FG ve Telatar F, Doğubatı Yayınları 2018)
- — — Tusculum Tartışmaları-I, Ölümü Küçümseme (Tusculanae Disputationes) (Menzilcioğlu Ç, Doğubatı Yayınları 2016)
- — — Yasalar Üzerine (De Legibus) (Çevik CC, 2. bs Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2017)
- — — Yaşlı Cato veya Yaşlılık Üzerine (Cato Maior De Senectute) (Çevik CC, 2. bs Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2018)
- — — Yükümlülükler Üzerine (De Officiis) (Çevik CC, 3. bs Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2016)
- Çakar MS, Türkçe-Almanca Almanca-Türkçe Hukuk Sözlüğü (2. bs Seçkin Yayıncılık 2007)
- Çevik CC, Cicero’nun Devlet’i-De Re Publica Yazıları (Yapı Kredi Yayınları 2017)
- — — Roma’da Siyaset ve Felsefe -Cumhuriyet Dönemi- (İthaki Yayınları 2019)
- — — Stoa Felsefesinin Kuruluş Fragmanları-Zenon ve Kleanthes (Albaraka Yayınları 2021)
- Demirbaş T, Ceza Hukuku Genel Hükümler (11. bs Seçkin Yayıncılık 2016)
- Diogenes Leartios, Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri (Şentuna C, 11. bs Yapı Kredi Yayınları 2022)
- Dönmezer S ve Erman S, Nazarî ve Tatbikî Ceza Hukuku, Genel Kısım, C. I (11. bs Beta Yayınevi 1994)
- Dürüşken Ç, Antik Çağ Felsefesi-Homeros’tan Augustinus’a Bir Düşünce Serüveni (3. bs Alfa Yayınları 2019)
- — — Felsefecilere Özel Latince/Descartes Latince Öğreniyor (2. bs Alfa Yayınları 2017)
- — — Latince Güzel Sözler Antolojisi (2. bs Alfa Yayınları 2019)
- Eco U ve Fedriga R, Felsefe Tarihi 2: Hellenizmden Augustinus’a (Tonguç Basmacı L, 2. bs Alfa Yayınları 2018) Erçelik PA, ‘Cicero’da Doğal Hukuk Anlayışı’ (YL Tezi, İstanbul Üniversitesi 2008)
- Erdődy J, ‘Understanding the Concept of ius naturale in Ancient Roman Law’ (2018) 9 [1] Journal on European History of Law 178
- Erem F, Ümanist Doktrin Açısından Türk Ceza Hukuku, C. II (Sevinç Matbaası 1971).
- Erim M, Lâtin Edebiyatı (Remzi Kitabevi 1987)
- Ersoy U, Ceza Hukukunda Objektif Cezalandırılabilme Şartı (Adalet Yayınevi 2015)
- Ertuğrul Mİ, ‘Marcus Tullius Cicero’da ve Hugo Grotius’ta Doğal Hukuk Düşüncesi’ (YL Tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi 2020)
- Everitt A, Cicero-Roma’nın En Büyük Politikacısının Hayatı ve Dönemi (Ceren YE, Kronik Kitap 2021)
- Gaskin JCA (ed), Thomas Hobbes, Leviathan (Oxford University Press 1998)
- Giomini R (ed), M. Tvllivs Cicero Fasc. 46: De Divinatione, De Fato, Timaevs (B. G. Teubner 1975)
- Güriz A, Hukuk Felsefesi (12. bs Siyasal Kitabevi 2017)
- Hakeri H, Ceza Hukuku Genel Hükümler (19. bs Adalet Yayınevi 2016)
- Hegel GWF, Vorlesungen über die Geschichte der Philosophie II (Suhrkamp Verlag 1986)
- Heinrich B, Ceza Hukuku Genel Kısım-I (Ünver Y, Adalet Yayınevi 2014)
- Hume D, An Enquiry Concerning Human Understanding (Chicago The Open Court 1900)
- İçel K vd, Yaptırım Teorisi, 3. Kitap (Beta Yayınevi 2000)
- İçel K, Ceza Hukuku Genel Hükümler (Yenilenmiş bs Beta Yayınevi 2016)
- Kangal ZT, Ceza Hukukunda Zorunluluk Durumu (Seçkin Yayıncılık 2010)
- Koca M ve Üzülmez İ, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler (15. bs Seçkin Yayıncılık 2022)
- Koschaker P, Modern Hususî Hukuka Giriş Olarak Roma Hususî Hukukunun Ana Hatları (Ayiter K, 2. bs Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları 1961)
- Logeion
- Meraklı S, Ceza Hukukunda Kusur (Seçkin Yayıncılık 2017)
- Metin S ve Heper A, Ceza Hukuku Felsefesine Katkı: Radbruch Formülü (2. bs Tekin Yayınevi 2015)
- Moatti C, ‘Cicero’s Philosophical Writing in Its Intellectual Context’ in Atkins JW ve Bénatouïl T (eds), The Cambridge Companion to Cicero’s Philosophy (Cambridge University Press 2022)
- Mommsen T. (ed), Digesta-Iustiniani Augusti, Vol. I (Apud Weidmann 1860)
- Ozansü MC, Erken Modernlikte Ceza Sorumluluğunun Kamusallaşması ve Rasyonelleşmesi (On İki Levha Yayıncılık 2014)
- Önder A, Ceza Hukuku Genel Hükümler, C. 3 (Beta Yayınevi 1989)
- Özbayoğlu E, Latince Özdeyişler, Deyimler, Atasözleri (Klasik Yayınları 1988)
- Özbek VÖ vd, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler (7. bs Seçkin Yayıncılık 2016)
- Özen M, Ceza Hukukunda Objektif Sorumluluk (US-A Yayıncılık 1998)
- Özgenç İ, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler (18. bs Seçkin Yayıncılık 2022)
- Öztürk B ve Erdem MR, Uygulamalı Ceza Hukuku ve Güvenlik Tedbirleri Hukuku (16. bs Seçkin Yayıncılık 2016)
- Perek FZ, Tercümeli Lâtince Grameri, Bölüm: I-II (3. bs İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları 1968)
- Platon, Devlet (Eyüboğlu S ve Cimcoz MA, 32. bs Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2017)
- — — Yasalar (Şentuna C ve Babür S, Pharmakon Kitap 2019)
- Pohlenz M (ed), M. Tvlli Ciceronis Scripta Qvae Manservnt Omnia: Fasc. 44: Tvscvlanae Dispvtationes (B. G. Tevbneri 1965)
- Powell JGF (ed), M. Tvlli Ciceronis De Re Pvblica, De Legibvs, Cato Maior, De Senectvte, Laelivs De Amicitia (Oxford Classical Texts, Oxford University Press 2006)
- Reid JS (ed), The Academica of Cicero (University of Michigan Library 1874)
- Sandalcı S, ‘On İki Levha Yasaları’ (YL Tezi, İstanbul Üniversitesi 1993)
- Schoell F (ed), M. Tvllivs Cicero 28: Orationes In M. Antonivm Philippicae XVI (B. G. Tevbneri 1916)
- Schopenhauer A, Die Welt als Wille und Vorstellung, Erster Band (F. A. Brockhaus 1859)
- — — İsteme ve Tasavvur Olarak Dünya (Aktaş AO, Doğubatı Yayınları 2020)
- Seneca, Ahlak Mektupları (Ad Luciluim Epistulae Morales) (Uzel T, Jaguar Kitap 2019).
- — — Bilgenin Sarsılmazlığı Üzerine-İnziva Üzerine (De Constantia Sapientis-De Otio) (Çevik CC, 2. bs Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2018)
- — — Doğa Araştırmaları (Naturales Quaestiones) (Çevik CC, Jaguar Kitap 2014).
- — — L. Annaei Senecae Philosophi, Opera Omnia, Ad Optimorum Librorum Fidem Accurate Edita, Editio Stereotypa, Tomus V, Naturales Questiones (C. Tauchnitii 1832)
- — — Mutlu Yaşam Üzerine-Yaşamın Kısalığı Üzerine (De Vita Beata-De Brevitate Vitae) (Çevik CC, 3. bs Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2019)
- — — Tanrısal Öngörü (De Providentia) (Dürüşken Ç, Alfa Yayınları 2014)
- Stickney A (ed), M. Tulli Ciceronis De Natura Deorum Libri Tres (Ginn&Heath 1881)
- Taner MT, Ceza Hukuku Umumî Kısım (İsmail Akgün Matbaası 1949)
- Tolkien JRR, (Açıklamalı Notlarıyla) Hobbit (Yücel G, İthaki Yayınları 2014)
- — — Güç Yüzüklerine Dair (Önkol F ve Şan Ç, Altıkırkbeş Yayınları 2000)
- — — Yüzüklerin Efendisi (Erkal İpek Ç ve Somay B, Tek Cilt Özel bs Metis Yayınları 2001)
- Toroslu N ve Toroslu H, Ceza Hukuku Genel Kısım (21. bs Savaş Yayınevi 2015)
- Türk Dil Kurumu Sözlükleri
- Türkoğlu HG, Roma Hukukunda Suç ve Ceza (2. bs Seçkin Yayıncılık 2017)
- Umur Z, Roma Hukuku Ders Notları (2. bs Beta Yayınları 1990)
- Uygun O, Hukuk Teorileri (On İki Levha Yayıncılık 2017)
- Villey M, Roma Hukuku Güncelliği (Tahiroğlu B, Der Yayınları 1985)
- Wacks R, Hukuk Felsefesine Kısa Bir Giriş (Arıkan E, 8. bs Tekin Yayınevi 2018)
- Warrender H (ed), The Clarendon Edition Of The Philosophical Works Of Thomas Hobbes, De Cive: The English Version, Volume III (Oxford University Press 1987)
- — — (ed), The Clarendon Edition Of The Philosophical Works Of Thomas Hobbes, De Cive: Latin Version, Volume II (Oxford University Press 1983)
- Winterbottom M (ed), M. Tulli Ciceronis De Officiis (Oxford Classical Texts, Oxford University Press 1994) Yüce TT, Ceza Hukuku Dersleri, C. 1 (Şafak Basım ve Yayınevi 1982)
- Zafer H, Ceza Hukuku Genel Hükümler TCK m.1-75 (5. bs Beta Yayınevi 2016)
- Başlangıç: 2023
- Yayıncı: Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi
Sayıdaki Diğer Makaleler
Panoptikondan Data Diktatörlüğüne: Özgürlüğün Sonu mu?
Türk Hukukunda Yoksulluk Nafakasının Gelişimi ve Güncel Meseleler
Ferhat ÇELİK, Muhammed Kiomers GANBARİ
Cicero’nun Yasa, Hukuk, Adalet ve Ceza Anlayışı Üzerine Bir Değerlendirme
Afetlerde Yerel Yönetimlerin Etkinliği Üzerine Bir Değerlendirme
Ahmet GÜVEN, Saltuk Buğra KIZILKAYA